Pressan - 21.10.1993, Blaðsíða 23

Fimmtudagurinn 21. október 1993
DEILURNAR UM DÓPIÐ
Bannið býr til undir-
heimamarkað
Eitt er víst að núverandi
stefna yfirvalda hefur haft
ýmsar neikvæðar afleiðingar.
Það þarf ekki hagfræðigráðu
eða íyrirlestur ffá frjálshyggju-
postulum á borð við Milton
Friedman til að átta sig á því
að með því að banna vöru
sem almenningur sækist eftir
skapa yfirvöld forsendur fyrir
undirheimamarkað sem þrífst
eingöngu í skjóli slíks banns.
Eitt stærsta vandamálið sam-
fara kahnabisneyslu er ekki
efnið sjálft heldur sú stað-
reynd að það er hægt að
græða hressilega á ínnflutn-
ingi þess og sölu. Og þegar
möguleikinn á slíku svarta-
markaðsbraski er fyrir hendi
er ofbeldið sjaldan langt und-
an. í fyrrnefndu viðtalí við
Mannlíf upplýsti Björn Hall-
dórsson að ofbeldi í tengslum
við fíkniefni fylgdi fyrst og
ffemst neyslu á amfetamíni óg
kókaíni: „En svo verðum við
„Ég er í vel laun-
uðu starfi, á konu
og tvö börn og
það er ekki sétts
að égfari að
fórna því til að
verða einhver
málsvari hassins
á íslandi. “
að líta á það að auðvítað
myndi ofbeldi líka fylgja
manni sem væri að flytja inn
eitt tonn af hassi og það of-
beldi fylgir þeim hagsmunúm
sem eru santfara slikum ínn-
flutningi. Hins vegar fylgir
ekki mikið ofbeldi neyslu á
hassi,“ segirBjörn.
Bann á vímuefnum hrindir
einnig af stað ískyggilegri þró-
un sem er viðtekið lögmál
meðal sérffæðinga urn vímu-
efnavandann. Vímuefnabann
leiðir til þess að sala og neysla
færast í vaxandi mæli ffá veik-
ari vímuefnum yfir í harðari
og hættulegri efni. Þegar
áfengi var bannað hérlendis
voru fáir bruggarar sem stÓðu
í því að brugga bjór sem inni-
hélt minna alkóhólmagn og
var erfiðari í framleiðslu og
flutningi en sterkt áfengi. Þessi
þróun í áfengissölu hérlendis
heldur áfram. Þegar ÁTVR
verðleggur vöru sína upp úr
markaðnum hlakkar í sprútt-
sölum um allt land. Og þeir
eru ekki að gutla í einhverjum
bjór; gróðinn er allur í sterku
áfengi.
Þetta lögmál gildir um
ólögleg vímuefni í dag. Inn-
flytjendur eiga mun auðveld-
ara með að smygla hassi til
landsins en marijúana vegna
þess að minna fer fýrir því og
það er erfiðara að finna það.
Þess vegna er hass uppistaðan
í þeim kannabisefnum sem
eru á boðstólum hérlendis
þótt það sé yfirleitt sterkara
vímuefnið. Lögmálið á enn
betur við um innflutning á
amfetamíni, sem er bæði
ódýrt í innkaupum erlendis,
auðveldara til innflutnings og
gefur af sér mtm meiri hagnað
en kannabissala.
Rökin fyrir breyttri
löggjöf
Það er deginum Ijósara að
ofneysla vímuefna er eitt
stærsta heilbrigðisvandamál
samtímans. Um þetta eru allir
sammála, hvort sem þeir áð-
hyllast strangt bann eða eru
hlynntir því að allt bann verði
afhumið.
Fyrsta skreflð, að mati
þeirra sem krefjast breyttrar
stefnu i vímuefnamálum, er
að viðurkenna að sumt fólk
muni alltaf kjósa að flýjá veru-
leikann á vit vímuefna. Til
þess að koma í veg fyrir stór-
felldan flótta þýði lítið að ráð-
ast á ffamboð vímuefna þegar
eftirspurnin er eftir sem áður
sú sama. Það verði einfaldlega
að horfast í augu við þá stað-
reynd að hvers kyns vímuefhi
verða alltaf á boðstólum á
meðan fólk er tilbúið að borga
fyrir þau. Öllu árangursrikara
sé að beina kröftum samfé-
lagsins að því að minnka eftir-
spumina.
En raunveruleg barátta
gegn slíkri eftirspum, sem er
aukin og trúverðug fræðsla
um skaðsemi vimuefna, með-
ferð fyrir fíkla og vísindalegar
rannsóknir á vandanum, er
erfið, kostnaðarsöm og gefúr
engin fyrirheit um endanlega
lausn á vímuefnavandanum.
Reynsla okkar af baráttunni
gegn áfengis- og tóbaksneyslu
sannar það.
Rökin fyrir lögleyfingu
kannabis sem lið í þessari bar-
áttu eru margvísieg. Frjáls-
hyggjumfenn eins og Mrlton
Friedman og ritstjórar tíma-
ritsins The Economist hamra
á því að fólk eigi að hafa ffelsi
til að velja sína dægrastvtt-
ingu, vimuefni ef svo ber und-
ir, svo lengi sem það skaði
ekki aðra í löingum sig. Þessar
skoðanir eiga rætur að rekja til
breska heimspekingsins Johns
Stuart Mill, sem fyrstur setti
fram þessi rök á nítjándu öld.
Heimspekingar geta svo rök-
rætt þetta ffam og til baka en
það eru önnur rök, bæði
læknisffæðileg og hagffæðileg,
sem em óumdeilanlega meira
knýjandi.
Ef kannabis væri löglegt
gæti ríkið haft umsjón með
sölu þess, skattlagt vömna og
tryggt gæði efnisins. í einni
svipan mundi umfang undir-
heimamarkaðarins rýrna til
muna með tilheyrandi fækk-
un ofbeldisverka, sem eru
samfara honum. Tekjur af
skattlagningu kannabiss gætu
nýst til forvarnarstarfa og
meðferðar fyrir þá einstak-
linga sem komast við illan leik
að því að hamingjuna er
kannski ekki að finna í hass-
inu þegar öllu er á botninn
hvolft. Fyrir hina mundi af-
nám banns væntanlega beina
neyslunni inn á heilbrigðari
brautir í stað þess að reka
hana inn í undirheimamark-
aðinn, þar sem óhrein efni,
ónákvæmir skammtar og
fxaraboð á hörðum vímuefn-
um ef fyrir hendi. Fíkniefna-
logreglan gæti beint kröftum
sínum að innflutningi og
dreifingu hættulegri efna á
borð við amfetamín, LSD og
kókaín.
Reynsla Hollendinga
Hvað sem öllum umræð-
um um lögleyfingu kannabis-
efha líður eru litlar sem engar
líkur á að þau verði lögleg í
nánustu framtíð. Þótt ætla
mætti að margir þeirra stjóm-
málamanna sem nú eru að
komast til valda í þjóðfélaginu
hafi komist í tæri við hass og
jafhvel prófað að taka kanna-
bisreykinn ofan í sig (ólíkt Bill
Clinton), er afskaplega hæpið
að búast við því að fulltrúar
’68-kynslóðarinnar í íslensk-
um stjórnmálum láti að sér
kveða í þessu máli. Það er lík-
lega ekki efst á stefnuskrá
neins þingmanns, sem vill
haldi sæti sínu í næstu kosn-
ingum, að afnema bann við
neyslu kannabisefna. Og það
em svo sem engir þjóðkunnir
einstaklingar nema Bubbi
Morthens sem koma fram á
opinberum vettvangi og mæla
hassinu bót. Hinir eru flestir
alræmdir hasshausar, frjáls-
hyggjumenn í stuttbuxnadeild
Sjálfstæðisflokksins eða bara
blaðamenn. Og hver tekur
mark á þeim?
Annars gætu íslendingar
ekki leyft kannabisefni þótt
okkur klæjaði í skinnið að
gera það. ísland er nefnilega
aðili að sáttmála Sameinuðu
þjóðanna, sem kveður á um
alþjóðlegt bann við fikniefn-
um, þ.á m. kannabisefni. En
það kemur ekki í veg fýrir að
við getum hugleitt að fara bil
beggja í þessum málum líkt og
Hollendingar gera. Þeir tóku
einmitt þessa stefnu á sínum
tíma þegar þeir tóku þá
ákvörðun að hætta að fram-
fylgjá refsilöggjöf sinni um
kannabisefhi. Það er útbreidd-
ur misskilningur að sala og
neysla kannabis sé lögleg í
Hollandi. Vegná sáttmála
Sameinuðu þjóðanna gátu
þeir ekki gengið svo langt.
Hollensk yfirvöld kusu hins-
vegar að sýna umburðarlyndi
gagnvart neyslu kannabis.
Hollendingar höfðu það að
leiðarljósi að skiíja markaðinn
fyrir háss og marijúana frá
undirheimamarkaði harðra
efna. í framkvæmd þýðir
þetta að sala og neysla kanna-
bisefna fer fram á forsendura
yfirvalda en ekki 4 forsendum
fíkniefnasala undirheimanna.
Kannabisefni eru seld á sér-
stökum kaffihúsum þar sem
algengur „matseðill“ býður
upp á um sextári mismunandi
tegundir kannabisefha. Kaup-
endur geta valið efnin eftir
styrkleika og eigin smekk.
Neysla efnisins fer fram þar
eða í heimahúsum, en það er
illa séð ef fólk neytir efhisins á
almannafæri. Þeir sem kjósa
að forðast vímuefnaneytend-
urna velja sér einfaldlega kaffi-
hús sem selur ekki dóp.
Þessi stefnubreyting Fíol-
lendinga hefur bylt eðli vímú-
efhaneyslu í landinu, þar sem
hollenskir kannabisneytendur
líta efnið sömu augum og
kaffi eða vín. Neysla harðra
vímuefna hefur farið stöðugt
minnkandi eftir að kaffihúsin
komu til sögunnar á meðan
neysla harðra efha, t.d. á Bret-
landi, heldur áfram að aukast.
Lögregluyfirvöld og stjórn-
málamenn í Hollandi eru
sannfærðir um að þessi þróun
sé afleiðing þess að skilja sölu
kannaþisefha ffá sölu sterkari
vímuefiia. Með því að umbera
sölustarfsemi kaffihúsanna
hafa yfirvöld einhverja stjórn á
markaðnum. Þau benda á að í
öðrum löndum, þar sem allt
framboð kapnabisefna er
bannað, hafa yfirvöld alls enga
stjórn á þessum markaði.
Vandlega er fýlgst með starfs-
háttum kaffihúsanna og ef
starfsmenn þeirra verða upp-
vísir að því að selja eitthvað
sterkara en kaffi og kannabis,
t.d; kókain eða alsælu, missa
staðirnir umsvifalaust veit-
ingaleyfið og lögunum er beitt
til hins ýtrasta. Þannig geta
Hollendingar reykt sitt hass
eða marijúana án þess að
komast nokkru sinni í tæri við
sterkari vímuefni.
Reynsla Hollendinga hefúr
valdið miklum úlfaþyt meðal
annarra þjóða. Þjóðverjar og
Frakkar hafa þrýst á hollensk
stjórnvöld um að framfylgja
lögunum unt kannabis, en
Bretar virðast hægt og rólega
vera að þokast nær Hollend-
regluyfirvöld flestra stórborga
í Bretlandi framfylgja þeirri
yfirlýstu stefhu að láta áminn-
ingu nægja þegar þeir finna
ólögleg fíkniefiri í fórum ein-
hvers, svo fremi sem þeir hafi
ekki komið við sögu lögreglu
áður og efhið sé til einkanöta.
Sir Robert Mark, fyrrum lög-
reglustjóri Lundúnaborgar,
hefur lýst því yfir að hann sé
fýlgjandi því að hætt verði að
framfýlgja refsilöggjöf varð-
andi kannabisefni, aðallega
vegna þess að hann telur lög-
reglu landsins hafa í nógu
öðru að snúast en áð eltast víð
og handtaka fólk sem neytir
kannabisefna. Þess má svo
geta að nefnd Evrópuþingsins/
sem fjallaði um skipulagða
glæpastarfsemi og fíkniefna-
smygl, sendi frá sér ályktun
árið 1991, þar sem mælt var
með því að ekki yrði lengur
litið á það sem sakamál að
hafa undir höndunt smávægi-
legt magn ólöglegra vímuefna,
svo lengi sem þau væru ætluð
til einkaneyslu.
Er neyslan orsök
eöa afieiðing
vanda?
Stuðningsmenn núverandi
fyrirkomulags, þ.e. algers
banns, láta gjama í veðri vaka
að efnahagsleg og félagsleg
vandamál þjóðfélagsins séu
ekki stór hvati að vímuefna-
misnotkun einstaklinga. Þeir
telja að hörð vímuefni og
veiklyndi einstaklingsins séu
undirrót vandans. Fíkniefni
eru líka hinn ákjósanlegasti
blóraböggull því þegar maður
notar þau til að útskýra hin
ólíklegustu vandamál samfé-
lagsins er sjaldan hætta á því
að nokkur dragi það í efa. Af
hverju ætturn við að reyna að
kenna einhverju flóknu og
erfíðu ferli eins og upplausn
fjölskyldunnar eða efnahags-
stefnu stjórnvalda um glæpi,
ofbeldi og fátækt þegar vjð
getum skellt skuldinni á
vímuefnin? Hér er afleiðing
vandans oftar en ekki mistúlk-
uð sem orsök hans.
Það getur enginn sagt fýrir
um það með vissu hvaða áhrif
breytt stefna yfirvalda í vímu-
efnamálum gæti haft. Menn
geta með talnaleik leitt líkur
að því að ástandið muni
batna, versna eða bara standa
í stað. Það eina sem er nokkuð
ömggt er að á meðan fólk vill
vímuefni þá verður ávallt
nægilegt framboð. Spurningin
er sú hvort við ætlum að gera
heiðarlega tilraun til að
minnka eftirspurn eða leyfa
henni að aukast í skjóli þess að
við séum að „gera eitthvað“ í
málinu með því að henda
fjölga tollvörðum á Keflavík-
urflugvelli. Og á meðan kom-
ast stjórnvöld upp með að
skera við nögl öll framlög til
fbrvarnarstarfs og meðferðar-
stofnana landsmanna.
Kamtski ættum við að ein-
beita okkur að því að komast
að því hvað það er við samfé-
lag okkar sem knýr svo marga
titað flýja raunveruleikann í
faðm vímunnar, hvort sem
hún kemur innpökkuð í
smekklegar umbúðir frá
ÁTVR eða í smokkum sem
leynast í maga þeirra fjölda-
mörgu „múldýra“ sem sleppa
reglulega í gegnum öryggisnet
islenskra yfirvalda.__________
Þorsteinn Högni Gunnarsson
Helstu heimildir: Scientific Americ-
an, The Economist, Science, The
Face, The Milbank Quarterly,
Mannlif, Annals of Internal Medic-
ine, Journal of the National Cancer
Institute, British Journal of Addic-
tion, Village Voice, Gjallarhorn.
ÓTTflR GliÐMUNDSSON. Lýsir þeirri viðteknu afstöðu til kannabisefna að
neysla þeirra sé stórhættuleg. Þó eru engin dæmi þess að fólk hafi látist
vegna ofneyslu þeirra.
ingum í þessum efttum. Lög- fleiri hassistum í steininn eða
PENNUSAGA I FREMSTU ROÐ
Höfundur Blóðfjötra hefur skipaS sér í fremstu röð spennusagnahöfunda heims og hafa fyrri
bækur hans náð miklum vinsældum hér á landi. Sagan gerist í framandi umhverfi á Seychell-
eyjum austan við Afríku og segir frá tveimur einmana og reynslulitlum manneskjum sem
sannarlega öðlast nýja sýn á lífið. Á sjó og landi eiga sér staö spennuþrungnir atburðir,
ástarævintýri og flókin samskipti ólíkustu persóna.
PRESSAN 23
Gullkorn ástvina
Þegar ástvinur fellur frá
vilja þeir sem eftir sitja minn-
ast hans á viðeigandi hátt
með því að birta eftirmæli í
Morgunblaðinu. Þar leynast
mörg gullkomin, enda emm
við jú heimsþekkt söguþjóð.
Ein minningargreinin endan
„... en dauðinn sigraði íýrr
en vonir stóðu til.“ I annarri
minningargrein eru Guð-
mundi ekki vandaðar kveðj-
umar: „Oft var beðið eftir því
að Guðmundur væri allur,
en hversu oft hann reis upp
frá dauðum er óskiljanlcgt."
Gefðu lifendum líkin
„Drottinn minn gefðu
dánum ró og hinum líkin
sem Iifa,“ segir í einni grein-^
inni og lesendum látið eftir
að ráða í þetta textakorn. I
annarri minningargrein er
sagt frá einstaklega sterkri
konu sem ekki lét neitt raska
ró sinni: „Hún hafði það
sterka skapgerð að smávegis
rigningarsuddi setti hana
ekki úr jafnvægi.1' Næsta
dæmi þarfnast ekki skýring-
ar: „Hún var hamslaus vinur
vina sinna.“
Kindur hjá Tóta
dauða
„Bréf barst að heiman, það
færði mér fréttina: Tóti
frændi er dáinn. Það hlýtur
að hafa verið gott að vera
kind í fjárhúsunum hans
Tóta frænda.“ Erfitt er að
ráða í þennan texta en
kannski ekki síður í þann
sem fer á eftir: „Bergur var
vandaður maður, sem gott-
var að drekka með kaffi, því
hann var hafinn yfir það
smáa. Þú gekkst inn í nýjan
heim og fékkst þér sæli við
borð. Bergur var andstæðan
sjálf, félagsvera, en gekk þó
aldrei í neitt félag_“
Sigraði dauðann og
dó!
„Jafnvel dauðann, sem alla
leggur, sigraði hún á sinn
hátt, með brosi á vör,“ segir
eftirlifandi ástvinur um
kjarnakonu af landsbyggð-
inni. I annarri grein virðist
höfúndur vera að gefa í skyn
að eigin híbýli hafi dregið
fjölda manns til dauða: „Ag-
nethe og Jón era nú bæði lát-
in, enda var fyrsta heimilið
sem Jón kom á heimili mitt
er hann kom ungur piltur
hingað til Reykjavíkur suður
úr Strandasýslu.“ En menn
láta sér ekki nægja að lyfta
harmþrungnum penna til að
minnast fallinna hálfguða:
„Eftir að Björn lést árið 1965
hefur Jóhann staðið á hönd-
um á legsteini hans þann 17.
júní ár hvert til að heiðra
minningu kennara síns.“