Morgunblaðið - 27.04.2004, Qupperneq 14

ERLENT
14 ÞRIÐJUDAGUR 27. APRÍL 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Mikil flugeldasýning ogfjöldagleðskapur munhefjast í höfuðborgun-um Tallinn, Riga, Viln-
ius og víðar í Eystrasaltslöndunum
þremur á miðnætti á föstudag. Þá
ganga í gildi samningar um aðild
Eistlands, Lettlands og Litháens að
Evrópusambandinu, ásamt fimm
annarra ríkja Mið- og Austur-Evrópu
og Miðjarðarhafseyríkjanna Möltu
og Kýpur.
Við þessi tímamót fagna þjóðirnar
þrjár miklum áföngum í sögu sinni.
Það er aðeins rúmur áratugur síðan
þau losnuðu úr viðjum Sovétríkjanna
og endurheimtu sjálfstæði sitt. Ríkin
þrjú tóku þá strax stefnuna á fulla
þátttöku í öllum helztu samstarfs-
stofnunum vestrænna ríkja. Sú við-
leitni hefur nú skilað þeim bæði inn í
raðir Atlantshafsbandalagsins
(NATO) og Evrópusambandsins.
Fyrir flestum íbúum landanna
þriggja er inngangan í bæði bandalög
tvær hliðar á sama peningi; með
NATO-aðildinni sé verið að tryggja
öryggið gagnvart rússneska grann-
anum stóra, og ESB-aðildin opni nýja
markaði og viðskiptatækifæri og flýti
fyrir velmegunarþróun.
Eistneski þingmaðurinn Trivimi
Velliste orðar kjarna málsins svo:
„NATO er líf. ESB er gott líf.“
Norræn-baltnesk samstaða
Allt frá því Íslendingar urðu sjón-
armun á undan Dönum að endurnýja
viðurkenningu sjálfstæðis Eystra-
saltsríkjanna árið 1991 hafa Norður-
löndin staðið með þessum grannþjóð-
um sínum í austri. Ísland var heldur
ekki eftirbátur hinna Norðurland-
anna í stuðningi við stefnu Eystra-
saltslandanna inn í bæði bandalög.
Eystrasaltslöndin eru með auka-
aðild að Norðurlandaráði og Ísland,
sem gegnir nú formennsku í Nor-
rænu ráðherranefndinni, hefur stutt
með ráðum og dáð við nánari teng-
ingu þeirra við Norðurlönd. Hefur
þessi stuðningur komið fram í starf-
inu innan Norðurlandaráðs, Eystra-
saltsráðsins og í pólitískum yfirlýs-
ingum í tengslum við stækkun ESB
og NATO. Halldór Ásgrímsson utan-
ríkisráðherra hefur ítrekað látið þau
ummæli falla að hin fyrirhugaða inn-
ganga Mið- og Austur-Evrópuríkja í
ESB væri einkar áhugaverð fyrir Ís-
land vegna þeirra auknu samskipta-
og viðskiptamöguleika sem það hefði í
för með sér á Evrópska efnahags-
svæðinu (EES) í heild sinni.
Eistland var hið eina Eystrasalts-
landanna þriggja sem var tekið í
„fyrstu-lotu-hóp“ aðildarviðræðna
árið 1998. Að Eistum skyldi takast –
svo fáum árum eftir endurheimt sjálf-
stæðisins – að vera nógu vel á leið
komnir á umbótabrautinni til að telj-
ast í stakk búnir að hefja samninga
um inngöngu í Evrópusambandið var
mikil viðurkenning fyrir það erfiði
sem þjóðin hafði lagt á sig að þessu
marki. Hún hafði brett upp ermar og
ráðizt í það mikla verk að hrista af sér
arfleifð hálfrar aldar nauðungarsam-
runa við stjórn- og efnahagskerfi
Sovétríkjanna og náð undraverðum
árangri á skömmum tíma. Nú er eist-
neskt samfélag með þeim þróuðustu
t.d. hvað varðar notkun Netsins og
nútímafjarskiptatækni.
Rússavandinn
Stjórnvöld í Lettlandi og Litháen
voru ósátt við þessa mismunun. En
löndin tóku sig öll á í umbótaþróun-
inni og nutu við það margþætts
stuðnings af hálfu ESB, og tókst að
ljúka aðildarsamningunum á sama
tíma, þ.e. á leiðtogafundinum í Kaup-
mannahöfn í desember 2002.
Í árlegum matsskýrslum fram-
kvæmdastjórnar ESB á aðildarund-
irbúningi Eystrasaltsríkjanna var
eitt atriði jafnan gagnrýnt hvað mest,
en það var staða ríkisfangslausra
(rússneskumælandi) íbúa landanna.
Einkum voru Eistland og Lettland
gagnrýnd fyrir stefnuna í málefnum
þessa fólks, sem ESB þrýsti á um að
fengi allt ríkisborgararéttindi sjálf-
krafa. Stjórnvöld í Tallinn og Riga
telja hins vegar eðlilegra að gera
kröfu um að þetta fólk taki próf í rík-
ismálinu (eistnesku í Eistlandi, lettn-
esku í Lettlandi) og aðrar aðgerðir til
að aðlaga það því þjóðfélagi sem það
býr í.
Vilji stjórnvalda beinist líka að því
að þetta fólk sýni fram á hollustu sína
við það ríki sem það býr í – ekki við
grannríkið stóra í austri, sem óum-
beðið telur sig málsvara þessa fólks
eins og ítrekað hefur komið fram í
ummælum og aðgerðum rússneskra
ráðamanna. Tilmæli erlendis frá hvað
skuli gera í þessum málum frábiðja
eistneskir og lettneskir stjórnmála-
menn sér. Þannig hefur utanríkisráð-
herra Lettlands sagt, að það sem
skipti mestu máli þegar upp væri
staðið sé ekki magnið – þ.e. fjöldi
þeirra sem veittur er ríkisborgara-
réttur – heldur gæðin, þ.e. að hinir
nýju borgarar færi sönnur á hollustu
sína gagnvart lettneska ríkinu.
Hæst er hlutfall rússneskumæl-
andi fólks í Lettlandi, yfir þriðjungur
íbúa, og í Eistlandi er það um 30%. Í
Litháen er rússneskumælandi minni-
hlutinn innan við 10% íbúa.
En þótt öll þrjú löndin hafi náð
miklum árangri í umbótaferlinu,
Ljósmynd/Auðunn
Frá Vilnius. Árangur uppbyggingarskeiðsins frá því Eystrasaltslöndin
losnuðu undan sovézka okinu sést bezt í höfuðborgunum Vilnius, Riga og
Tallinn. Breytingarnar eru mun minna sýnilegar á landsbyggðinni.
Frá Íslandstorgi í Tallinn, sem svo
heitir til minningar um að Ísland var
fyrst til að viðurkenna á ný sjálf-
stæði Eystrasaltslandanna. Af sömu
ástæðu er Íslandsgata í Vilnius.





MARGIR fyrrverandi æðstu menn í
bresku utanríkisþjónustunni hafa rit-
að Tony Blair, forsætisráðherra Bret-
lands, harðort bréf. Í því gagnrýna
þeir hann fyrir að fylgja stefnu
Bandaríkjanna í Írak og segja, að hún
sé dæmd til að mistakast.
Undir bréfið, sem á sér ekkert for-
dæmi, skrifa 52 fyrrverandi sendi-
herrar og fulltrúar konungdæmisins í
samveldislöndunum, það er að segja
æðstu menn utanríkisþjónustunnar. Í
bréfinu segir, að „við höfum með vax-
andi áhyggjum fylgst með þeirri
stefnu, sem þér hafið fylgt í Mið-Aust-
urlöndum og í Írak í náinni samvinnu
við Bandaríkin“. Segja þeir, að þeim
finnist vera kominn tími til að opin-
bera þessar áhyggjur í von um, að
þær verði ræddar á þingi og stefnunni
verði breytt í grundvallaratriðum.
Sagði frá þessu á fréttavef BBC,
breska ríkisútvarpsins, í gær.
Í bréfinu gagnrýna sendimennirnir
Blair og Bush Bandaríkjaforseta fyrir
að hafa ekki haft neina áætlun um
það, sem við ætti að taka að Saddam
Hussein föllnum. Þá segja sendiherr-
arnir, að það hafi verið mistök að
treysta á, að Bandaríkjastjórn hefði
eitthvert frumkvæði að því að leysa
deilur Ísraela og Palestínumanna.
Hún hafi ekkert gert til að stuðla að
viðræðum eða halda aftur af ofbeldi.
Tony Blair
harðlega
gagnrýndur
Tímarnir
tvennir
HVER sá sem lifað hefur í 100 ár
hefur upplifað tímana tvenna. En
Aurora Voites, sem í þessari viku
fagnar 101 árs afmæli sínu, hefur,
rétt eins og föðurland hennar Eist-
land, upplifað þvílíkar kollsteypur
um ævina að það hálfa væri yfrið
nóg.
Hún fæddist er land hennar var
hluti af rússneska keisaradæminu
og hefur lifað það að sjá hálfa tylft
innrásarherja draga fána sína að
húni. Á dögum beggja heimsstyrj-
aldanna sá hún heilu akrana þakta
líkum. Hún upplifði gleðina þegar
Eistar stofnuðu í fyrsta sinn í sög-
unni sjálfstætt ríki árið 1920, von-
brigðin þegar landið var innlimað í
Sovétríkin árið 1940, innrás herja
nazista og síðan Rauða hersins aft-
ur. Tíundi hver landsmaður hennar
týndi lífi eða var fluttur í fangabúð-
ir Stalíns. Eftir nær hálfrar aldar
„nauðungarvist“ í Sovétríkjunum
upplifði hún svo gleðina er sjálf-
stæðið var endurheimt í byrjun tí-
unda áratugarins.
„Ég hef séð svo mikinn dauða“
segir Voites, sem varði starfsævi
sinni sem barnakennari. „Ég hef
grátið svo mikið vegna þessara
ungu manna sem þurftu að láta lífið
vegna hroka einhvers annars, fyrir
valdasælni annarra.“
Nýjasti fáninn sem hún sér dreg-
inn að húni fyrir utan íbúð sína í
Tallinn er blái stjörnum prýddi
Evrópufáninn. Þegar það gerist, nú
um mánaðamótin, verður það í ann-
að sinn á síðustu hundrað árum sem
Eistland og hin Eystrasaltsríkin
ganga í bandalag sem þeir voru
ekki þvingaðir til þátttöku í. Það
fyrsta var þegar löndin þrjú fengu
aðild að NATO 2. apríl síðastliðinn.
Eystrasaltsríkin Eistland, Lettland og
Litháen hafa nú náð því markmiði að kom-
ast í „örugga höfn“ NATO og ESB. Í til-
efni af þessum tímamótum lýsir Auðunn
Arnórsson stöðu þessara vinalanda Íslands.
Eystrasaltsþjóðirnar
komnar í örugga höfn
ÁTTA íraskir uppreisnarmenn og
bandarískur hermaður féllu í hörð-
um bardaga í borginni Fallujah sem
bandaríska hernámsliðið situr um.
Tveir bandarískir hermenn biðu
bana og þrettán særðust, þar af átta
óbreyttir borgarar, í öflugri spreng-
ingu í efnaverksmiðju í Bagdad sem
hermenn réðust inn í vegna gruns
um að þar væru framleidd efni í
sprengjur, að sögn talsmanns
Bandaríkjahers. Þá staðfesti breska
stjórnin að hún hefði hafið viðræður
um þann möguleika að hún sendi
fleiri hermenn til Íraks vegna þeirr-
ar ákvörðunar spænsku stjórnarinn-
ar að kalla herlið sitt í landinu heim.
Breska ríkisútvarpið BBC skýrði
frá því að bandarískir herforingjar
hefðu frestað fyrirhugaðri sókn inn í
Fallujah gegn uppreisnarmönnum
úr röðum íraskra súnníta. Náðst
hefði samkomulag við íraska samn-
ingamenn um að bandarískir her-
menn og íraskar öryggissveitir hæfu
sameiginlegt eftirlit í borginni.
Talsmaður Bandaríkjahers sagði
að átta bandarískir hermenn hefðu
særst í sprengju- og skotárás upp-
reisnarmanna sem hefðu komið sér
fyrir í mosku í Fallujah. Hermenn-
irnir gerðu þá árás á moskuna og
bænaturn hennar eyðilagðist. Eru
þetta hörðustu átök sem blossað
hafa upp í Fallujah frá því að vopna-
hléi var lýst yfir fyrir skömmu.
Fjölgað um allt að 2.000?
Sjónarvottar sögðu að öflug
sprenging hefði orðið í efnaverk-
smiðju í Bagdad þegar bandarískir
hermenn hefðu ráðist inn í hana.
Óstaðfestar fregnir hermdu að her-
mennirnir hefðu hafið skothríð á
hurð til að opna hana og neisti hefði
komið sprengingunni af stað. Tals-
maður Bandaríkjahers sagði að
grunur léki á að verksmiðjan hefði
verið notuð til að framleiða „efni í
vopn handa hryðjuverkamönnum og
uppreisnarmönnum“.
Sex óbreyttir borgarar og fimm
hermenn særðust í sprengingunni.
Spænskir hermenn felldu fimm
Íraka eftir að hafa orðið fyrir árás í
bænum Diwaniyah í S-Írak. Íraskur
hópur, sem heldur þremur Ítölum í
gíslingu, hótaði í gær að drepa þá
nema efnt yrði til mótmæla á Ítalíu
gegn þátttöku landsins í hernáminu.
Pólska stjórnin skýrði frá því að
Bandaríkin myndu taka við stjórn
friðargæslu í tveimur af þeim fimm
héruðum sem Pólverjar hafa borið
ábyrgð á. Þetta var ákveðið eftir að
stjórnvöld á Spáni, í Hondúras og
Dóminíska lýðveldinu ákváðu að
kalla hermenn sína heim, en þeir
hafa verið undir stjórn Pólverja.
Talsmaður breska varnarmála-
ráðuneytisins sagði að stjórn Tonys
Blairs forsætisráðherra hefði hafið
viðræður við samstarfsríkin um
þann möguleika að fjölgað yrði í
breska herliðinu í Írak til að bæta
upp brottflutning spænsku her-
mannanna. „Engin ákvörðun hefur
þó verið tekin,“ sagði talsmaðurinn.
Um 8.700 breskir hermenn eru nú
í Írak. The Times sagði að stjórnin
væri að íhuga ýmsa möguleika, með-
al annars að fjölga hermönnunum
um allt að 2.000 og taka við stjórn að-
gerða á stærra svæði.
Jaap de Hoop Scheffer, fram-
kvæmdastjóri Atlantshafsbanda-
lagsins, sagði í gær að NATO myndi
ekki gegna auknu hlutverki í Írak
nema írösk bráðabirgðastjórn, sem á
að vera við völd eftir 30. júní, óski
eftir aðstoð bandalagsins. Hann setti
einnig það skilyrði að öryggisráð
Sameinuðu þjóðanna samþykkti
nýja áætlun þar sem sérstakt umboð
yrði veitt til friðargæslu í Írak.
Níu féllu í hörðum
átökum í Fallujah
Blair ljær máls á því að fjölga í breska herliðinu í Írak
Bagdad, London. AFP.
AP
Íraki fagnar á þaki bandarísks her-
jeppa sem eyðilagðist í sprengingu
í efnaverksmiðju í Bagdad í gær.