Íslendingaþættir Tímans - 27.04.1972, Blaðsíða 28

Lúðvík Gestsson
Framhald af bls. 32
var á. Oddný læröi lagið og samdi und-
ir þvi eftirfarandi erindi:
Niutiu árin ég
átt hef dvöl i veröldinni.
Föðurgæzkan guödómleg
gætti min á lifsins veg.
Hans til liknar hönd ótreg
hlúði trútt að sálu minni.
Niutiu árin ég
átt hef dvöl i veröldinni.
Oddný var fljót að kasta fram
visum og gátu hin hversdagslegustu
atvik orðið henni yrkisefni. Dæmi um
slikt er visa sú, sem hún orti um Lúö-
vik honum til varnar, er hann var
ásakaður um seinlæti:
Gestsson Lúðvik Guömundur
gengur snúðugt eigi.
Hárs um brúöi berfættur,
býsna prúður, rólegur.
Þvi miður mun það svo, að litið hef-
ur varðveitzt af skáldskap Oddnýjar.
Hún orti þekktar formannavisur i
Suðursveit, sem bera vitni fimi hennar
og hugkvæmni.
Lúðvik Gestsson gleymdi þvi aldré'i,
að Oddný kom honum i skilning um að
mannleg tilvera hefur tvö borð, hið
ytra, sem er sýnilegt, og hið innra,:
sem er ósýnilegt. Bæði eru jafnmikii-
væg, hvorugt má vanmeta eöa van-
rækja. Verk mannanna eru unnin hið
ytra, þau eru öllum augljós og þau
gefa tækifæri til tjáningar. Þar gefst
sköpunarþrá og sköpunarþörf mögu-
leiki að njóta sin. Vinna og list eru ná-
skyld hugtök. Sú sannfæring Bretans
Johns Ruskins hefði ekki verið fjarri,
skoðunum þeim, sem rikjandi voru i
Suöursveit á uppvaxarárum Lúðvlks
og höfðuðu til þeirrar dyggðar, sem
fólgin er i þvi aö vinna. — En hið ytra
hlaut engu að siður að taka mið af hinu
innra. Á innra borðinu komu við sögu
trúarhugmyndir, siðahugmyndir og þó
öðru" fremur almenn lifsskoðun og
félagsvitund. Þrátt fyrir þá áherzlu,
sem lögð var á gildi vinnunnar i Suður-
sveit, var skilningur á ágæti hins innra
furðu rikur. Þar kom margt til, en
helzt það, sem nú skal greina: Trúarlif
var mikið og trúin alvörumál þorra
manna. Húslestrar voru tiökaðir á
hverjum bæ og þótti með öllu sjálf-
sagt. Ef svo vildi til að húslestrar féllu
niður vegna sjósóknar eða af öðrum á-
stæðum, varð að vinna lestrana upp
siðar svo að engu ihugunarefni þeirra
væri sleppt. — Kirkjugöngur voru tið-
ar og hlýtt með gaumgæfni á boðskap
prestsins. Staða prestsins var lika
harla sterk. Þess minntist Lúövik,
hversu allir litu upp til sira Péturs
Jónssonar á Kálfafellsstað, enda öll-
um ljóst hve læröur og fróöur hann
var. Það kom þvi af sjálfu sér aö allt
sem skrifa þurfti til opinberra aðila
fyrir sveitarfélagiö hvildi á honum.
Sjálfur telur Lúövik sig eiga honum
mikið að þakka.
En það var ekki trúarlifið eitt, sem
vitni bar um hina innri kviku. Lúövik
var að vaxa úr grasi einmitt á þeim
árum, er kvika nýrra viöhorfa i stjórn-
málum og félagsmálum fór um landið.
Krafan um sjálfstæöi þjóöinni til
handa, skilnaöurinn við Dani og-fána-
málið voru fyrstu og augljósustu
merki hins nýja tima. Um likt leyti og i
beinu áframhaldi af sjálfstæöisbarátt-
unni eöa sem einn þáttur var aö gera
verzlunina innlenda og um leiö lands-
menn sjálfa aö virkari aðilum i verzl-
unar- og viöskiptamálum. I þeirri
kviku, sem af öllu þessu leiddi, uröu
þrjár félagsmálahreyfingar, þrenn al-
þýðusamtök til: Ungmennafélögin,
samvinnufélögin og verkalýðsfélögin.
Lúðvik varð þeirra allra var, þó fyrst
hinnar gustmiklu baráttu ungmenna-
félaganna. Hann var aöeins 11 ára,
þegar hinar hörðu alþingiskosningar
fóru fram 1908. Hann man þegar þeir
vinirnir, hann og Benedikt Þórðarson
frá Hala, sem var tveim árum eldri,
fóru á þingmálafund á Kálfafellsstaö
til að hlýöa á frambjóðendur og
stuðningsmennþeirra, er þar fluttu mál
sitt. Þá var i kjördæminu i fyrsta sinn i
framboöi Þorleifur Jónsson frá Hólum
og náði hann kosningu. Sagt hefur ver-
ið, að aldrei hafi ræöumenn beitt rödd
sinni meir og betur á tslandi heldur en
i þeirri kosningabaráttu og hefur i þvi
sambandi verið talað um „hina háu og
skæru rödd frá 1908.” Vist er um hitt,
að ungmennafélagshreyfingin hlaut
eldskirn sina i þessum kosningum og
varð eftir þær að voldugu þjóöfélags-
afli á Islandi. Heima I Suðursveit var
kosningunum fylgt eftir meö stofnun
ungmennafélags þrem árum siðar, ár-
iö 1911, sama árið og Lúövik fermdist.
Fyrsti formaður þess ungmennafélags
var Steinþór Þórðarson frá Hala, en
Lúövik meðal stofnendanna. Þótt
félagið væri að sönnu fámennt breytti
það engu um áhugann og mikil félags-
vitund skapaðist fyrir áhrif þess bein
og óbein. Félagslegur áhugi var heldur
ekki nýr af nálinni i Suðursveit. Var
þar sveitarsiður að húsbyggingar á
bæjum voru félagsátök. Þegar bað-
stofa var byggð eða útihús reist,
flykktust nágrannar að og aðstoðuðu
við smiðarnar, án þess að laun kæmu
fyrirönnuren þá vonin i samsvarandi
hjálp siðar. Kjörorð ungmennafélag-
anna „ræktun lýðs og lands” átti ekki
sizt af þessum sökum greiðan aðgang
aö huga almennings i Suðursveit, en
varö að fyrirheiti og fagnaðarerindi
hinum ungu.
Það auöveldaði Lúðvik enn skilning
á kalli hins nýja tima, sem þá hljómaði
á íslandi, aö hann fékk tilsögn eða
skólamenntun hjá tveim mönnum, er
ekki bundu fræöslu sina við i náms
grefnarnar einar heldur litu þeir fyrst
og fremst á menntun sem vakningu.
Það hefur fallið i hlut fræðimanna á
allra siöustu árum og renna svokölluð-
um visindalegum stoöum undir mikil-
vægi forvitninnar i öllu námi, en sú
uppgötvun er harla gömul og gildi
hennar hafa allir góöir fræðarar hag-
nýtt. Eiginleg skólamenntun Lúðviks
heima i Suðursveit var ekki löng, að-
eins niu vikna timi. Sigurður Sigurðs-
son frá Kálfafelli kenndi honum eina
viku. A þeirri viku lærði Lúðvik ef til
vill ekki margt, en hann lærði mikið
Þar sem Sigurður hvarf frá, tók Björn
Karei Þórólfsson við. Björn Karel
stundaöi barnakennslu i Suðursveit
tvo vetur. Fyrra vetur hans naut Lúö-
vik átta vikna kennslu og kom þá
glöggt i ljós, hve auðvelt hann átti meö
að Iæra, hve greindin var mikil og
skilningurinn skarpur, sem og hitt, að
hann hafði hlotið góöa undirstöðu hjá
Oddnýju og Siguröi. Björn Karel
kenndi Lúövik veturinn áöur en hann
fermdist og ætlaðist til þess að fram-
hald yröi á námi Lúðviks veturinn eft:
ir, bauð að taka hann og veita honum
frekari tiisögn. Af þvi gat samt ekki
orðið. Störfin og annirnar heima á
Gerði kölluðu að.
A uppvaxtarárum sinum austur i
Suðursveit skynjaöi Lúðvik hversu
þungi og sókn félagsmálabaráttunnar
breytti verzlunar- og viðskiptarhátt-
um Austur-Skaftfellinga. Hann vissi.
aö Þórhallur Danieison sá mikli öðl-
ingur, hafði byrjaö afskipti sin ai
kaupmennsku sem faktor i danskri
selstöðuverzlun. Sjálfur hafði Þórhall-
ur siöan eignazt eða yfirtekið verzlun-
ina og rekið hana af miklum myndar-
skap. Þegar hann aftur á móti gerði
28
islendingaþættir