Íslendingaþættir Tímans - 27.04.1972, Blaðsíða 29

sér ljóst, að hugmyndir samvinnu-
verzlunar áttu mikinn hljómgrunn
meðal viðskiptavina sinna, gaf hann
kost á þvi að láta vérzlunina af hendi
og selja þá aðstöðu og þann húsakost,
er með þurfti til verzlunarreksturs.
bannig breyttu Austur-Skaftfellingar
um viðskiptahætti, hurfu frá einka-
verzlun til samvinnuverzlunar án þess
að til átaka kæmi eða uppgjörs. Var
slikt næsta óvenjulegt, er ber vitni um
mikla samstöðu svo og næman skiln-
ing og réttlætiskennd. Ungum manni
var þetta sönnun um mikla yfirburði
samvinnuhreyfingarinnar, en gaf hon-
um umleið það hugboð eða þann
draum að slik þróun væri bæði æskileg
og eðlileg á öllum sviðum þjóðlifsins.
Orð Einars Benediktssonar urðu hon-
um lifshugsjón:
Einn er maðurinn ei nema hálfur,
með öðrum er hann meiri
en hann kjálfur.
Arið 1916 yfirgefur Lúðvik Gestsson
heimili fósturforeldra sinna. Hann er
þó enn um tiu ára skeið i átthögunum i
Suðursveit, enda hefur sú sveit aldrei
sleppt tökum á honum og orðið honum
hjartfólgnari staður, imynd hlýrrar og
ástsællar móður, sem verndar börn sin
um leið og hún eggjar þau og agar.
A árunum 1916 til 1919 gerist Lúðvik
starfsmaður þriggja bænda i Suður-
sveit og er hjá þeim sitt árið hverjum.
Fyrst vinnur hann hjá bórði Jónssyni
bónda á Kálfafelli, þá Birni Steinssyni
bónda á Breiðabólsstað og loks Sigfúsi
Skúlasyni, bónda á Leiti. Allt voru
þetta góð heimili og urðu Lúðvik eftir-
minnileg, og þó kannski mest fyrir þá
sök, hve ólik þau voru og vöktu athygli
hans á fjölbreytni. Ólikt skapferli og
viðhorf samferðafólksins gerðu hann
að mannþekkjara þegar ungan að ár-
um. Hjá Sigfúsi Skúlasyni var Lúðvik,
þegar Katla gaus og gleymir aldrei
öskufallinu mikla, sem yfir dundi.
Árið 1919 ræðst Lúðvik til Steinþórs
bórðarsonar bónda að Hala. bar var
hann vistráðinn á sjöunda ár og var á
Hala samfleytt til ársins 1926, þó með
eins árs fráviki, er hann hvarf til
æskuheimilisins að Gerði. Lúðvik tók
miklum tryggðum við Steinþór og
fjölskyldu hans og þess naut bú og
jörð. Vann Lúðvik búinu sem hann
sjálfur ætti og naut þess að sjá það efl-
ast og vaxa við sameiginlegt erfiði,
hans og fjölskyldunnar. Eins og venja
var við búrekstur i Suðursveit var um
hvort tveggja að ræða að stunda land-
búnað og sækja sjó. —- Eftir að Jón
tvarsson gerðist kaupfélags-
stjóri á Hornafirði varð sjósókn
Lúðviks á vetrum samfelldari og
markvissari. beir Lúðvik og Steindór
áttu mörg áhugamál saman önnur en
þau að koma „botni undir bú”. Báðir
voru þeir einlægir ungmennafélags-
menn og samvinnumenn. bá voru og
stjórnmálaskoðanir beggja harla lik-
ar. beir voru eins og Lúðvik hefur
komizt að orði báðir „sjálfstæðismenn
meðan borleifur á Hólum fylgdi Sjálf-
stæðisflokknum gamla, en hurfu með
þeim borleifi i raðir Framsóknar-
manna eftir að Framsóknarflokkurinn
hafði verið stofnaður fyrir atbeina
ungmennafélaga og félagshyggju-
manna.” — bað voru þvi ekki ólikar
skoðanir, sem skildu þá árið 1926, þeg-
ar Lúðvik hvarf burtu ú-Suðursveit. Til
þess lágu aðrar ástæður og persónu-
legri. Lúðvik Gestsson vildi sjálfur
losa heimdragann. — Hann haföi heyrt
um hinn merka bændaskóla, sem rek-
inn var á Hvanneyri i Borgarfirði og
þannjnikla höfðingja, sem þar stýrði
rikjum, Halldór Vilhjálmsson,
skólastjóra. bess þurfti ekki til að
Borgfirðingar væru á Hornafirði, svo
sem Jón kaupfélagsstjóri tvarsson.
Orðstir skólans hafði borizt um land
allt og þangað stefndi hugur ungra og
framsækinna manna. — Lúðvik fékk
tryggingu fyrir skólavist haustið 1926.
En Lúðvik Gestsson beið ekki
haustkomunnar. Hann fór suður
til Reykjavikur vorið 1926.
Með fulltingi Jóns Ivarssonar
og Vigfúsar Guðmundssonar,
gestgjafa i Borgarnesi réðist Lúðvik
vorið 1926 i vist að Sturlu-Reykjum i
Reykholtsdal. bar bjuggu þá Jóhannes
Erlendsson og Jórunn Kristleifsdóttir.
bau hjón voru bæði stór i sniðum og
ráku bú sitt með miklum myndarbrag.
bvi er það að sumarið 1926 er i endur-
minningu Lúðviks eitt hið ánægjuleg-
asta, sem hann hefur lifað. betta sum-
ar kynntist hann einnig fræðimannin-
um borgfirzka Kristleifi borsteinssyni
á Stóra-Kroppi, en hann var faðir hús-
móðurinnar á Sturlu-Reykjum. Lúðvik
kunni vel að meta gáfur og fræði Krist-
leifs og bættist honum þar ein mynd
hinna svipstóru i þann minningarsjóð,
sem verið hefur honum alla tið verð-
mætastur og hjartfólgnastur.
Um haustið 1926 náði Lúðvik þvi
marki, sem hann stefndi að, að komast
i Bændaskólann á Hvanneyri. Við
Hvanneyrarskólann stundaði hann
nám einn vetur. Lúðvik kaus að haga
námi sinu þannig að hann lærði aðal-
fög skólans, enda þótt það hefði i för
með sér að hann væri óreglulegur
nemandi og gæti af þeim sökum ekki
fengið lokapróf. Lúðvik var ekki að
læra fyrir skólann heldur lifið og það
skipti hann mestu máli „að komast
sem fyrst og komast sem lengst.” Lúð-
vik varð ekki fyrir vonbrigðum með
námsdvölina á Hvanneyri. Aldrei
hann áður grunað að hægt væri að
öðlast þá þekkingu og'þá reynslu sem
þar var i boði. Honum virtist sem hann
sæi vitt um heim og við sjónum hans
blasti fögurveröld framtiöar. — Bæði
heiðrikja bjartsýnna viðhorfa svo og
óvenjuleg sókndrifð einkenndi Hvann-
eyrisem menntasetur og fræðistofnun.
— bar kom i ljós mótun skólaforyst-
unnar.' Halldór Vilhjálmsson bar þar
eins og Lúðvik hefur komizt að orði
„ægihjáim yfir.” Persónuleiki hans
var stórbrotinn. Hann var i senn mikil-
úðlegur og viðkvæmur maður. Hjá
honum kynntust nemendur kröfuhörð-
um manni bæöi við sjálfan sig og aðra.
En þeir vissu lika að hjá skólastjóran-
um var aö finna þrennt, sem fátitt er
að fari saman i svo rikum mæli sem
raun bar vitni: Vit, traustog góðvild.
betta voru forsendur þess tvenns sem
eftirminnilegast varð þeim flestum
um Halldór Vilhjálmsson. Annað var
hinn mikli stórhugur, þráin að lyfta
öllu og öllum yfir meðalmennskuna
eða kannski eins og nú myndi vera
sagt með túlkun eksistentialistanna á
mennskri tilveru i huga: Hann sætti
sig aldrei við minna en það að vera
maður. Hitt var hin sterka trú Hall-
dórs, trúin á það, að allt i tilverunni
svaraði rétt til væri það rátt ávarpað.
bannig var það ekki sizt um jörðina,
hún svaraöi sem til hennar var talað.
Einmitt þess vegna skipti svo miklu
máli að læra og nema hið rétta tungu-
tak, kunna hin réttu vinnubrögð, öðlast
jákvæða og örugga afstöðu. — Lúðvik
gleymir aldrei þeirri hvatningu og
fullyrðingu, sem Halldór vakti hann til
nýrrar vitundar með: „bú getur allt
sem þú vilt” — „Að vilja er allt sem
þarf”, þau fleygu orð voru eins konar
einkunn Halldórs á Hvanneyri. — En
við hlið Halldórs stóð ekki aðeins
mikilhæf og gáfuð kona hans, frú
Svava bórhallsdóttir, biskups Bjarna-
sonar, heldur einnig sérstætt mannval
i kennaraliði. Auk skólastjórans voru
þrir kennarar: bórir Guðmundsson
frá Gufudal, mikill fræðimaður en
jafnframt frábær kennari, Steingrim-
ur Steinþórsson, siðar þingmaður
og forsætisráðherra, sem einmitt á
þessum árum var að hefja göngu sina
á braut félagsmála og stjórnmála: og
loks borgils Guðmundsson, iþrótta-
kennari og ráðsmaður siðar einn
þeirra kennara, er mótuðu og sköpuðu
menntasetrið i Reykholti.
Veturinn' 1926-1927 varð Lúðvik
Gestssyni timi mikilla umbrota,
islendingaþættir
29