Íslendingaþættir Tímans - 03.01.1976, Síða 6

andliti hans. bvi gleymi ég ekki, hve
sá ljómi var mikill, svipur hans hýr og
góðmannlegur.
Á haustkvöldi eru ferðalokin komin
ogaugun hafa lokast. tguðs friði hefur
séra Björn sofnað. Og það hvilir mikil
ró og friður yfir kistu hans, sem vekur
sömu tilfinningu og Jónas Hallgrims-
son lýsir i sólsetursljóði sinu:
Hóglega hæglega
á hafsæng þýða
sólin sæla
sig þú til viðar.
Nú er um heiðar
himinbrautir
för þin farin
yfir frjóvga jörð.
Guð blessi minningu séra Björns 0.
Björnssonar.
Pétur Sigurgeirsson.
f
LtFIÐ var séra Birni 0. Björnssyni
starf og fagnaður um þrjátiu ára skeið
víðs vegar á landinu og boðaði sóknar-
börnum sinum kristindóm kærleika,
gleði og athafnar. I Jörð kemst hann
svo að orði: „Kærleikurinn er megin-
gjörð alls, er til lifs horfir: meira,
fyllra, fjölskrúðugra, fagnaðarrikara,
frjálsara, göfugra, — eilifs lifs. bvi
hvað er kærleikur annað en áhugi,
hollusta, gleði gagnvart lifinu?”
bessum orðum birtu og yls mun séra
Björn hafa ekki aðeins haldið að sókn-
arbörnum sinum, heldur og orðið hon-
um sjálfum leiðarljós á löngum ævi-
ferli.
Ég kynntist séra Birni fyrst fyrir
nokkrum árum og tókst með okkur ná-
inn kunningsskapur. Séra B jörn var þá
kominn á áttræðisaldur, og mig furð-
aöi stórum á lifsmagni hans og andleg-
um styrk. Hann var léttur á fæti sem
tvitugur unglingur, beinn i baki, reisu-
legur, fagurlimaður og allur hinn
vörpulegasti á velli. Við töldum okkur
báða hafa innri þörf til að bæta þjóöfé-
lagið, og i brjósti hans skiðlogaði hug-
sjónaeldur. Hann varaðist stéryrisir.
þvi að hann vissi af reynslu, að þau
missa oftast marks, en hann lagði
þeim mun þyngra á árar. Alltaf heið-
arlegur og drenglyndur — og baráttu-
glaður.
Séra Björn hélt til Hafnar að loknu
stúdentsprófi 1913 og lagði stund á
raungreinar, eðlisfræði og efnafræði.
Lauk hann meira að segja fyrri hluta
prófi I þeim. En þá veiktist hann og lá
þungt haldinn. Hefur mér verið sagt,
aö séra Björn hafi þá heitið þvi að ger-
6
ast liðsmaður Guðs og kærleikans hér
á jörðu, er hann fengi bata. Bráði þá
fljótt af honum og komst hann til fullr-
ar heilsu. Stóð séra Björn við fyrirheit-
ið.
Ég hygg, að það megi leggja trúnað
á þessa sögu. Séra Björn var bæði
haldinorður og heilsteyptur. Honum
var ekki töm hálfvelgja og meðal-
mennska. Honum var ekki sýnt um
málamiðlun, ef hún braut i bága við
lifsviðhorf hans. An efa hefur slikt
valdið honum endrum og eins erfið-
leikum um um ævina. En fyrir vikið
verður hann eftirminnilegur og mikill
af sjálfum sér.
Hafnarár hans frá fyrra striði munu
hafa aukið honum viðsýni og mann-
þekkingu. Hefur hann lýst þeim að
nokkru i bók sinni um Svein Fram-
tiðarskáld (Almenna bókafélagið
1971), sem gerðist handgenginn bæði
Bakkusi og Venusi meira en góðu hófi
gegndi og fékkst við yrkingar.
Minnist bórbergur á þennan
Svein I íslenzkum aðli. Hefur séra
Björn sýnt mikla ræktarsemi þessum
foma félaga sinum með þvi að safna
saman kvæðum hans og gefa út.
Mynduðu þeir félagar ásamt öðrum
„(Leir)-skáldafélagið Boðn”, og koma
þar viðsögú ýmsir þjóðkunnir menn,
Daviö Stefánsson, Hallgrimur Hall-
grlmsson, Ragnar Asgeirsson o.fl.
En þegar séra Björn hélt Ut i lifið að
loknu námi, var hann vel nestaður,
ekki aðeins af guðfræði, sem varð hans
lifibrauð, heldur og af bókmenntum og
raungreinum. Slikt vegarnesti kom að
góðu haldi. Fróðleiksþorsti hans
slokknaði aldrei og hann leitaði sér æ-
tið nýrrar og nýrrar þekkingar. Hann
varð með árunum fróður maður.
begar hann var prestur að Asum i
Skaftártungu réðsthann i að semja og
gefa útbók um Vestur-Skaftafellssýslu
og ibúa hennar (1930). Er þetta merki-
legt rit, og með þvi varð séra Björn
meðal brautryðjenda i ritum héraðs-
sagna. Verkið sýnir framtak og áræði
séra Björns.
Flestir Islendingar, sem komnir eru
til vits og ára, munu kannast við tíma-
ritiö Jörð, sem séra Björn gaf Ut og rit-
stýröi. Kom það út i tveim flokkum
(1931—34, 1940—48). bað er táknrænt
fyrir séra Björn að hann skyldi kalla
ritiö Jörð. Allt jarðneskt er þar til um-
fjöllunar, og engin vandamál óleysan-
leg. Ritstjórinn segir svo um tilgang
ritsins: „Ritið skyldi stuðla að þvi með
krafti, að þjóð vor finni sjálfa sig i
endurborinni þjóðlegri menningu, er
hæfi vorum tima og hafi alþjóðlegt
gildi fyrir samtið og framtið”. betta
var þvi sannkallað þjóömenningarrit,
og vitnisburður um viðfeðman hug
séra Björns og stórhug. Er skemmst af
að segja, að efni ritsins var furðulega
fjölbreytt. Var þar fjallað jafnt um
bókmenntir sem garðrækt, stjórnmál
sem tónlist. Og vandað var til ritsins,
enda skrifuðu i það ýmsir mestu
andans menn þjóðarinnar. Mér er til
efs, að mörg islenzk tímarit standi
Jörð framar að kostum.
Skammur vegur er frá þjóðmenn-
ingu íslendinga til uppruna þeirra.
begar séra Björn lét af prestskap 1955
sökum heilsubrests, helgaði hann sig
óskiptan þvi verkefni að grennslast
eftir uppruna íslendinga. Eyddi hann
heilum átta árum við linnulitinn lestur
bóka um mannfræði, fornleifafræði og
menningarsögu til þess að verða ein-
hvers visari. Liggur i handriti mikil
samantekt um þetta efni. Nokkra hug-
mynd má fá um rannsóknir hans og
niöurstööur af grein hans: Upphaf
hölda og hersa (mannfræðileg og forn-
fræðileg könnun um ætterni- islenzku
þjóðarinnar), er birtist i Sögu (1970).
Hann hyggur, að á siðari hluta járn-
aldar hafi i Noregi verið tvær gerðir
hins norræna kyns báðar af Herúla-
stofni. Hið austræna vikingakyn hafi
verið hersar, en hið vestræna vikinga-
kyn höldar, og hafi þeir flutzt frá Nor-
egi til íslands á vikingaöld.
Langt mál þyrfti til að gera fulla
grein fyrir þeim rökum, sem séra
Björn færir fyrir þessari niðurstöðu.
betta er mikið mál og flókið. En hvað
sem segja má um réttmæti skoðunar
séra Björns, fæ ég ekki séð, að aðrir
fræðimenn hafi komizt miklu nær
sannleikanum.
Hin þrotlausa leit séra Björns að
skýringu á uppruna Islendinga vitnar
um eldhugann, sem getur óskiptur
helgað sig einu og sama verkefni ár-
um saman, þótt aldrei muni koma i
aðra hönd handfylli af gulli. Slíkir
menn eiga sér óefað sinar hamingju-
stundir sem aðrir þekkja ekki. En auð-
vitaö komstséra Björn ekki frekar en
aðrir ósærður frá lifsbaráttunni. Sú
varö honum sorgin þyngst er hann
varö að sjá að baki konu sinni, Guðriði
Vigfúsdóttur frá Flögu I Skaftártungu,
fyrir tveimur árum. Eftir þann miss-
inn virtist mér hann ekki samur og
jafn.
Ég flyt afkomendum séra Björns,
venzlafólki og ættingjum hjartanlegar
samúðarkveðjur.
Séra Björn trúði á eilift lif. Illa þekki
ég séra B jörn, ef hann hefur ekki hug á
að taka sér eitthvað fyrir hendur hin-
um megin. Getur hann þá aflað sér
frekari gagna um uppruna Islendinga
og islenzka þjóðmenningu. bvi Guð
var honum kærleikur, starf og fagnað-
ur.
Bjarni Guðnason.
íslendingaþættir