Heimilistíminn - 12.06.1975, Blaðsíða 24

Áriö 1932 uröu miklir jaröskjálftar á þremur grlskum eyjum. Allir hundar á eyjunum
vöruðu viö þeim fyrirfram.
brekkurog leitar þar beitar? Þá er von á
óveðri.
Hvað sauðfé varðar, er skýringin sára
einföld. Magn rafmagnsins i loftinu og
breytingar á rakastigi hafa áhrif á ull-
ina. en hvað varðar önnur dýr, er skýring-
in ekki alltaf jafn einföld og okkur kemur
á óvart hæfni þeirra til að spá um veðrið.
Hvernig getur það verið mögulegt, að
dýr geti með svo mikilli nákvæmni sagt
fyrir um hvernig veður er aö koma? Um
árabil hafa visindin reynt að finna skýr-
ingu og jafnvel þótt enn hafi ekki tekist að
leysa leyndardóminn til fulls, hefur margt
áhugavert komið fram.
— Dýrin finna breytingar á loftþyngd-
inni, segir bandariski visindamaðurinn
Cleve Hallenbeck. — Með öðrum orðum
þau finna hvernig loftþrýstingur lækkar
og „vita” að veðrið versnar. Til eru lika
dýr, sem rafmagnið i loftinu hefur svo
mikil áhrif á, að þau verða óróleg. Það
gerist til dæmis, þegar, von er á þrumu-
veðri. Þetta hafa margvislegar tilraunir
sannað.
Leyndardómurinn um
dvalann.
Ein af gátunum er dvalinn. Vitað er að
mörg dýr leggjast til svefns á vet
urna. Hvers vegna? Vegna þess, segir
fólk ef til vill, að þau finna ekki lengur
fæðu og þess vegna hefur náttúran útbúið
þau með þetta öryggistæki. En það er
tæplega rétt.
— Kuldinn, segja sérfræðingar við
dýrafræðistofnunina i Moskvu, — getur
ekki verið eina ástæðan til dvalans. Við
höfum tekið eftir þvi að ikornar og vissar
tegundir af slétturottum leggjast i langan
dvala þegar á sumrin. Vetrarhitinn, sem
setur svefnkerfið af stað, er breytilegur
milli tegunda: Múrmeldýrið leggst i
dvala þegar hitinn er kominn niður i 11
stiga frost I Sovétrikjunum. Broddgöltur-
inn biður 6—7 stig til viðbótar, en önnur
dýr leggjast ekki i dvala fyrr en við 20—25
stiga frost og til eru lika þau sem sofna
ekkert nema venjulegan nætursvefn, til
dæmis ikornategundir, greifingjar og
Froskurinn er besti „dýraveöurfræö-
ingurinn” segja sérfræöingar. En hann
getur ekki spáö nema I eðlilegu umhverfi.
brúnbirnir, sem sofa þó lengi, án þess að
hægt sé að kalla það dvala.
En enginn skyldi ætla að þessi dýr
steinsofni án þess að rumska allan dvala-
timann. Hamsturinn vaknar sjötta hverr
dag og fær sér matarbita, sem hann hefur
safnað saman og broddgölturinn vaknar
að minnsta kosti fimm sinnum frá nóvem-
ber og fram i marz.
Við skulum lita nánar á broddgöltinn.
Allt bendir til þess að hann hafi eins konar
hitastilli i heilanum. 1 vetrarsvefninum
andar hann sex til átta sinnum á minútu.
en ef liksahitinn lækkar niður fyrir
tveggja stiga hita, herðist andardráttur-
inn. Þetta setur af stað eitthvert viðvör
unarkerfi i taugunum, sem vekur dýrið
og kemur i veg fyrir að það krókni. Þessi
heilamiðstöð er i gangi allan vegurinn ög
hitinn i henni er 20 stig, hvað sem lfkami
dýrsins er kaldur.
En hvað er það, sem veldur þvi að mörg
dýr geta lagzt i dvala og haft slika reglu á
likamsstarfseminni? Eftir langtimarann-
sóknir telja visindamenn að þeir hafi upp-
götvað efni það, sem stjórnar svefninum.
Meö þvi að sprauta dýrin með insúlini eða
vissum efnum, sem unnin eru úr blóð-
vatni, hefur visindamönnum við rann-
sóknarstofninina i Lannach i Steinermark
i Austurriki tekist að láta dýr leggjast i
dvala á sumrin lika. A grundvelli þeirra
niðurstaðna, má telja vist að viss kirtill i
öllum dvaladýrum ákveði vetrarsvefninn.
Þessi kirtill hefur verið fluttur yfir i nag-
dýr,sem ekki leggjast i dvala og þau hafa
orðið ákaflega syfjuð fyrir vikið og
likamshitinn hefur lækkað.
Visindin fara hægt, en æ meira úr heimi
dýranna kemur i Ijós með limanum.
Hversu langt gæti mannkynið ekki náð, ef
það gæti gert leyndardóma dýrarikisins
að sinum? Auðvitað er út i bláinn að ætla.
að við getum hagnýtt okkur allt saman, en
hefðum við aðeins fáa af þeim hæfileikum
dýranna, sem hér hefur verið fjallað um,
værum við ofurmenni.
Ef sauöfé leitar niöur hliöar, er von óveöurs.
24