NT - 03.05.1984, Blaðsíða 10

-1 Ifl Fimmtudagur 3. maí 1984 10
J IVI s na

Pétur Sigurgeirs-
son í Stafni
Fæddur 10. nóv. 1896- Dáinn 23. mars 1984
Árið 1837 fluttust úr Mý-
vatnssveit að Stafni í Reykjadal
hjónin Sigurður Sigurðsson og
Guðrún Tómasdóttir. Síðan eru
147 ár og hafa afkomendur
þeirra búið þar fram á þennan
dag.
I daglegu tali er jörðin Stafn
kennd til Reykjadals. Þar
fremra er þó dalurinn aðeins
drag eitt og langmestur hluti
jarðarinnar er á Fljótsheiði í n.
1. 250 m. hæð yfir sjó.
Sagt er að þegar Sigurður
fluttist að Stafni hafi túnið gefið
af sér eitt kýrfóður. Nú eru þar
6 lögbýli og samfelld tún ein hin
stærstu í Suður-Þingeyjarsýslu.
Eftir Sigurð og Guðrúnu tók
við jörðinni sonur þeirra,
• Tómas. Hann var kvæntur Ingi-
björgu Jónsdóttur Sigurðssonar
og konu hans, Elínar Davíðs-
dóttur Indriðasonar. Þau
bjuggu á Lundarbrekku í Bárð-
ardal.
Tómas og Ingibjörg í Stafni
eignuðust fimmtán börn. Af
þeim önduðust sjö á barnsaldri,
en átta varð lengra lífs auðið,
fimm systrum og þremur
bræðrum.
Systkinin frá Stafni voru
skapríkt og fjölgáfað mann-
kostafólk. Tvennt höfðu þau
umfram mjög marga aðra:
hneigð til söngs og handiðna.
Þau höfðu öll góðar söngraddir.
Systurnar voru hannyrðakonur
og bræðurnir fjölhæfir smiðir.
Eftir Tómas og Ingibjörgu
tóku við jörðinni börn þeirra,
Sigurgeir og Guðrún og bjuggu
í tvíbvli.
Guðrún giftist Páli Helga
Jónssyni Einarssonar frá Jarls-
stöðum í Bárðardal. Þau eign-
uðust einn son sem andaðist í
æsku, en tóku þá til fósturs frá
sjö vikna aldri, Pál LI. Jónsson
frá Mýri. Vorið 1927 hættu þau
búskap og einn af sonum Sigur-
geirs keypti þeirra hlut í Stafni.
Sigurgeir kvæntist Kristínu
Ingibjörgu Pétursdóttur Péturs-
sonar Þorgrímssonar í Nesi í
Aðaldal. Móðir Kristínar Ingi-
bjargar var Hólmfríður Guð-
mundsdóttir Jónssonar á Hömr-
um Árnasonar „Eyjafjarðar-
skálds“.
Kristín og Sigurgeir eignuð-
ust níu börn, eina dóttur sem
andaðist kornung og átta syni.
Þeir eru hér taldir í aldursröð:
Jón, andaðist rúmlega tví-
tugur.
Pétur
Sigurður, bóndi á Lundar-
brekku í Bárðardal, kvæntur
Marínu Baldursdóttur. Hún er
látin.
Tómas, bóndi á Miðhúsum
og síðar á Reykhólum í Reyk-
hólasveit, kvæntur Steinunni
Hjálmarsdóttur.
Helgi, bóndi og söðlasmiður
í Stafni, kvæntur Jófríði Stef-
ánsdóttur.
Ingólfur, bóndi og bókbind-
ari, kvæntur Bjargeyju Arn-
grímsdóttur. Þau reistu nýbýlið
Vallholt í Stafni.
Hólmgeir, bóndi og smiður,
kvæntur Kristínu Þorvaldsdótt-
ur. Þau reistu nýbýlið Velli í
Stafni.
Ketill, bóndi og smiður í
Innilegt þakklæti til allra, sem glöddu mig á 60
ára afmæli mínu, með gjöfum, blómum og
skeytum.
Guð blessi ykkur öll.
Guöjón Einarsson
t
Jarðarför
Halldórs Gunnlaugssonar
cand. theol. og fv. hreppsstjóra
Kiðjabergi,
sem andaðist 24. apríl s.l„ fer fram frá Stóruborgarkirkju
laugardaginn 5. maí kl. 14.
Bílferðir verða frá Umferðarmiðstöðinni í Reykjavík kl. 12
og Árnesti, Selfossi kl. 13 sama dag.
Systkinabörnin
Faðir okkar
Guðlaugur Gunnar Jónsson
fyrrverandi pakkhúsmaður
Vik i Mýrdal
verður jarðsunginn frá Víkurkirkju laugardaginn 5. maí kl. 2
e.h.
Ferð verður frá BSÍ kl. 9 frá Fossnesti Selfossi kl. 10.
Þeim sem vildu minnast hans er bent á Barnaspítala
Hringsins.
Börn hins látna
Bróðir okkar
Guðmundur Aðalsteinn Guðjónsson
Syðri-Kvíhólma
V-Eyjafjöllum
verður jarðsunginn frá Ásólfskálakirkju laugardaginn 5. maí
kl. 2 e.h.
Blóm afbeðin. Þeir sem vilja minnast hans láti líknarstofnanir
njóta þess.
Fyrir hönd ættingja og vina,
Systkinin.
Stafni, kvæntur Aðalbjörgu
Þorvaldsdóttur. Hann andaðist
aðeins fjörutíu og þriggja ára.
Sigurgeir Tómasson fæddist í
Stafni 1860. Hann ólst upp hjá
foreldrum sínum en stundaði
nám einn vetur við ungmenna-
skólann á Hléskógum í Höfða-
hverfi. Þar var þá skólastjóri og
kennari Hermann Jónasson,
þjóðkunnur gáfumaður og bún-
aðarfrömuður. Þeir Sigurgeir
voru systrasynir.
Annarrar skólagöngu naut
Sigurgeir ekki, en var sjálf-
menntaður í besta lagi og at-
orkumaður hinn mesti. Haft var
á orði, að þegar hann fór af
skólanum á Hléskógum, bar
hann lítinn hefilbekk á bakinu
heim í Stafn.
Auk þess að vera góður bóndi
var Sigurgeir smiður á tré og
járn. Ljábakkar þeir sem hann
smíðaði og setti á Ijáblöð voru
nafntogaðir um héraðið.
Hann var deildarstjóri Reyk-
dæladeildar K.Þ. í fjölda ára á
þeim tíma þegar vörupantanir,
söfnun gjaldeyrisloforða og
reikningshald félagsmanna við
deildina - og um leið kaupfélag-
ið var í höndum deildarstjóra.
Jafnvel afgreiðsla sumra pönt-
unarvara. Sem deildarstjóri átti
hann sæti í fulltrúaráði K.Þ. Af
þessu leiddi að heimilið í Stafni
var eins konar bóklegur og verk-
legur samvinnuskóli alls heimil-
isfólksins. Þar voru aðalfundir
deildarinnar og félagsblaðið,
Ófeigur, var lesið upphátt á
kvöldvökum.
í hreppsnefnd Reykdæla-
hrepps sat Sigurgeir í mörg ár.
Hann andaðist árið 1939.
Kristín Ingibjörg Pétursdóttir
fæddist árið 1872. Hún var hin
mesta ágætiskona á alla grein.
Hún nam* einn vetur við
Kvennaskólann á Laugalandi og
naut þess náms alla ævi. Hún
var bókhneigð og kunni mikið
af þulum, barnagælum og ævin-
týrum. Hún tók þátt í félagsmál-
um kvenna og hélt tryggð við
kvenfélagið í Reykjadal fram á
gamalsaldur og sótti fundi þess
um langan veg.
Kristín í Stafni var hannyrða-
kona og gegndi húsfreyjustöðu
af hjartahlýju og þolgæði.
Vinnudagur hennar var langur
og strangur. Hún andaðist árið
1962
Synir þeirra Sigurgeirs og
Kristínar settu ungir svip sinn á
mannlífið í Stafni. Þeir voru
allir manndómsmenn og hag-
leiksmenn í fremstu röð. Heim-
ilið var menningarheimili í þess
orðs fyllstu merkingu. Bóka-
kostur var mikill, bæði vegna
þess að Sigurgeir keypti meira
af nýútkomnum bókum en al-
gengt var og lestrarfélag sveitar-
innar var mikið notað. Kvöld-
vökur með rímnakveðskap og
þar sem einn las upphátt fyrir
alla á meðan unnið var að
handiðnum, voru þar langlífar
og hinn ágætasti skóli fyrir stór-
an ungmennahóp. Heimilið var
til þess fallið að þroska ástund-
un, áhuga og félagshyggju. Próf
úr þeim heimilisskóla hafa þeir
Stafnsbræður staðist með ágæt-
um.
Pétur Sigurgeirsson fæddist í
Stafni 10. nóvember 1896. Hann
ólst upp við mikla vinnu þar
sem nauðsyn gaf engin grið.
Lögskipaðrar barnafræðslu -
farskólans - naut hann í æsku
auk heimiliskennslu.
Pétur stundaði nám við ung-
lingaskólann á Breiðumýri og
naut kennslu Arnórs Sigurjóns-
sonar skólastjóra, og við Sam-
vinnuskólann í Reykjavík. Þar
kenndu þá, auk Jónasar Jóns-
sonar skólastóra, Tryggvi Þór-
hallsson og Héðinn Valdimars-
son.
Þegar hinn gjörfulegi hjarð-
sveinn og handverksmaður af
Fljótsheiði kom heim að skóla-
vist í Reykjavík lokinni, hafði
hann á sér heimsmanns yfir-
bragð í klæðaburði og fasi og til
vinstri á náttborði hans lágu
bækur eftir breska hagspekinga
og stjórnvitringa.
Báðir skólarnir, Breiðumýr-
arskólinn og Samvinnuskólinn
höfðu djúpstæð áhrif á lífs-
skoðanir og lífsviðhorf Péturs,
án þess að rætur hans í uppeldi,
erfðum og bændasamfélagi
slitnuðu.
Að skólavetrum hans frátöld-
um vann hann að heimili for-
eldra sinna við búfjárhirðingu,
heyskap og auk þess mjög mikið
að smíðum. Til dæmis smíðaði
hann nokkrar spunavélar,
kenndi notkun þeirra og vann
við spuna á ýmsum heimilum.
Ein var sú iðngrein sem sjald-
an er getið, en Pétur og bræður
hans stunduðu. Það var smíði
skónála (fjaðranála), en þær
voru þá enn í mikilli notkun.
Man ég að þeir sátu kvöld eftir
kvöld á vetrum og surfu og
fægðu nálar á meðan lesið var
upphátt í baðstofunni. Nálar
þeirra fóru vítt um héraðið og
þóttu öðrum slíkum nauðsynj-
um betri.
Nærri má geta hve þeir
Stafnsfeðgar smíðuðu mikið af
amboðum og klápum og er hér
fátt eitt talið af smíðaiðnaði
þeirra.
Árið 1930 urðu tímamót í ævi
Péturs Sigurgeirssonar. Þá
keypti hann dráttarvél og til-
heyrandi jarðvinnslutæki.
Næstu tíu sumur vann hann
samfellt frá því að klaka leysti
og fram á haust að túnasléttum
og landbroti til nýræktar, heima
í Stafni og víðsvegar um hérað-
ið. Vegna snyrtimennsku og
vandvirkni þótti jarðvinnsla
Péturs og frágangur á sáðslétt-
um bera af. Var hann mjög
eftirsóttur til þessara vanda-
sömu verka. Það kom sjaldan til
bilana á tækjum hans. Og alit
fram að þessu og ef til vill enn,
hefur dráttarvél hans verið
gangfær og aflvélin er sú sama
og í upphafi.
Pétur Sigurgeirsson breytti
meira yfirbragði margra sveita
héraðs síns með jarðvinnslu
sinni en flestir menn aðrir.
Árið 1940 varð á ný breyting
á högum Péturs. Það ár kvæntist
hann Þórhöllu frá Víðum Ás-
mundsdóttur Sigurgeirssonar og
konu hans, Sigríðar Helgadótt-
ur frá Hallbjarnarstöðum.
Stofnuðu þau heimili í Stafni og
hófu þar búskap.
Þórhalla fæddist árið 1890.
Hún hafði lært og stundað karl-
mannafatasaum og var hin
mesta myndar- og ágætiskona.
Mjög fljótt eftir að hún giftist
Pétri kenndi hún sjúkdóms sem
varð banamein hennar. Hún
andaðist eftir miklar þjáningar,
14. janúar 1945.
Pétur hélt áfram búskap með
aðstoð móður sinnar roskinnar
og síðan í samvinnu við Ketil
bróður sinn og að honum
látnum, ekkju hans, en létsíðan
öðrum í fjölskyldunni eftir jarð-
næði sitt og hætti búskap.
Eftir 1945 mun Pétur lítið
hafa unnið með dráttarvél sinni
utan Stafnshverfisins sem svo er
nefnt, enda leið nú að því að
aðrir í fjölskyldunni tækju við
notkun hennar, þótt eigandinn
væri ætíð hinn sami. Og vélin
hélt áfram að vera bjargvættur í
túnræktinni í Stafni og nýbýl-
anna þar. Má heita að öll hin
víðlendu tún hafi verið með
henni unnin.
Þótt Pétur yrði nú lausari við
heimilið var hann þó enganveg-
inn aðgerðalaus. Hann átti að
vísu við heilsubrest að stríða
það sem eftir var ævinnar. Það
breytti ekki því að hann var
boðinn og búinn til hjálpar hvar
sem krafta hans var þörf og
hann gat komið þeim við. Eink-
um naut hans vitanlega heima í
Stafnshverfinu, en einnig á
mörgum öðrum heimilum. Hér
verður þó einkum getið þjón-
ustu hans við málefni er vörð-
uðu samfélagið í víðara skiln-
ingi.
Ekki gat hjá því farið að svo
mikill félagshyggjumaður sem
Pétur var léti félagsmálum í té
þjónustu sína.
Á þeim árum sem hann var
ungur maður, var byggðin í
fram-Reykjadal og á Fljóts-
heiði, samfélag að nokkru útaf
fyrir sig. Þá voru þar mannmörg
heimili og vel liðuð, einkum af
ungu fólki. Það hafði ekki með
sér fastmótaðan félagsskap.
Þess þurfti ekki. Samhygð þess,
náinn skyldleiki í heimilismenn-
ingu, þörf til samfunda og
skemmtana og mannval til for-
ustu, nægði því til félagsmála.
Skemmtisamkomur voru
haldnar til skiptis á heimilunum
og þó einkum þar sem húsrúm
var mest. Þær voru tvær til þrjár
á vetri. Skemmtiefni var heima-
fengið: söngur, leiksýningar,
upplestur og dans. Kynslóðabil
var ekki til, þótt forustan væri í
höndum hinna yngri.
Þetta samfélag var kjörinn
vettvangur fyrir mann eins og
Pétur Sigurgeirsson. Einkum
kom í hans hlut það sem til
þjónustu heyrði við undirbún-
ing skemmtifundanna. Hvers
konar fyrirhöfn og erfiði var
honum ekkert mál.
Samfélagið þarna í framdaln-
um og á heiðinni varð ekki til
þess að fólkið þar léti hjá líða
að taka þátt í u.m.f. „Efling" í
Reykjadal, sem náði yfir alla
sveitina. Miðstöð þess var í
Þinghúsinu á Breiðumýri í miðj-
um dal, þriggja klukkutíma
gang frá Stafni. Það var þó ekki
fyrr en eftir langa þátttöku í
félaginu sem Pétur Sigurgeirs-
son var kosinn í stjórn þess og
varð gjaldkeri árum saman.
Fjárhagur ungmennafélagsins
var erfiður þegar hann tók við.
En Pétur var réttur maður á
réttum stað til þess að koma
fjárhag þess í gott horf.
Bjuggu forfeður
okkar í sjónum?
■ Að undanförnu hafa þær
raddir orðið sterkari meðal
vísindamanna að forfeður
mannsins hafi búið í hafinu um
nokkurt skeið á þróunarferli
sínum.
Ýmsum hefur þótt sem hefð-
bundnar kenningar um að
maðurinn hafi haldið beint úr
skógum út á slétturnar séu
ófullnægjandi til að útskýra
ýmis einkenni hans. Árið 1960
benti prófessor Alister Hardy
lávarður þannig á að mannin-
um svipaði að mörgu leyti til
spendýra í hafi. Maðurinn hef-
ur misst mikið af líkamshárum
sínum, hann hefur fitulag und-
ir skinninu, hann grætur og í
kynferðismökum snúa maður
og kona sér yfirleitt hvort að
öðru. Þetta eru allt einkenni
sem minna frekar á spendýr í
hafi en landdýr og fleira mætti
telja til.
Fæstir vísindamenn vildu
fallast á kenningar prófessors
Alisters Hardys og töldu þær
með öllu ólíklegar. Þær hafa
samt ekki ennþá verið hraktar
á óyggjandi hátt. Þvert á móti
hefur ýmislegt komið fram sem
rennir enn frekari stoðum und-
ir þessar kenningar.
I ritgerð, sem Derek Denton
prófessor við Háskólann í Mel-
bourne birti á síðasta ári er t.d.
rakið hvernig maðurinn sker
sig frá öðrum landdýrum í því
að hann gerir sér á engan hátt
grein fyrir saltþörf sinni. Flest
önnur landdýr hungrar eftir
salti ef saltinnihald líkama
þeirra verður of lágt og þau
mettast þegar þau hafa fengið
nóg af salti. En maðurinn hefur
enga tilfinningu fyrir því þótt
hann vanti salt. Þess eru dæmi
í þriðja heiminum að fólk hafi
dáið úr sjúkdómum sem stöf-
uðu af saltskorti á svæðum þar
sem mikið var til af salti og í
þróuðum iðnaðarlöndum er
algengt að menn neyti 15 til 20
sinnum meira af salti daglega en
líkaminn þarfnast þótt slíkt sé
líklega óhollt. Við þetta bætist
svo að maðurinn hefur þróað
með sér kælikerfi þar sem sviti
er notaður til að kæla líkamann
í miklum hitum en við það
missir líkaminn einmitt mikið
salt. Engin apategund hefur
notað svita á þennan hátt að
neinu marki. Maðurinn virðist
því hafa þróað þessa aðferð til
hitakælingar með sér um svip-
að leyti og hann missti hæfi-
leikann til að skynja saltskort
sinn en slíkt er mjög sérkenni-
legt ef hann hefur verið land-
dýr á þeim tíma. Hafi maður-
inn hins vegar verið sjávardýr
sem lifði við strendurnar þá er
mjög skiljanlegt að hann hafi
misst hæfileikann til að meta
saltþörf sína því að þá hefur
mikið saltmagn verið í flestum
matartegundum hans og hann
hefur ekki þurft að hræðast
saltskort, heldur miklu frekar
orðið að finna leiðir til að losa
sig við umframsaltið í líkaman-
um, þ.e. með svita.
Enn hafa engir steingerving-
ar fundist af forfeðrum manna
sem sanna eða afsanna þessa
kenningu en slíka steingerv-
inga vantar með öllu frá tíma-
bili sem byrjaði um það bil
fyrir 8 milljónum ára og lauk
fyrir um 4 milljónum ára. Þá
var stór hluti Norðaustur-Af-
ríku undir sjávarmáli en það er
einmitt á þeim slóðum sem
elstu steingervingar mannvera,
sem talið er að séu forfeður
okkar, hafa fundist.
í búðum forfeðra mannsins
hafa m.a. fundist leifar af
skeldýrum sem sum hver lifa á
það miklu dýpi að forfeður
okkar hafa orðið að kafa lengi
eftir þeim. Þetta bendir til þess
að þá þegar hafi maðurinn liaft
meira vald á öndun sinni en
aðrar tegundir landdýra. En
gott vald á öndun er einmitt