NT - 28.06.1984, Blaðsíða 10

Fimmtudagur 28. júní 1984 10
Umbun listsköp-
unarinnar er ást
samfélagsins
■ Af hverjum er þessi mynd? Hver er þessi maður? Hverra manna er hann? Hvað gerir hann?
Kannast einhver við hann? Er hann á lífi? Við hræðumst þá sem við þekkjuin ekki þangað til við
höfum fengið nægjanlegar upplýsingar til að geta talað um þá. Ef við vitum „allt“ um einhvern
höfum við sigrað hann. Lærum við að tala um lífverur á annan hátt en dauða liluti?
■ Ástandsamfélagsmámæla
með því að telja fjölda lista-
manna innan þess. En hvern-
ig koma meðlimir þess sér
saman um hvað er listamað-
ur? Eru verk þau sem hægt
er að sanna á þá lögð til grund-
vallar? Hafa þau sameigin-
leg einkenni innbyrðis? Eða
sést þetta á lífsstíl tiltekinna
einstaklinga, hvernig þeir láta,
hvað þeir segja og við hverja?
Og ætli þar mætti þá finna
grundvallarreglur?
Við höfum öll einhverja
hugmynd um hvað er óhætt að
segja: „Þetta er list“ En
hvernig er því nánar lýst? Það
lýsir sér sjálft í eigin formi á
sinn einstaka hátt: er eitt
svarið. En er eitthvað fólgið í
þessum tilteknu fyrirbærum sem
kallar fram í höfðinu á okkur
ákveðna tilfinningu um að ná-
kvæmlega ;,þetta“ geti ekki
kallast annað en list, eða finn-
um við ekki fyrir neinu sér-
stöku heldur höldum sam-
kvæmt venju að ekki sé hægt
að skilja fyrirbærið í neinu
öðru santhengi eða öllu heldur
„skilja ekki“ því ef það hefur
ekki hagnýtt gildi, ekki hægt
„að læra á það“ er ekkert
annað hægt að gera a.m.k. til
að byrja með en að kasta því í
listakistuna.
„Fyrst er listin skilin af
fáum, seinna fleirum“, er sagt
en hvernig má það vera? Ein-
faldlega á þann hátt að það
sem oftar er haft fyrir fólki fær
mestan skilning, það sem er
sjaldséð fær lítinn skilning.
Ekki svo að skilja að fólk
„skilji“ endilega fyrirbærin
heldur lærir það smám saman
að láta sem svo sé. Upplifun
okkar á fyrirbærum og með
hvaða móti okkur hefur verið
kennt að upplifa það og tjá þá
upplifun öðrum verður aldrei
greinilega aðskilið. Samfélagið
lærir að sama skapi að koma
fram við hluti og fyrirbæri,
lærir að tala um þá og þannig
að ná á þeim einskonar yfir-
ráðum. Hreinlega með því að
virðast aldrei gefa upp allan
orðaforðann heldur listin
töfrakrafti sínum, í rauninni
hefur hún samt engu að leyna
en eins og í öllum galdri lætur
hún líta út fyrir að svo sé. Að
baki einni grímunni er önnur
og svo önnur að baki henni og
svo önnur og önnur. Ef þetta .
væri ekki svona væri engin list
fyrir hendi því að menning
okkar tíma hefur á þegjandi
hátt komið sér saman um að
svona eigi þetta að vera.
Listamaðurinn gerir sér að
höfuðviðfangsefni að rækta í
sér og stækka þann þátt sam-
eiginlegan öllum mönnum sem
hlýtur að glíma við spegilmynd
þess djúpstæða tilgangsleysis
sem lífið sýnist vera. Allir
aðrir hlutir en hún reyna að
telja okkur trú um mögulegan
tilgang. Listin minnir okkur á
smæð okkar með því að vera
sífellt að plata okkur. Þegar
samfélagið hefur marga lista-
menn innanborðs er það ekki
vegna mikillar þarfar fyrir verk-
um þeirra heldur er það merki
þess að það er hægt að missa
sjónar á innri tilgangi sínum
eða fremur að sjá skýrar að
hann er ef til vill enginn.
Samfélag manna getur aldrei
fórnað listamönnum sínum,
lifandi ruslakistum óleystra
mála, skuggsjá eigin útlits,
efnið í verkum þeirra er því
hold og blóð.
En eftir að eitt hefur verið
sagt verður að segja annað.
Það að hugsanlega sé hægt að
komast til botns í hlutunum er
blekking, en af því við erum
knúin áfram í óákveðinn tíma
verðunt við að venjast hlutun-
um og Iæra að tala um þá. Að
geta talað um hlut er það sama
og að leggja hann að velli.
Þegar við tölum um að hafa
komist til botns í einhverju
ættumviðfrekar að segja að við
höfum lært að umgangast til-
tekið fyrirbæri. En listín fýtur
engum kröfum unt sam-
kvæmni, hefur enga ábyrgð
gagnvart eigin tungumáli nema
þá að byrja ávallt aftur uppá
nýtt, koma aftan að sjálfri sér,
reka út úr sér tunguna framan í
sjálfa sig, þykjast koma upp á
nýjum stað ósnert og spriklandi
en verða svo að halda áfram
eitthvað út í buskann, kringum
krókaleiðir lífsandans. Listin
má aldrei vera að því að stoppa
og bjóða sig upp, að halda lífi
í listamönnum er óþarfi því
það fæðast aðrir.
■ Hráefnið. Ósnert í lengri tíma en öll menningin hefur varað og það einungis mótað af náttúruöflunum. Hvaða merkingu hefur það áður en „listamaðurinn“ meðhöndlar það? Hversu
' lítið/mikið þarf að gera til að hráefnið verði list eða eru gallerí og söfn stofnanir sem „Iramleiöa" hana í rauninni úr hverju sem er í samræmi við þarfir samtímans?