Morgunblaðið - 27.09.2004, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 27. SEPTEMBER 2004 21
fram-
nlínis
m fram
óri ann-
störf
menn
ekki til
u þeir
stjórn fé-
ri sem
ndum
menn al-
bæði
hluta-
rir það
ngið í
nist að
alds- og
iri hlið-
en að
am-
di stjórn-
anka
undvelli
settar
kið er
glum
ingu á
Aðrir
en stjórn-
, (þ.e.a.s.
bankann
þeirra),
ist
reglu-
ig tryggt
hún þarf
lits-
ur sem er
órn eða
ni.
jórn-
upplýs-
að stefnu
og tryggt árangur í rekstri. Hlut-
verk starfandi stjórnarformanns í
KB banka felst ekki síst í því að
afla upplýsinga, samræma starf-
semina, sem nú fer fram í 10 lönd-
um, og leita nýrra tækifæra til að
auka tekjur og bæta árangur.
Meirihluti tekna KB banka kem-
ur af starfsemi utan Íslands. Sú
starfsemi fer að mestu fram í dótt-
urfélögum erlendis. Ekki er unnt
að sameina þau félög móðurfélag-
inu jafnvel þótt vilji væri til þess.
Samruni yfir landamæri er ekki
mögulegur að íslenskum lögum.
Móðurfélagið er eina félagið sem
er á markaði enda þótt meirihluti
teknanna verði til í dótturfélög-
unum. Stjórnarformaðurinn er
tengiliður dótturfélaga við móð-
urfélagið og situr í stjórn þeirra
fyrir hönd stjórnar þess. Stefna
móðurfélagsins skilar sér með
beinum hætti til dótturfélaganna
og flæði upplýsinga frá þeim til
móðurfélagsins er tryggt. Vandséð
er að framkvæmdastjóri gæti sinnt
slíku hlutverki á sama hátt þar
sem staða hans felur ekki í sér
samskonar forsvar fyrir stjórn
móðurfélags og staða stjórnarfor-
manns.
Á sama hátt er það styrkur að
stjórnarformaður, sem ber ábyrgð
á framtíðarstefnu stjórnar, komi
fram fyrir hönd félags við leit að
nýjum tækifærum. Til þess hefur
hann almennt umboð frá stjórninni
sem framkvæmdastjóri hefur ekki.
Verkefni starfandi stjórnarfor-
manna hér á landi felast þó ekki í
að skuldbinda félög, heldur móta
stefnu og leita tækifæra. Fram-
kvæmd stefnunnar og úrvinnsla
tækifæranna er almennt á hendi
æðstu stjórnenda, í umboði stjórn-
ar.
Stjórnarformennska í stærstu
félögum verður ekki innt af hendi
svo viðunandi sé nema með veru-
legu vinnuframlagi. Sá háttur að
hafa starfandi stjórnarformenn er
viðurkenning á þeirri staðreynd.
Krafa um óháðan formann væri í
raun ávísun á minnkað vinnu-
framlag. Það getur hvorki fallið að
markmiðum um vernd hluthafa og
markaðar, né að óskum um vöxt og
viðgang félagsins.
Eflir hvorki hluthafa
né markað
Lögmenn Mörkinni ehf. hafa
gert samantekt um starfandi
stjórnarformenn í sjö samanburð-
arlöndum að beiðni KB banka, og
er hún birt á heimasíðu bankans.
Virtar lögmannsstofur í Dan-
mörku, Svíþjóð, Noregi, Bretlandi,
Þýskalandi, Frakklandi og Sviss
hafa veitt svör um tilhögun mála í
viðkomandi löndum.
Í samantektinni kemur fram að í
fimm af þessum sjö viðskiptalönd-
um okkar eru engar skorður reist-
ar gegn starfandi stjórnarfor-
mönnum. Fullyrðingar um að
tillögur meirihluta nefndar við-
skiptaráðherra styðjist við almenn
viðhorf erlendis eru því í meira
lagi hæpnar. Niðurstaða lögmann-
anna er sú að tillagan um að
þrengja heimildir hlutafélaga til að
hafa starfandi stjórnarformenn sé
ekki til þess fallin að efla hagsmuni
hluthafa og markaðarins. Hún mun
veikja félagsstjórnir í eftirliti og
stefnumótun en ekki styrkja þær.
Breytingin myndi fela í sér tak-
mörkun á rétti hluthafa til þess að
skipa málum hlutafélaga með þeim
hætti sem þeir telja best til árang-
urs fallinn. Verði frumvarp við-
skiptaráðherra að lögum gengi það
þvert á þróun annars staðar um
stjórnarhætti hlutafélaga. Almennt
er þeim ekki skipað með lögum,
heldur reglum sem settar eru af
kauphöll eða markaðsaðilum. Mik-
ilvægt er að drepa ekki niður
frumkvæði viðskiptalífsins sjálfs í
þessum efnum með óþarfri laga-
setningu.
Það fyrirkomulag að hafa starf-
andi stjórnarformenn hefur reynst
vel í útrásarfyrirtækjunum á Ís-
landi. Það er lykill að því að hægt
sé að hafa óháða og sjálfstæða
stjórn að öðru leyti, án þess að hún
verði ónýt til að móta stefnu og
skapa forsendur árangurs. Auðvelt
er að skilgreina verkaskiptingu
milli stjórnar, stjórnarformanns og
framkvæmdastjóra með skýrum og
eindregnum hætti í samþykktum
félaga og starfsreglum stjórna.
Hugtakið starfandi stjórn-
arformaður er ekki skilgreint í lög-
um og er í sjálfu sér ankannalegt.
Allir stjórnarformenn sinna störf-
um og eðlilegt er að þau séu viða-
mikil í stórum, alþjóðlegum fyr-
irtækjum Það væri ákveðinn
árangur og málhreinsun ef hinum
óþarfa forlið „starfandi“ yrði
sleppt í framtíðinni.
Að endingu er ástæða til að
vænta þess, að ítarleg umræða um
frumvarp viðskiptaráðherra leiði
til meiri skilnings á störfum stjórn-
arformanna en þar er settur fram.
Höfundur er stjórnarformaður
KB banka.
Morgunblaðið/Jim Smart
Starfsmaður KB banka aðstoðar viðskiptavini í einni afgreiðslu bankans.
Greinarhöfundur segir, að stjórnarformaður KB banka gegnir sínu hlut-
verki á grundvelli samþykkta félagsins, sem settar eru af hluthöfum.
r-
ví að
t hlutafé
irtækin
leynd
a og allt
g þá sér-
nns OR og
teins-
yrir eðli-
orgarfull-
örðun er
t hvort
s og
nu.Nets,
ttað sig á
síðustu
í blaða-
ð for-
væru
ð fram-
um fyr-
tap fyr-
i 220
grein-
kuveit-
and. Raf-
magnslína var ekki með
rekstrargrundvöll og var yfirtekin
af Orkuveitunni og nú er því sem
eftir er af Línu.Neti komið fyrir hjá
Og Vodafone með tilheyrandi kostn-
aði.
Það er í sjálfu sér gleðilegt að
R-listinn hafi séð að sér og hafi end-
anlega gefist upp á að reka fyr-
irtæki á þessu sviði en gallinn er sá
að reikningurinn vegna stórveld-
isdrauma borgarfulltrúa R-listans
var sendur til skattgreiðenda í
Reykjavík.
Er nýtt Línu.Net-ævin-
týri í uppsiglingu?
Þrátt fyrir að fjarskiptarekstur
Orkuveitunnar hafi verið ein sam-
felld harmsaga þá er Alfreð ekki að
baki dottinn. Í febrúar var farið út í
útboð á Evrópska efnahagssvæðinu
án vitneskju stjórnar og á síðasta
stjórnarfundi voru kynntir samn-
ingar við fyrirtækið Sensa sem fela í
sér milljarða skuldbindingar af
hálfu OR. Um er að ræða ljósleið-
aratengingar við heimili og er gert
ráð fyrir að í fyrsta áfanga verði
4.700 heimili tengd og mun kostn-
aðurinn nema um 500 milljónum
króna. Gert er ráð fyrir möguleika á
að tengja 65–80 þúsund heimili í
allt.
Stjórn Orkuveitunnar hefur ekki
staðfest samninginn en samkvæmt
þeirri viljayfirlýsingu sem skrifað
hefur verið undir þarf stjórnin að
samþykkja eða hafna samningnum
á næsta stjórnarfundi hinn 20. októ-
ber. Það er augljóst að málið hefði
aldrei verið látið ganga svona langt
ef pólitískur leiðtogi R-listans, Al-
freð Þorsteinsson, væri ekki búinn
að ákveða að fara út í þennan sam-
keppnisrekstur. Það liggur fyrir að
borgarfulltrúar R-listans þekkja
ekki til málsins en Alfreð hefur lýst
því yfir að hann muni ,,kynna“ borg-
arfulltrúum málið. Raunar væri það
alveg ný staða ef þeir myndu ekki
hlýða hans fyrirmælum.
Það liggur fyrir að Orkuveitan á
ljósleiðara sem nær víða og í honum
er bundin mikil fjárfesting. Spurn-
ingin er hvernig er hagkvæmast að
nýta hann fyrir viðskiptavini fyr-
irtækisins og eigendur þess. Þar
blandast inn í spurning um það á
hvaða sviðum einokunarfyrirtækið
Orkuveita Reykjavíkur á að starfa.
Það verða að vera sterk rök fyrir því
að fyrirtækið fari út í samkeppn-
isrekstur og mikilvægt að skýr skil
verði á milli hefðbundins reksturs
félagsins og samkeppnisreksturs
þess.
Við sjálfstæðismenn lögðum til í
stjórn fyrirtækisins að farið væri út
í stefnumótun í ljósi breyttra að-
stæðna og vegna þess að ekki var til
staðar heildarstefnumótun félags-
ins. Tillagan var samþykkt en lítið
hefur verið um framkvæmd þeirrar
vinnu. Eðlilegt hefði verið að
ákvarðanir í tengslum við ljósleið-
ara félagsins væri tekin í framhaldi
af stefnumótun. Það að fá mál inn á
stjórnarfund með þessum hætti
vekur enn og aftur upp spurningar
um vinnubrögð stjórnarformanns-
ins og því verður heldur ekki neitað
að ,,fjarskiptaspor“ R-listans
hræða.
upp laupana
vera
ví að
t í
stur
skýr
hefð-
s fé-
keppn-
.‘
Morgunblaðið/Kristinn
Eftir að Lína.Net heyrir sögunni til er Orkuveitan ekki með neitt fjar-
skiptafyrirtæki á sínum vegum segir greinarhöfundur.
Höfundur er borgarfulltrúi
Sjálfstæðisflokksins.
S
jö einstaklingar hafa sótt
um laust embætti
hæstaréttardómara.
Þeir dómarar, sem fyrir
sitja í Hæstarétti, telja
alla umsækjendur hæfa til að gegna
þessu vandasama starfi, en þó mis-
hæfa. Þar orkar margt tvímælis,
eins og jafnan þegar
farið er í manngrein-
arálit. Það kemur í hlut
setts dómsmálaráð-
herra, Geirs Haarde,
að skera úr. Hann á úr
vöndu að ráða. En
vandi fylgir vegsemd
hverri. Allir hafa þessir
einstaklingar til síns
ágætis nokkuð. Og þar
sem allir teljast hæfir,
hljóta þeir allir að
koma til álita, þegar
ráðherra tekur sína
ákvörðun. Það er eng-
inn dæmdur úr leik –
fyrirfram, eða er það?
Ýmsir aðilar hafa, í
ljósvakamiðlum, talið
sér sæma að dæma einn umsækj-
enda úr leik: Jón Steinar Gunn-
laugsson, hrl. Hvað er honum gefið
að sök? Pólitík. Að hann hafi verið
virkur í þjóðmálaumræðu og tekið
afdráttarlausa afstöðu til ágrein-
ingsmála á dagskrá þjóðmála-
umræðunnar. Þetta er rétt, en á að
vísu einnig við um aðra umsækj-
endur, en í minna mæli þó. En er
þeim það til lofs eða lasts? Jón
Steinar er m.ö.o. vændur um að
vera ekki hafinn yfir pólitíska hlut-
drægni. Þess vegna á hann að vera
dæmdur úr leik fyrirfram. Þetta er
það eina í hinni opinberu umræðu,
sem spunnist hefur um hæfni um-
sækjenda, sem ég vil gera at-
hugasemd við af gefnu tilefni. Það
er sannfæring mín, byggð á
reynslu, að þetta sé ekki sann-
gjarnt. Ég er sannfærður um, að
Jóni Steinari Gunnlaugssyni megi
treysta til að hefja sig yfir pólitíska
hlutdrægni, setjist hann í dóm-
arasæti. Og að það sé ósanngjarnt
að leggja honum til lasts, að hann
hefur haft kjark til að taka afstöðu
til mála fyrir opnum tjöldum sam-
kvæmt sannfæringu sinni. Hvernig
væri komið fyrir lýðræðinu og rétt-
arríkinu, ef hinir bestu menn þyrðu
ekki – hvort heldur er af hygg-
indum eða hugleysi – að taka af-
stöðu til mála og fylgja fram sann-
færingu sinni? „Þrælahjörð þér
veröldin verður, verk þín sjálfs
nema geri þig frjálsan.“
Ég sagðist byggja þessa sann-
færingu mína á reynslu. Hún er
þessi: Fyrir fáeinum misserum
stóð fjölskylda mín í þeim sporum
að þurfa að taka til varna fyrir
dómi í máli, sem varðaði lífsham-
ingju og velferð okkar allra. Þá-
verandi lögfræðingur okkar sagði
sig frá málinu daginn áður en hann
átti að skila skriflegri málsvörn
með þeim ummælum, að málið
væri „fyrirfram tap-
að“. Þá leituðum við
til Jóns Steinars í
nauðum okkar.
Hann hafði þá stað-
ið í pólitískum úti-
stöðum við mig, sem
leiddu til málaferla,
sem Jón Steinar,
aldrei þessu vant,
tapaði. Jón Steinar
lét þetta ekkert á
sig fá. Hann sýndi í
verki, að hann var
hafinn yfir pólitíska
meinbægni. Hann
tók við máli, sem
var sagt „fyrirfram
tapað“ og sneri vörn
í sókn. Hann setti
málið í traustar hendur samstarfs-
manns – einhvers efnilegasta lög-
fræðings þjóðarinnar – og sameig-
inlega unnu þeir málið fyrir
undirrétti og Hæstarétti; ekki einu
seinni heldur tvisvar.
Enginn nauður rak hann til þess
að sjá aumur á oss. Minni maður,
haldinn pólitískri
meinbægni, hefði
látið það ógert.
Hvað knúði hann
þá til verka?
Sannfæring hans
fyrir því, að um
réttlætismál
væri að ræða og
sá kjarkur, sem
þarf til að fylgja
sannfæringu
sinni eftir. Í
þessu máli komu
allir hans helstu mannkostir í ljós:
Drengskapur, djúp réttlæt-
iskennd, sannfæringarkraftur og
hugrekki. Allt hitt, lagaþekking,
úrræðadirfð og kunnátta byggði á
langri reynslu af málflutningi í
réttarsal, þar sem mest reynir á,
hversu snjall málflytjandinn er. Í
því efni er engu á hann logið og á
engan hallað, þótt það sé við-
urkennt.
Á þessu byggi ég þá bjargföstu
sannfæringu mína, að Jóni Stein-
ari Gunnlaugssyni megi treysta til
að hefja sig yfir pólitíska hlut-
drægni og til þess að nýta þekk-
ingu sína og yfirburðareynslu í
þágu réttvísinnar, án þess að fara í
manngreinarálit. Hann hefur sýnt
það í verki.
Ekkert af því sem hér er tíund-
að er sagt öðrum til hnjóðs. Allir
umsækjendur eiga að njóta sann-
mælis. Allir – ekki bara sumir. Síst
er við hæfi, að umdeildur af-
burðamaður sé dæmdur úr leik
fyrirfram, fyrir það eitt að hafa
þorað að láta brjóta á sér.
Eftir Jón Baldvin
Hannibalsson
’Á þessu byggi ég þá bjargföstusannfæringu mína, að Jóni Stein-
ari Gunnlaugssyni megi treysta
til að hefja sig yfir pólitíska hlut-
drægni og til þess að nýta þekk-
ingu sína og yfirburðareynslu í
þágu réttvísinnar, án þess að
fara í manngreinarálit.‘
Að njóta
sannmælis
Höfundur er sendiherra.
Dómhús Hæstaréttar Íslands við Arnarhól.
Jón Baldvin
Hannibalsson
’Fyrirkomulagiðmeð starfandi stjórn-
arformenn hefur
reynst vel í útrás-
arfyrirtækjunum
á Íslandi.‘