Eintak - 01.11.1993, Side 56

Að neðan sést hvernig styrkur flokkanna skiptist milli Reykjavíkur og Reykja-
ness annars vegar (ijljJíj aíjJuí'íjíjj) og landsbyggðarinnar hins vegar
(jjjT.yjjy :j hJ u/jjsif). Efri súlur hvers flokks tákna hvernig atkvæðamagn
skiptist í prósentum talið, en þær neðri hvernig þingmenn þeirra skiptast.
Aftan við súlurnar sést hve marga þingmenn landsbyggðarþingflokkarnir
„skulda“ flokksbræðrum sínum í þéttbýlinu samkvæmt þessu.
20 40 60 80 100%
% atkvæða af landsbyggðinni
% þingmanna af landsbyggðinni
Æ
% atkvæða af Suðvesturhorninu
% þingmanna af Suðvesturhorninu
©
Af hverju
ekki effir
aldrí?
Er ekW allt eíns gott að sWpta
kjördæmum eftír k/nslóðum
eins og búsetu - eðajainvel
eftír nölnum, með sérstökum
Jóns- og Guðrúna^ördæmum,
Kerfi einmenningskjördæma þar
sem reynt er að halda kjósenda-
fjölda nokkurn veginn jöfnum leiðir
óhjákvæmilega til þess að sum kjör-
dæmin verða órökrétt og undarleg,
eins og sjá má um nokkur dæmi hér.
En ættu talsmenn þessa kerfi ef til
vill að söðla um? Þróunin í pólitík
gengur víðast í þá átt að búseta
skiptir æ minna máli, en aðrir þættir
fá aukið mikilvægi. Hverfin í Reykja-
vík eru ekki sérlega samstæð, en
margir telja sig aftur á móti greina
póiitísk skil eftir aldri. Ætti kannski
að skipa kjördæmunum þannig? Eftir
aldursflokkum? Þingmaður íslend-
inga í árgangnum1965-70? Eða
1920-25? Eða bara eftir tilviljana-
úrtaki, til dæmis þjóðskránni, þannig
að Guðmundarnir fengju sinn sér-
staka þingmann, og allir Einarar
annan, og Kvennalistinn ynni í
Guðrúnakjördæminu?
bandalaginu er sú í þessum kjördæmum að
flokksformaðurinn, Ólafur Ragnar Grímsson,
stendur einn á Reykjanesi (með sjöfalt meira fylgi
en þingmaður flokksins á Vestfjörðum), en
Reykjavíkurþingmennirnir tveir hafa nú setið
samfleytt síðan 1978 og 1979 - í 16 og 17 ár þegar
þeir bjóða sig enn einu sinni fram í næstu kosn-
ingum. Þessi staða er raunar enn fáránlegri hjá
Framsóknarflokknum þar sem aðeins tveir þing-
menn af þrettán koma úr Reykjavík og Reykja-
nesi, en hafa á bak við sig næstum 40 prósent af
landsfylgi flokksins. Til lengdar er þessi staða ekki
eingöngu skopleg á að líta, heldur beinlínis óheil-
brigð fyrir þá flokka sem í henni lenda - og þar
með fyrir pólitíska kerfið og landstjórnina í heild.
Utan innsta hringsins í flokkaveldinu hafa
menn ekki síður gagnrýnt núverandi kjördæma-
kerfi og ekki síst breytingarnar síðustu fyrir að
vera sniðnar kringum staðnað flokkakerfi. Kerfl
landsbyggðarkjördæma með fimm til sex þing-
mönnum og jöfnunarsætum tryggi að flestir
fimmflokkanna eigi mann í kjördæmum hring-
inn um landið. Kerfið torveldi breytingar með
því að ýkja landsbyggðarfýlgi flokkanna. Auk þess
dragi misvægi atkvæða úr möguleikum nýrra
manna eða uppreisnarframboða í Reykjavík og á
Reykjanesi, einmitt þar sem nýjungar koma helst
upp í pólitík, þar sem bylgjan brotnar.
NOKKUR PÓLITÍSKUR
VIUI FYRIR BREYTINGUM
Hvað vilja menn þá í staðinn? Það er auðvitað
óljóst.
Sjálfstæðismenn svöruðu því ekki á nýaf-
stöðnum landsfundi, heldur gáfu forystumönn-
um sínum - les: þingflokknum - óútfyllta ávísun
í samningaviðræður við aðra flokka. Kratar hafa
ekki tekið neina endanlega afstöðu heldur. Þró-
unin virðist raunar hafa verið sú síðustu vikur að
stjórnarflokkarnir séu horfnir frá þeirri hugmynd
að gera einir út um málið, enda mundi slik af-
greiðsla hafa í för með sér þá hættu að nýr meiri-
hluti á þingi felidi úr gildi samþykktir fyrri stjórn-
arflokka um þessi efni. Ekki er heldur líklegt að
Alþýðubandalagsmenn nái saman um neina eina
ieið á landsfundi sínum nú í nóvemberlok. Til að
eitthvað gerist verða stjórnmálamennirnir hins
vegar að afgreiða málið í öllum meginatriðum á
þessu þingi eða fyrri hluta hins næsta, áður en
kosningaskjálfti gerir bestu menn vanhæfa til
þarfaverka. Hið formlega tækifæri er þegar fengið
með tillögu Framsóknarþingmannanna Jóhann-
esar Geirs að norðan og Finns Ingólfssonar í
Reykjavík um landið allt eitt kjördæmi.
í umræðum um þessi efni jafnt utan flokka og
innan eru helst uppi þrjár leiðir. I fyrsta lagi velta
menn því fyrir sér að jafna atkvæðamun innan
kjördæmakerfis sem í meginatriðum svipar til
þess sem verið hefur. Af þessu tagi eru hugmynd-
ir sem heyrst hafa innan Alþýðubandalagsins um
að fækka kjördæmunum um helming um leið og
jafnað væri þingmönnnum til Reykjavíkur og
Reykjaness. Með þessu móti yrði sæmilega mikið
eftir af þingsætum í nýjum sameinuðum kjör-
dæmum - sem gætu verið Vesturkjördæmi,
Norðurkjördæmi, Suðausturkjördæmi og sam-
einað Reykjanes- og Reykjavíkurkjördæmi. Af
svipuðu tagi er tillaga sem varð til í Sjálfstæðis-
flokknum um að fækka þingmönnum í lands-
byggðarkjördæmunum og skipta Reykjavík og
Reykjanesi upp í nokkur kjördæmi fárra (þriggja)
þingmanna. Sú tillaga virðist reyndar hafa verið
málamiðlun milli þeirra sem vildu halda nokkurn
veginn í kjördæmakerflð og þeirra sem vilja ein-
menningskj ördæmi.
EINMENNINGSKJÖRDÆMI
GAGNAST SJÁLFSTÆÐISFLOKKI
Sem er leið númer tvö. Stuðningsmenn ein-
menningskjördæma hafa flestir verið í röðum
sjálfstæðismanna, sem raunar er eini flokkurinn
sem mundi komast nokkurn veginn heill gegnum
slíka breytingu. Þeir benda á þá kosti einmenn-
ingskerfis að með því skapist alla jafna skýr meiri-
hluti eins flokks eða flokkabandalags - og kjós-
endur séu þá að kjósa sér ríkisstjórn, en ekki að
taka nauðugir viljugir þátt í því happdrætti sem
samsteypustjórnastandið gerir yfirleitt úr þing-
kosningum.
Því er líka haldið fram einmenningskerfinu til
stuðnings að það gefi kost á beinna sambandi
þingmanns og kjósenda en mannfleiri kjördæmi
með hlutfallskosningu. Raunar er í því sambandi
rétt að benda á að einmenningskjördæmi draga
ekki endilega úr miðstjórnaráhrifum flokks, hvað
sem líður sambandinu milli frambjóðanda og
kjósenda; - í hinu einstrengingslega breska kerfi
hafa flokksskrifstofurnar í höfuðborginni oft úr-
slitaáhrif á það hver er boðinn fram á hverjum
stað.
En megingalli einmenningskjördæmanna er
þó sá að bak við þann meirihluta þingmanna sem
skapast er ekki endilega meirihluti kjósenda,
meðal annars vegna þess að þessu kerfi hættir til
að útiloka frá áhrifum aðrar stjórnmálahreyfmg-
ar en allra stærstu flokkana og samtök með mikið
staðbundið fylgi. Enn er dæmið frá Bretlandi þar
sem íhaldsflokkur Thatcher og Major hefur set-
ið við völd á annan áratug með minnihluta kjós-
enda á bak við sig, en notið þess að stjórnarand-
staðan er tvíklofin og því vanmáttug.
Eins og sést á þeirri tilraun sem hér fylgir um
íslensk einmenningskjördæmi er harla snúið að
skipta þjóðinni nokkurn veginn jafnt niður í
skynsamlegar pólitískar einingar. Kjánalegust
verða einmenningskjördæmin í borgum og stærri
bæjum þar sem hverfin eru hvert öðru lík, en
dreifbýlinu er líka erfitt að skipta niður svo vel
fari. I ríkjum sem hafa valið sér einmenningskjör-
dæmi er endurskipulagning þeirra sífelldur höf-
uðverkur, og fer oftar en ekki fram með pólitísk-
um hrossakaupum eða hreinni valdníðslu hins
sterkasta.
56
EINTAK NÓVEMBER