Eintak - 01.11.1993, Síða 113

ar a
Norðurlandamótinu í
bókmenntum
Egill Helgason kemst að því að tilnefningar til
bókmenntaverðlauna Norðurlandaráðs endurspegli
hægrimennsku og vinstrimennsku, tíma skúringar-
kerlingaraunsæis og loks tíma þegar enginn hiti er
lengur í rithöfundum
INDRIÐI G. ÞORSTEINSSON;
fyrstu árin voru hægri menn frekir á
tilnefningar til bókmenntaverðlauna
Norðurlandaráðs.
íslenskir rithöfundar virðast ekki
eiga neitt tiltakanlega mikinn séns í
Nóbelsverðlaunin þessa dagana og í
staðinn verða höfundarnir okkar að
sætta sig við að taka þátt í Norð-
urlandamóti rithöfunda og hreppa
endrum og sinnum bókmennta-
verðlaun Norðurlandaráðs.
Þessi verðlaun hafa verið veitt
síðan 1962, alls þrjátíu og tvisvar
sinnum, og hafa íjórir íslendingar
hreppt þau. Ólafur Jóhann
Sigurðsson fyrir ljóðabókina Að
brunnum 1976, Snorri
Hjartarsson 1981 fyrir aðra
ljóðabók, Hauströkkrið yfir
mér, Thor Vilhjálmsson
fyrir skáldsöguna Gra-
mosinn glóir 1988 og Fríða
Á. Sigurðardóttir fyrir
skáldsöguna Meðan nóttin
líður 1992.
Annars eiga Svíar nátt-
úrlega metið, hvað annað,
eru þeir ekki fremstir
Norðurlandaþjóða á öllum
sviðum? Sænskir höfundar
hafa ellefu sinnum fengið
bókmenntaverðlaun
Norðurlandaráðs, finnskir,
norskir og danskir fimm
sinnum, færeyskir tvisvar
sinnum, og svo hefur einn
Sami hreppt þau. Þannig
spegla verðlaunin nokkurn
veginn stærðarhlutföll
Norðurlandanna og íbúa-
íjölda - þótt náttúrlega gæti þeirrar
velvildar í garð útkjálkaþjóðanna,
Islands, Færeyja og Samalands, sem
er ær og kýr Norðurlandaráðs. Því
getur varla liðið á löngu áður en
Grænlendingur fær verðlaunin.
Islensku höfundarnir sem hafa
verið tilnefndir til bókmenntaverð-
launanna eru þrjátíu og fimm, en
lengstum hafa tvær bækur verið
tilnefndar hvert ár. I tilnefning-
unum sér maður móta fyrir ýmsunr
straumum í sjálfum bókmenntun-
um og reyndar ekki síður í íslenskri
menningarpólitík, þar sem vinstri
og hægri menn lágu í úlfúð og
illdeilum. Á sjöunda áratugnum, á
tíma viðreisnarstjórnarinnar eru til
dæmis gjarnan tilnefndir höfundar
á borð við Indriða G. Þorsteinsson,
Guðmund Daníelsson, Hannes
Pétursson, Guðmund G. Hagalín,
Grétu Sigfúsdóttur og Agnar
Þórðarson, semsé höfundar sem
töldust hægra megin í tilverunni. Þó
fljóta með vinstri menn á borð við
Jóhannes úr Kötlum og Jakobínu
Sigurðardóttur, en það stingur i
sínar. Helstu fulltrúar þessa strípaða
raunsæis eru tilnefndir, Vésteinn
Lúðvíksson, Ólafur Haukur Sím-
onarsson, Ása Sólveig og líka
Tryggvi Emilsson, æviminningarn-
ar hans voru tilnefndar tvisvar, enda
smellpössuðu þær við hugmyndir
vinstri intelligensíunnar sem þá
undi sér ekki hvíldar við umræður
um alþýðumenningu.
Svo þegar líður fram á níunda
áratuginn er eins og allt leysist upp
og allir verða vinir - eða ná að
Svava Jakobsdóttir og Þorsteinn frá
Hamri eða fjórum sinnum.
Þrjár tilnefningar hafa fengið
Indriði G. Þorsteinsson, Vésteinn
Lúðvíksson og Guðbergur Bergsson.
Halldór Laxness hefur verið til-
nefndur tvisvar og líka Guðmundur
Daníelsson, Snorri Hjartarson, Matt-
hías Johannessen, Tryggvi Emilsson,
Jóhannes úr Kötlum og Jakobína
Sigurðardóttir.
Svo hafa eftirtalin hlotið eina til-
nefningu: Gréta Sigfúsdóttir, Guð-
SVAVA JAKOBSDÓTTIR;
svo kom vinstri stjórn og allt í einu
voru vinstri sinnaðir rithöfundar
tilnefndir í gríð og erg.
augu að hvergi er nefndur
Guðbergur Bergsson, sem þó
sendi frá sér stórvirki eins og Tómas
Jónsson metsölubók á þessurn áratug.
Vinstri stjórn tekur við völdum
1971 og þá breytast viðhorfin. Thor
Vilhjálmsson er tilnefndur og líka
Svava Jakobsdóttir og Þorsteinn
frá Hamri. Vinstri bylgjan heldur
áfram og það rennur upp tími
mikilla raunsæisbókmennta, þegar
var í tísku að snobba niður á við og
bókaforlög á Norðurlöndum
kepptust við að bjóða skúringakon-
urn fé fyrir að skrifa æviminningar
ÓLAFUR HAUKUR SÍMONARSON;
hann var tilnefndur á tíma hins napra
nýraunsæis.
ElNAR KÁRASON;
nú sýnist manni að þess sé helst
gætt að skammta jafnt.
minnsta kosti einhvers konar
sáttum. Menn eru tilnefndir án þess
að maður sjái neina sérstaka til-
hneigingu, hvorki pólitíska né bók-
menntalega. Matthías Johannes-
sen og Kristján Karlsson eru til-
nefndir í bland við Einar Kárason
og Pétur Gunnarsson, helst sýnist
manni að þess sé gætt að skammta
jafnt, að láta ekki einn fá of mikið
og annan oflítið.
Það má svo fljóta nreð að þau
hafa oftast verið tilnefnd til um-
ræddra bókmenntaverðlauna Thor
Vilhjálmsson, Hannes Pétursson,
mundur G. Hagalín, Agnar Þórðars-
son, Jökull Jakobsson, Þorgeir
Þorgeirsson, Ólafur Jóhann Sig-
urðsson,
Ása Sólveig, Ólafur Haukur Sím-
onarson, Sigurður A. Magnússon,
Ingólfur Margeirsson, Kristján
Karlsson, Jón úr Vör, Pétur
Gunnarsson, Einar Kárason,
Steinunn Sigurðardóttir, Stefán
Hörður Grímsson, Birgir Sigurðs-
son, Álfrún Gunnlaugsdóttir,
Gyrðir Elíasson, Fríða Á. Sigurð-
ardóttir og Ingibjörg Haraldsdóttir.
1 13
NÓVE-MBER EINTAK