Eintak - 10.02.1994, Blaðsíða 16

Þrátt fyrir að íslenskir stjórnmálamenn hrópi stundum að kollegum sínum að réttast væri að þeir segðu af sér liggur þar ekk-
ert að baki. Alla vega er það fáheyrt að íslenskur stjórnmálamaður segi af sér vegna misnotkunar á aðstöðu sinni eða mis-
taka í starfi, né bera þeir á annan hátt ábyrgð á störfum sínum. Hér að neðan og á næstu síðum rifjum við upp nokkur
hneykslismál nýliðinna ára, stór og smá, berum þau saman við sambærileg mál í Danmörku og í Bandaríkjunum og fáum
fólk sem virkt er í starfi stjórnmálaflokka hér heima til að velta fyrir sér eðlilegum viðbrögðum við þessum málum.
Siðblindir stjóm
málamenn og
ábyraðarlitlir
Kay Bailey Hutchison varð ein
skærasta vonarstjarna repúblikana
þegar hún hreppti öldungardeild-
arsætið sem Lloyd Bentsen skildi
eftir autt í Texas þegar hann gerð-
ist fjármálaráðherra. Hutchison var
þó ekki lengi í paradís. Fáeinum
dögum eftir kosningarnar í júní
var hafin rannsókn á kosningabar-
áttu hennar og í þessari viku hófust
réttarhöld yfir þingmanninum,
sem gefið var að sök að hafa mis-
notað almannafé þegar hún var
dómsmálaráðherra í Texas til að
efla kosningasjóði sína, auk þess
sem hún hafi haft opinbera starfs-
menn á kaupi í kosningaslagnum
og notað tölvur ríkisins sér til pól-
itísks framdráttar. Einnig er hún
sökuð um að hafa reynt að falsa
skýrslur og skrár til að hylma yfir
framferði sitt. Hutchison heidur
fram sakleysi sínu og segir demó-
krata í ríkinu vilja koma sér á kné.
Hún á yfir höfði sér allt að 20 ára
fangelsi og ekki víst að repúblikan-
ar verði jafn glaðhlakkalegir þegar
aftur verður kosið í sætið hennar
Hutchison í nóvember, og eftir
aukakosningarnar í fyrra.
íslensk útgáfa sömu
sögu
Saga Kay Bailey Hutchison gæti
verið saga íslensks stjórnmála-
manns. Nema hvað sá þyrfti ekki
að hylma yfir neitt, enn síður yrði
hann kallaður íyrir dóm og það er
fráleitt að hugsa sér að honum yrði
stungið inn. Hins vegar eru þess
mörg dæmi, að þeir íslenskir
stjórnmálamenn sem á annað borð
hafa haft aðstöðu til þess, nýti sér
opinbera starfsmenn í kosninga-
baráttu sína, láti ráðuneytið eða
sveitarfélagið borga kosningabæk-
linga sína og leggi í raun skrifstofur
sínar undir kosningabaráttuna
nokkrum vikum og mánuðum fyr-
ir kosningar, skrifstofur sem ann-
ars ættu að sinna verkefnum,
þegnunum til hagsbóta.
Flestir muna sjálfsagt blómlega
útgáfu ráðherra Alþýðubandalags-
ins fýrir síðustu þingkosningar.
Ráðuneyti þeirra voru undirlögð í
kosningabaráttunni þannig að það
starfsfólk sem annað hvort baðst
undan eða var ekki treyst til að
taka þátt í kosningaundirbúningn-
um varð hálf hornreka á göngun-
um.
En ástæða þess að flestir muna
eftir Alþýðubandalagsráðherrun-
um fyrir síðustu kosningar er ekki
sú að þeir hafi gengið mikið lengra
en áður hafði tíðkast. Áróðursbæk-
lingar sjálfstæðismamna fyrir síð-
ustu borgarstjórnarkosningar,
greiddir úr borgarsjóði, voru síst
færri eða minna í þá lagt. Ástæða
þess að við munum betur eftir Ól-
afi Ragnari, Svavari og Stein-
grími J. er sú að um tíma leit út
fyrir að sjálfstæðismenn í nýskip-
aðri ríkisstjórn Davíðs Oddsson-
ar ætluðu að fletta ofan af mis-
notkun Alþýðubandalagsráðherr-
anna fýrrverandi. Þeir báðu ríkis-
endurskoðun um skýrslu en fóru
síðan næsta leynt með hana þegar
hún kom út. Það var eins og þeir
óttuðust að ef þeir færu að fletta
ofan af Alþýðubandalaginu myndu
þeir sjálfir standa eftir berstrípaðir.
Og í raun allir þeir stjórnmála-
flokkar sem á annað borð hafa haft
tækifæri til að misnota almannafé
til að halda sjálfum sér að völdum.
Það er því í raun þegjandi sam-
komulag milli íslenskra stjórn-
málamanna að hafa ekki hátt um
misnotkun andstæðinganna á al-
mannafé.
Svindlað á lögheimilum í
Danmörku og á íslandi
Tökum annað dæmi frá öðru
landi.
Ritt Bjerregaard sagði af sér
sem dómsmálaráðherra Danmerk-
ur þegar hún safnaði fjallháum
hótelreikningum á ferð í París, en
danskir ráðherrar fá ekki dagpen-
inga heldur eingöngu kostnað
greiddan. Síðar á ferlinum varð
hún aftur að segja af sér, þá orðinn
þingflokksformaður jafnaðar-
manna. Hún var sökuð um að
skara eld að sinni köku með því að
þiggja þingfarakaup frá Öðinsvé-
um þratt fýrir að hún héldi heimili
í Kaupmannahöfn. Henni var
stefnt fyrir þessar sakir en kæran
var síðar dregin til baka þar sem
sýnt þótti að Ritt yrði ekki sakfelld.
Eftir þessa reynslu hafnaði Ritt
því að verða ráðherra í núverandi
ríkisstjórn en er talsmaður flokks
síns í utanríkismálum.
Aftur gæti þessi saga gerst hér,
nema hvað Ritt hefði ekki þurft að
segja af sér. I fyrsta lagi búa ís-
lenskir ráðherrar við þau kjör á
ferðalögum sínum að fá bæði dag-
peninga og allan dvalarkostnað
greiddan. Þeir þurfa því ekki að
smyrja neinum varningi á hótel-
reikninga sína heldur geta þeir
keypt hann fýrir dagpeningana. Og
þótt þeir myndu stinga dagpening-
unum í vasann og létu skrifa ein-
hvern varning á hótelreikninginn
sinn, þá kæmi það hvergi fram.
Af dýrum utanferðum ráðherra
er líklega þekktust ferð Óla Þ.
Guðbjartssonar, þá dómsmála-
ráðherra, til Finnlands. I yfirliti yfir
ferðir ráðherra það árið, var þessi
ferð einna dýrust íslenskum skatt-
borgurum þrátt fyrir að bæði væri
stutt farið og stutt dvalið, eða í
fimm daga.
í seinna skiptið sem Ritt sagði af
sér var það fýrir sakir sem engar
þykja á íslandi. Þegar fréttir voru
birtar af því að þeir Steingrímur J.
Sigfússon og Jón Sæmundur Sig-
urjónsson væru með lögheimili
skráð heima hjá pabba og mömmu
í landsbyggðarkjördæmum sínum,
þrátt fyrir að þeirra eina heimili
væri í Reykjavík, kipptu þeir sér
ekki upp við það. Með þessu gervi-
lögheimili tókst þeim að hækka
launagreiðslur sínar frá Alþingi þar
sem þingmenn búsettir úti á landi
fá dvalarstyrk til að halda annað
heimili í Reykjavík á meðan á þingi
stendur. Þeir Steingrímur og Jón
Sæmundur sögðu það heilagan rétt
þingmanna að fá að hafa lögheimili
í sínu kjördæmi og létu það hljóma
sem aukaatriði að það hækkaði
laun þeirra. Eftir sem áður afþakk-
aði hvorugur dvalarstyrkinn.
Danskir vindlar og ís-
lenskt vín
Fleiri dæmi frá Danmörku:
Pia Gjellerup sagði af sér emb-
ætti dómsmálaráðherra innan
tveggja mánaða í því embætti síð-
astliðið vor. Hún sat í stjórn félags-
heimilis ungra jafnaðarmanna og
taldist því bera ábyrgð á fjárhags-
legri óreiðu.
Þeir eru nokkrir íslensku stjórn-
málamennirnir sem mættu segja af
sér fyrir sömu sakir. Steingrímur
Hermannsson, formaður Fram-
sóknar, var til dæmis formaður
tveggja síðustu útgáfufélaga Ttm-
ans sem voru að einhverju leyti í
eign framsóknarmanna. Af um-
mælum stjórnarmanna sjálfra má
helst ætla að ekki nokkur lifandi
maður hafi haft minnstu hugmynd
um stöðu þessara fýrirtækja og
bendir það ekki til mikillar reiðu á
fjármálunum. Sömu sögu er að
segja af útgáfumálum hinna flokk-
anna sem staðið hafa í dagblaða-
rekstri. Sá rekstur allur hefur verið
með endemum, og ef allir þeir
þingmenn og ráðherrar sem setið
hafa í stjórn þessara blaða ættu að
segja af sér gætu þeir gengið fýlktu
liði út úr þinghúsinu.
Annað dæmi frá Danmörku:
Arne Melchior, núverandi
ferðamálaráðherra, sagði af sér
embætti samgönguráðherra 1986 er
honum var gefið að sök að greiða
einkaneyslu, þar á meðal vindla,
með peningum ráðuneytisins.
Þegar Friðrik Sophusson var
nýsestur í stól fjármálaráðherra
bauð hann skólafélögum sínum í
kokteil í tilefni af 20 ára stúdentsaf-
mæli þeirra og hafa þar ábyggilega
verið dýrari veigar á borðum en
vindlar.
Líkamslosti til viðbótar
við fégræðgi og valdafíkn
Dæmi af bandarískum stjórn-
málamönnum sem hafa annað
hvort misst embætti sín vegna
hneykslismála eða ekki verið taldir
hæfir til að gegna þeim eru mý-
mörg. Á sama hátt í Danmörku býr
græðgin að baki þessum hneykslis-
málum; annað hvort fégræðgi eða
valdafíkn. En líkamslostinn spilar
stærri rullu í bandarískum stjórn-
málum en dönskum.
Flestir muna eftir að Gary Hart
skoraði á fjölmiðla að standa sig að
meintu framhjáhaldi með Donnu
Rice. Hann stóðst sjálfur ekki
mátið og læddist eina nótt heim til
Donnu og var gripinn í útidyrun-
um morguninn eftir, afljósmynd-
ara Miami Herald. Þarna í dyra-
gættinni dóu vonir Harts um for-
setaembættið.
Bob Packwood, fulltrúadeild-
arþingmanni frá Oregon, er spáð
falli í næstu kosningum eftir að
hafa verið sakaður um sjúklega
fjölþreifni og stendur nú yfir rann-
sókn á framferði hans. Dómsvöld
hafa krafist dagbóka hans, sem
innihalda víst misjafnt um kauða.
Þessi áhugi almennings á kynlífi
stjórnmálamanna virðist fýrst og
fremst bundinn við Bretland og
Bandaríkin. Alla vega rís þessi
áhugi ekki það hátt annars staðar
að hann verði til þess að hrekja
menn úr embætti.
En þrátt fýrir að sögur af
hneykslismálum sem tengjast
kynferðismálum berist auð-
veldar frá þessum löndum, er
það ekki svo að stjórnmála-
menn þar séu fýrst og fremst
dæmdir eftir virkni sinni á
því sviði.
Jim Wright, leiðtogi
demókrata á þingi, var gef-
ið að sök að komast fram
hjá reglum um að þing-
menn mættu ekki þiggja
fé fyrir fýrirlestra með því
að pranga út bók með end-
urprentunum á þurrum
ræðum eftir sjálfan sig í mörg
hundruð eintökum. Hann þrá-
aðist við en varð samt að segja
af sér þrátt fyrir
að vera einn
valdamesti mað-
urinn í banda-
rískum stjórn-
málum.
Wright á það
sammerkt með
Ritt Bjerregaard,
þingflokksfor-
manni jafnaðar-
manna, og
þeim Stein-
grími J. og
Jóni Sæ-
mundi að
sveigja reglur
þingsins til að
auka tekjur
sinar. Það kost-
aði bæði leið-
toga bandarískra
demókrata og
þingflokksfor-
mann jafnaðar-
manna í Dan-
mörku embættin
En ekki þá Stein-
grím og Jón.
Á næstu síðum
eru rifjuð upp nokk-
ur mál úr nýliðinni
íslenskri stjórnmála-
sögu sem gæfu Dön-
um og Bandaríkja-
mönnum tilefni til að
efast um hæfni stjórn-
málamanna sinna. Og
nokkrir einstaklingar
sem eru virkir í stjórnmálastarf-
inu velta fýrir sér eðlilegum við-
brögðum við þessum málum.0
Gunnar Smári Egilsson með að-
stoð Karls Blöndal, Árna Snæv-
arr, Gerðar Kristnýjar, Jóns
Kaldal og Lofts Atla Eiríkssonar.

16
FIMMTUDAGUR 10. FEBRÚAR 1994