Eintak - 10.02.1994, Blaðsíða 26

íslendingar eiga sér enga konungsfjölskyldu að skemmta sér yfir. Og hafa aldrei átt - utan þá
dönsku og svo einn stakan hundadagakóng. Ef saga skemmtilegustu eintakanna af konungsbornu
fólki er skoðuð, kemur vel í Ijós hversu mikils við förum á mis. Jón Proppé segir hér frá
einkennilegum áhugamálum, skrýtnu kynlífi, hjákátlegum dauðdögum og öðru sérkennilegu í fari
hinna konungsbornu.
Hvað er
meðþetta
í sögu þjóðanna eru engir jafn
áberandi og kóngafólkið. Það
er engu líkara en allt snúist í
kringum það, stjórnmálin,
menningarlífið og tískan.
Kóngarnir eru alltaf á
milli tannanna á fólki
eru ýmist hylltir eða
hataðir, dáðir eða for-
smáðir, stundum svo
dagamunur virðist á.
Sagnfræðin snerist
lengst af líka mest um
konungana, svo mjög
að margir álitu sögu
þeirra vera eins konar
lykil að allri framþróun
og breytingu sem orðið
hafði í veröldinni. Én ef saga
þeirra er skoðuð nánar kem-
ur ýmislegt í ljós: þar greinum
við innan um göfug stórmennin
ýmsar veilur og ýmislegt sem
venjulegt fólk má prísa sig sælt fyr-
ir að vera ekki bendlað við. Hér
skoðum við fáein dæmi.
Alexandrakviða
Þeir sem lagt hafa stund á kon-
ungasögu þekkja vel helsta vand-
ann við slíkt nám: það að kóngarn-
ir heita allir sömu nöfnum. Þannig
hafa Englendingar átt ellefu Ját-
varða, auk stríðshetjunnar Ját-
varðs svarta (1330-1376) sem var
sonur Játvarðs III en dó á undan
föður sínum og varð því aldrei
kóngur. Sonur hans varð hins veg-
ar kóngur, Ríkharður II. Auk Ját-
varðanna og Ríkharðanna áttu
Englendingar átta Hinrika (Hinrik
I til VIII) sem auðveldlega má svo
rugla saman við aðra, til dæmis
Hinrik I til IV af Þýskalandi. Svíar
hafa átt ekki færri en sex Gústava
og fjórtán Karla (Þjóðverjar áttu
ekki nema sex og Frakkar aðeins
tíu), Þjóðverjar hafa þurft að um-
bera þrjá Friðrika, auk fjögurra
sem nefndu sig Friðrik Vilhjálm-
ur, og Friðrikar Dana eru orðnir
níu (I-IX). Ekki bætir svo úr skák
að páfarnir hafa apað þennan ósið
eftir og hétu til dæmis fimmtán
þeirra Benedikt, átta Bónifas og
ekki færri en tuttugu og þrír Jó-
hannes. Alla jafna má sjá eitthvert
samhengi í nafngiftunum og núm-
eraröðin auðveldar mönnum að
átta Sig á kóngunum. Á þessu eru
þó undantekningar og þannig sjá-
Alexander mikli
fór um með 35.000 manna her
og sigraði heiminn. Seinna varð
hann vini sínum að bana í fylleríi.
um við til dæmis að Konstantín I
(1868-1923) ríkti í Grikklandi 1913-
1917 og 1920-1922, en sonarsonur
hans var Konstantín XIII sem ríkti
1964-1967.
Or kónga- og páfaflækjunni er
þó auðvelt að rekja ef menn stunda
námið af hörku, og á endan-
um verður allt ljóst. Sem
dæmi um slíka stúdíu er
ekki úr vegi að rekja
hér brot úr sögu eins
vinsælasta kónga-
nafnsins: Alexand-
ernafnsins.
Alexander I
(1077-1124) var
onungur Skota,
rstur þriggja Al-
ixandra (hinir
voru Alexander II
(1198-1249) og Al-
exander III (1241-
1286) sem réðu þar á
miðöldum, en öllu
f þekktari er þó nafni
■ hans, Alexander I (1777-
1825), sem réði yfir Rússlandi
. Hann var barnabarn Katrínar
miklu (Karín er einmitt eitt af vin-
sælustu drottningarnöfnunum) en
varð að láta í minni pokann fyrír
Napóleóni í Tilsit (1807) þótt hann
fengi uppreisn æru fimm árum
síðar, er her keisarans var bugaður
af rússneska vetrinum. Bróðurson-
ur hans var Alexander II (1818-
1881), sá sem leysti tíu milljónir
bænda úr ánauð og hlaut fyir við-
urnefnið frelsarinn. Sonur Alex-
anders II hét auðvitað Alexander
III og við minnumst hans helst fyr-
ir það að hafa brotið þjóðir Mið-
Asíu undir rússneska keisaraveldið.
Alexander IV (1431-1503) var
hins vegar alveg óskyldur hinum,
enda hét hann bara Rodrigo de
Borja áður en hann varð páfi árið
1492 og við minnumst hans ekki
síst vegna barnanna sem hann gat
með hjákonum sínum, þeirra Ces-
ares og Lucrezia Borgia (sem
reyndar bar föður sínum soninn
eða dóttursoninn Giovanni), og
fyrir það að hafa bannfært Savon-
arola þegar hann reyndi að mót-
mæla lauslæti páfans.
Tengdara atburðum samtímans
er þó nafn hins þriðja Alexanders
I sem tók við stjórn í Serbíu af föð-
ur sínum, Pétri I Alexanders-
syni, og varð konungur Serba,
Króata og Slóvena árið 1921. Hon-
um þótti ganga ágætlega að halda
friðinn meðal þegna sinna þar til
erjur Serba og Króata urðu til þess
að hann leysti upp þingið árið
1929. Hann var loks drepinn af
króatískum skæruliðum í Marseil-
les.
Frægastur Alexandranna er þó sá
sem hlaut viðurnefnið mikli og tók
við völdum í Makedóníu árið 337
f.Kr. Hann var nemandi Aristóte-
lesar og réði yfir stærsta heims-
veldi sem þá hafði sést. Hann sett-
ist að lokum að í Babýlon árið 325
og lifði þar í vellystingum þar til
hann dó árið 323. Þessi síðustu ár
ævinnar reyndi hann að fá sig tek-
inn í guðatölu og drakk mikið. í
einu fylleríinu drap hann fornvin
sinn Clitius. Grikkir áttu ekki
marga Alexandra eftir þetta fýrr en
Alexander (1893-1920) var gerður
að konungi árið 1917 fyrir tilstilli
bandamanna. Nafni hans fýlgdu
engar rómverskar tölur og hann dó
af blóðeitrun eftir að uppáhaldsap-
inn hans hafði bitið hann.
Uppnefnin
Flesti vildu konungar liklega
hafa viðurnefnið mikli, eins og Al-
exander sem vann sér heimsveldi,
Friðrik sem varð fyrirmynd hins
upplýsta konungdæmis, Katrín
sem barði niður Tyrkina og Akbar
(einnig nefndur Jalal-ud-Din Mo-
hammed) sem sameinaði Indland
á sextándu öld og reyndi að stofna
ný trúarbrögð til að eyða missætti
meðal íbúanna. En margir kon-
ungar hafa þó þurft að láta sér
nægja óvirðulegri uppnefni, eins
og Aðalrauður hinn óundirbúni
sem framdi fjöldamorð á Dönum
árið 1002 og glataði síðan kóngs-
ríkinu til Sveins tjúgu. Georg II
Bretakonungur (1738-1820) var
kallaður Georg bóndi vegna
áhuga síns á landbúnaði. Haraldur
I af Englandi (d. 1040) var nefndur
hérafótur. Georg I af Þýskalandi
(876-936) var nefndur fuglabani
þótt hann væri hraustur hermaður.
Ferdinand II (1810-1859) konung-
Krýning Elísabetar II
var sú fyrsta sem sjónvarpað
var. Kannski er þar að finna upp-
hafið á kóngaást fjölmiðlanna.
ur Sikileyjar hlaut viðurnefnið
Boma eftir að hafa sprengt í rústir
borgir uppreisnarmanna í borgara-
styrjöldinni 1848-1849. Guiliano
de Medici sem um tíma réð Flór-
ens bar viðurnefnið hinn vinsæli,
en var hengdur af Riario, frænda
Sixtusar páfa, i páskauppreisn-
inni 1478.
Ágústus II af Saxlandi bar við-
urnefnið hinn sterki. Hann þótti
þó ekki góður kóngur og tapaði
meira að segja krúnunni til Karls
XII Svíakonungs í þrjú ár, en hann
var góður í rúminu og átti margar
hjákonur, svo viðurnefnið þótti
engu að síður hæfa.
Barneignir og erfðir
Kóngum virðist enn meira um-
hugað um að geta af sér erfingja en
öðru fólki. Erfðirnar ráða oftast því
hver tekur við hásætinu og af
skyldurækni við komandi kynslóð-
ir, eða af einhverjum óþekktum
hvötum öðrum, vilja konungarnir
tryggja framgang ættarinnar. Fáir
munu hafa gengið lengra í þessum
efnum en Hinrik VIII af Englandi
(1491-1547).
Hinrik giftist Katrínu af Arag-
on árið 1509 og átti með henni
dóttur, Maríu, árið 1516, en þótti
það frekar rýrt. Þegar ljóst varð að
Katrín myndi ekki eignast fleiri lif-
andi börn tók hann til sinna ráða.
Páfi neitaði að vísu að rifta gifting-
unni, en Hinrik fékk Cramner
erkibiskup af Kantaraborg til að
gera það og þröngvaði svo þinginu
til að samþykkja. Af þessu leiddi að
England sagði sig úr öllu sambandi
við páfann í Róm og stofnuð var
Enska biskupakirkjan sem enn í
dag gengur undir nafninu Kirkja
Englands undir beinni stjórn kon-
ungs. Þá giftist hann Önnu Bol-
eyn, en lét hálshöggva hana fyrir
framhjáhald 1536 og giftist strax
einni af hirðmeyjum hennar, Jane
Alexander af Serbíu
HINN ELDRI
var drepinn „af praktískum
ástæðum".
Seymour, sem dó við það að fæða
konunginum sveinbarn - drenginn
sem síðar varð Játvarður VI. Þrjár
konur átti Hinrik til viðbótar og
virtist ekki hafa sætt sig við neina
þeirra; við eina skildi hann, aðra
hjó hann og sú þriðja lifði hann.
Ótal sögur af þessu tagi má rekja
um það hve konungum líkar illa að
vera barnlausir, en það vill þó svo
til að uppáhaldskonungur okkar
íslendinga þurfti aldrei að hafa
áhyggjur af slíku. Kristján IX
Danakonungur (1818-1906), sá sem
stendur fýrir framan stjórnarráðið,
var sjálfur ekki konungssonur en
væri réttlega nefndur kóngafaðir.
Meðal barna hans má finna Frið-
rik VIII, Alexöndru drottningu
Játvarð VII af Bretlandi, Georg I af
Grikklandi og Dagmar drottningu
Alexanders III Rússakeisara. Með-
al barna þeirra eru svo Filip prins
og Marina prinsessa, og stærstur
hluti bresku konungsfjölskyldunn-
ar á ættir að rekja til hans.
En hversu gagnleg sem erfða-
reglan kann að vera til að tryggja
barnmörgum konungi framgang
ættar sinnar, koma oft upp undar-
legar aðstæður vegna þess hve
strangt er haldið í regluna. Þannig
tók Kristin Svíadrottning (1626-
1689) til dæmis við ríkinu af föður
sínum Gústavi Adolf árið 1632,
aðeins sex ára gömul.
Játvarður VI (1537-1553, áður-
nefndur sonur Hinriks VIII og
Jane Seymour) tók við völdum að-
eins níu ára gamall. Hann þótti
26
FIMMTUDAGUR 10. FEBRÚAR 1994