Morgunblaðið - 26.02.2005, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 26. FEBRÚAR 2005 35
Á DÖGUNUM vöktu konur í ýmsum
fagstéttum aftur upp umræðuna um
lakan hlut kvenna í stjórnum fyr-
irtækja á hlutabréfamarkaði. Þær
beindu athyglinni sérstaklega að hlut
kvenna í stjórnum lífeyrissjóðanna,
sem er aðeins 19% alls. Í
sumum stjórnum þess-
ara sjóða er engin kona
þrátt fyrir að konur séu
mikill meirihluti sjóðs-
félaga, allt að 70% eins
og í tilfelli bankamanna.
Sá lífeyrissjóður sem
stendur sig best að
þessu leyti er lífeyr-
issjóður starfsmanna
sveitarfélaga. Lífeyr-
issjóðir hafa gífurlegt
efnahagslegt vald og
geta í krafti hlutafjár-
eignar haft áhrif á kjör
stjórnarmanna í hluta-
félögum. Í einhverjum
tilfellum sitja fulltrúar
þeirra beinlínis í stjórn-
um hlutafélaga. Þeir
höndla ekki með einka-
fjármagn eftir lögmálum
einkaeignarréttarins,
heldur félagslegt fjár-
magn sem í næstum
sama mæli er komið frá
konum og körlum á
vinnumarkaði. Konur
eiga því rétt á að aðild
þeirra að eignum lífeyr-
issjóðanna skili þeim
áhrifastöðum í viðskipta-
lífinu til jafns við karla.
Viðbrögðin hafa verið
snör og jákvæð. Val-
gerður Sverrisdóttir iðnaðar- og við-
skiptaráðherra vakti athygli á málinu.
Konur á Suðurnesjum slógu upp ráð-
stefnu, buðu sig fram til stjórnarsetu í
fyrirtækjum og það hafa fleiri konur
gert. Þar er farið að fordæmi kvenna
sem buðu sig fram til stjórnarsetu fyrir
um tveimur árum í kjölfar mikillar um-
ræðu um niðurstöður rannsóknar
Bryndísar Ísfoldar Hlöðversdóttur á
hlut kvenna í nefndum og ráðum á veg-
um ríkis og sveitarfélaga og í stjórnum
félaga sem skráð voru í Kauphöll Ís-
lands árið 2003. Þá kom fram að konur
voru aðeins um 5% fulltrúa í stjórnum
félaganna. Umræðan um með hvaða að-
ferðum hægt væri að auka hlut kvenna
í stjórnum fyrirtækja fór á fulla ferð.
Hvöttu stjórnmálaleiðtogar viðskipta-
lífið til aðgerða. Kvótaleiðinni eða öðr-
um ráðstöfunum sem komið yrði á með
lagasetningu var hafnað, í trausti þess
að viðskiptalífið væri sjálft fært um að
laga til hjá sér. Í umræðunni núna hef-
ur því miður komið fram að konum hef-
ur ekki fjölgað í stjórnum félaga.
Hlutafélög í Kauphöllinni hafa því sýnt
að þau hafa ekki tekið þeim áskorunum
og hvatningum sem beint var til þeirra
fyrir tveimur árum.
Bænaskrár eða aðgerðir
Sá tími getur komið fyrr en varir að
bænaskrár og hvatningarbréf missi
gildi sitt, einfaldlega af því að þau hrína
ekki á þá sem með valdið fara. Það eru
tvær ástæður fyrir því að vinsamleg til-
mæli hrífa ekki. Önnur ástæðan er sú
að því er ekki trúað að harðari aðgerðir
geti komið í kjölfarið ef ekki er brugð-
ist við tilmælunum, hin að viljann eða
sannfæringuna vantar fyrir því að
breytingar séu til góðs.
Það er erfitt að sætta sig við lakan
hlut kvenna í viðskiptalífinu þegar
rannsóknir hafa sýnt að í fyrirtækjum
og stofnunum sem sýna árangur í jafn-
réttismálum hefur stjórnun batnað,
arðsemi aukist og fyrirtækjamenning
tekið stakkaskiptum í þágu beggja
kynja. Það liggja því ekki einungis rétt-
lætis- eða lýðræðisrök að baki kröfunni
um aukið jafnrétti á öllum sviðum sam-
félagsins, heldur einnig beinhörð
rekstrar- og viðskiptarök.
Jafn hlutur í æðstu
stjórnunarstöðum
Reykjavíkurborg hefur með fordæmi
sínu sannað að gamla kenningin um að
konur skorti metnað, reynslu, menntun
eða annað það sem máli skiptir er
bábilja. Hlutur kvenna í nefndum og
ráðum borgarinnar er 45%, en af fimm-
tán borgarfulltrúum eru sex konur. Af
átta sætum Reykjavíkurlistans í borg-
arstjórn eru konur í fjórum, karlar í
fjórum. Ábyrgðin á ójöfnum hlut
kvenna í borgarstjórn Reykjavík-
urborgar skrifast því einvörðungu á
minnihlutann. Borgaryfirvöld hafa náð
árangri við að jafna hlut
kynja í æðstu stjórn-
unarstöðum. Þegar litið
er til hópsins í heild sem
telst til æðstu stjórnenda,
en það eru embættismenn
í miðlægri stjórnsýslu og
forstöðumenn stærstu
stofnana borgarinnar,
náðist það markmið á
árinu 2002 að jafna hlut
kynjanna og hefur hann
haldist þannig síðan. Í ný-
afstöðnum stjórnkerf-
isbreytingum, þar sem
ýmsar eldri stöður voru
lagðar af og stofnað til
þrettán nýrra sviðsstjóra-
embætta, voru konur
ráðnar í níu þeirra, karlar
í fjórar. Þessar ráðningar
röskuðu ekki jöfnu hlut-
falli kynja í hópi æðstu
stjórnenda. Ráðningarnar
byggðust á hlutlægu mati
á hæfni umsækjenda.
Þessi niðurstaða er ár-
angur skýrrar pólitískrar
stefnumörkunar á sviði
jafnréttismála. Sannfær-
ing almennings fyrir því
að jafnréttisstefna borg-
arinnar sé meira en orðin
tóm birtist ekki síst í því
að í hvert sinn sem
stjórnunarstöður eru aug-
lýstar hjá borginni hefur mikill fjöldi
umsókna borist frá afar hæfum og
reyndum konum sem hafa sóst eftir að
starfa innan borgarkerfisins.
Samanburður við ríkið er Reykjavík-
urborg í hag. Samkvæmt úttekt Hag-
stofu Íslands er einungis fimmti hver
stjórnandi ríkisstofnana kona, eða 20%.
Þótt hlutur kvenna í stjórnunarstöðum
hjá ríkinu hafi aukist á undanförnum
árum þarf að gera betur. Þar skiptir
mestu að stjórnvöld sýni einarðan vilja
til að setja þunga í yfirlýst jafnrétt-
ismarkmið sín, sýni vilja sinn á borði en
ekki bara í orði. Staðan í Reykjavík var
ekki beysin fyrir rúmum áratug þegar
Reykjavíkurlistinn tók við stjórn-
artaumunum í borginni, en þá var ein
kona í liðlega tuttugu manna hópi
æðstu stjórnenda í borginni. Mörkuð
var skýr stefna um að þessu þyrfti að
breyta og Reykjavíkurborg hefur æ
síðan sýnt með verkum sínum að ár-
angur lætur ekki á sér standa ef mark-
visst er unnið.
Aðhald vantar
Á Íslandi er nóg af hæfum konum
sem eru tilbúnar til stjórnunarstarfa í
viðskiptalífinu. Hluti vandans þar er að
ráðningar eru ógegnsæjar og fátítt að
stöður séu auglýstar. Því er í raun ekk-
ert virkt aðhald eða eftirlit með því að
kynjum sé ekki mismunað við ráðn-
ingar í störf. Þegar svona háttar til
hafa jafnréttislög lítinn slagkraft og
ógerningur er fyrir konur að sækja rétt
sinn. Að þessu leyti er reginmunur á
opinbera vinnumarkaðnum og einka-
markaðnum svokallaða og skýrir að
hlutur kvenna vex mun hraðar í stjórn-
unarstörfum hjá opinberum aðilum en
á einkamarkaði.
Það er kominn tími til að stjórn-
málaleiðtogar á vettvangi landsstjórn-
arinnar svari því í fyrsta lagi með
hvaða hætti þeir ætli að tryggja hraðari
fjölgun kvenna í stjórnunarstörfum hjá
ríkinu og í öðru lagi hvernig þeir hyggj-
ast skapa viðskiptalífinu aðhald til að
það markmið náist að konum fjölgi
bæði í stjórnum fyrirtækja og sjóða
sem í stjórnunarstörfum. Allar þær vel
menntuðu og hæfu konur sem nú hafa
lýst því yfir að þær sé tilbúnar að taka
slík störf að sér eiga rétt á að fá svör.
Það er hægt að ná árangri í viðskipta-
lífinu líka, en til þess getur þurft meira
en bænaskrár og hvatningarbréf.
Þetta er hægt – líka
í viðskiptalífinu
Steinunn Valdís Óskarsdóttir
fjallar um konur og metnað
Steinunn Valdís
Óskarsdóttir
’Reykjavíkur-borg hefur með
fordæmi sínu
sannað að gamla
kenningin um að
konur skorti
metnað, reynslu,
menntun eða ann-
að það sem máli
skiptir er
bábilja.‘
Höfundur er borgarstjóri.
hverju sinni. Við höfum
un menningar á mjög fjöl-
í framtíðinni,“ segir hún. Í
ndi sé m.a. horft til sam-
fræðideild.
mi um sögu sem mætti gera
tir úr atvinnusögu Íslend-
inga, að mati Oddnýjar. Líkt og fjölmarg-
ir ferðamenn feta í fótspor pílagríma á
Spáni og ganga Jakobsveginn frá Pýren-
eafjöllum til Santiago de Compostela á
hverju ári, gekk íslenskt verkafólk á ár-
um áður t.a.m. frá Suðurnesjum norður í
land í kaupavinnu. „Þetta er auðvitað
ekki síður merkilegt fyrir okkur sem þjóð
að grafa þessa sögu upp og bjóða upp á
ferðir, fyrir Íslendinga og útlendinga.“
Áform um fjarkennslu í
sem flestum greinum
Ein þeirra kennslugreina innan hug-
vísindadeildar sem er í hvað örustum
vexti og jafnframt sú yngsta, er fornleifa-
fræðin. Kennsla í þessari grein hófst fyr-
ir tveimur árum og hefur aðsókn í námið
aukist jafnt og þétt og nýlega var sam-
þykkt að bæta við kennarastöðu í forn-
leifafræði.
„Þetta er grein sem er, ef svo má
segja, í tísku, og hún er líka mikilvæg fyr-
ir okkur Íslendinga, að staldra við og
skoða hvernig forfeður okkar bjuggu og
hvaða minjar jörðin geymir um liðna tíð.
Hérna er gott dæmi um hvernig hið þver-
faglega kemur saman, sagan, jarðfræðin,
efnafræðin,“ segir Oddný.
Innan hugvísindadeildar eru einnig
uppi áform um að bjóða upp á fjar-
kennslu í sem flestum greinum innan
deildarinnar. „Á undanförnum árum hef-
ur verið hægt að stunda fjarnám við
deildina, t.d. í íslensku og ensku, og nú
eru uppi áform um að bjóða fjarkennslu í
sem flestum greinum. Háskólinn er þjóð-
skóli og það eru skyldur sem fylgja því og
vekur væntingar sem Háskólinn vill
standa undir og uppfylla. [...] Mér finnst
það vera hlutverk hugvísindadeildar að
geta verið í sambandi við sem flesta staði
út á landi. Það er líka byggðamál, að geta
stundað nám nálægt heimastaðnum og
þurfa ekki að taka sig upp og fara til
Reykjavíkur,“ segir Oddný. Draumur
deildarinnar sé þannig að bjóða upp á öfl-
ugt fjarnám sem víðast í samstarfi við
fræðasetur og símenntunarstofnanir á
landsbyggðinni. „Það væri dýrmætt fyrir
deildina að eignast bakhjarl eða bak-
hjarla, sem myndu styrkja okkur með því
að koma á fjarnámi í öllum greinum og ég
tel að þeir séu til.“
Ýmsar deildir Háskólans hafa í gegn-
um tíðina leitað til fyrirtækja og fengið
fjárhagslegan stuðning, s.s. tímabundið
við einstaka prófessors- og lektorsstöður.
Beinn stuðningur af þessu tagi er ekki al-
gengur í hugvísindadeild, en erlend ríki
hafa um langt skeið kostað sendikennara
í tungumálum sem kenna við Háskólann.
Oddný segir að í þessu felist ómetanlegur
stuðningur.
Hugvísindadeild tekur líkt og aðrar
deildir Háskólans þátt í alþjóðsamskipt-
um nemenda og kennara, m.a. fyrir til-
stilli Erasmus og Nordplus stúdenta-
skiptaáætlananna. Að sögn Oddnýjar
sendir engin önnur deild Háskólans jafn-
marga nemendur sína til þess að stunda
hluta af náminu erlendis. Í þessum grein-
um, einkum tungumálum, er beinlínis
ætlast til að nemendur dvelji eitt eða tvö
misseri á viðkomandi málsvæði. Einnig
sé æskilegt að nemendur í doktorsnámi
sæki hluta af vísindaþjálfun sinni til út-
landa.
Þess má geta að um 6–700 erlendir
stúdentar stunda nám við Háskólann og
leggur stór hluti þeirra stund á nám við
hugvísindadeild.
„Ég held að við þessi tímamót sem fel-
ast í breytingu á nafni deildarinnar sé til-
efni til að horfa til framtíðar og velta fyr-
ir okkur spurningum eins og: „Hver
viljum við vera, hver erum við, hvernig
eflum við rannsóknasamfélag deildarinn-
ar enn frekar?“ en jafnframt líka líta til
þess sem vel er gert og sem við endilega
viljum halda og teljum að þurfi að vera
kjölfesta í starfi háskóladeildar í stórum
rannsóknaháskóla á tímum þar sem gild-
in eru svolítið að riðlast,“ segir Oddný og
bætir við: „Ég vona að Háskóli Íslands
verði í framtíðinni mjög þverfaglegur og
þverfræðalegur. Ég veit að það er mjög
mikilvægt að vera vel menntaður á
ákveðnu fagsviði en ég tel að það felist
mikið tækifæri í því líka að hafa breidd í
sinni menntun,“ segir Oddný G. Sverr-
isdóttir að lokum.
úr hugvísindadeild Háskóla Íslands í dag
að nafnið end-
kki fjölbreytni
Morgunblaðið/Þorkell
m að bjóða upp á fjarkennslu í sem flestum greinum innan deildarinnar.
Ljósmynd/Eggert Þór Bernharðsson
innan deildarinnar við sjö skorir. Nemendur eru 1.768.
ideildar Háskóla Íslands breytt í hugvís-
on ræddi af þessu tilefni við dr. Oddnýju
óttur, forseta deildarinnar.
kristjan@mbl.is
1912. Þá er fyrsta mál deildarinnar að skipta með sér
bókakaupafé sem háskólaráð hafði veitt deildinni skömmu
áður, samtals 600 krónum. Þar segir: „Samþykkt var að
ætla fyrst um sinn að hæfilegt væri að leggja 350 krónur
til bókakaupa í íslenskri málfræði, menningarsögu og sögu,
200 krónur til heimspekilegra rita og 30 krónur til rita í
franskri málfræði og bókmenntum.“
Þá er samþykkt að skora á lærða menn bæjarins að
halda fyrirlestra í deildinni.
Undir þetta rita Ágúst Bjarnason Bjarni M. Ólsen og
Finnur Jónsson.
til
þess
ún
-
und-
viku
na-
núar
eimspekideildar 1912
kakaupa