Morgunblaðið - 12.03.2005, Blaðsíða 8

8 LAUGARDAGUR 12. MARS 2005 MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Svona, snýta hressilega, ljúfurinn.
Hafís er fyrir ölluNorðurlandi einsog í ljós kom í ís-
könnunarflugi Landhelg-
isgæslunnar sl. fimmtu-
dag. Fréttir sem þessar
eru óvenjulegar í dag en
ekki þarf að fara nema um
25 ár aftur í tímann til að
sjá að landsins forni
fjandi, eins og hafísinn er
oft kallaður, var tíðari
gestur hér áður. Nafngift-
in er komin af því að fyrr á
öldum fylgdi fjárfellir haf-
ísarum og oft mannfellir í
kjölfarið. Þetta átti sér-
staklega við ef ísinn hélst
við strendur fram eftir
vori og jafnvel fram á
sumar eins og stundum gerðist.
Hafísinn lætur nefnilega ekki
stjórnast af almanakinu, eins og
halda mætti. Ísinn sem hingað
rekur berst hingað úr Grænlands-
sundi fyrir tilstyrk vinda og
strauma. Hann er mestmegnis
misþykkur lagnaðarís sem annað-
hvort hefur myndast um veturinn
í Austur-Grænlandsstraumi eða
eldri ís kominn norðan úr Norður-
Íshafi. Stöku borgarís úr skrið-
jöklum Austur-Grænlands berst
einnig til Íslands þar sem hann
um síðir brotnar niður og bráðnar.
En hvernig stendur á því að nú,
þegar hitamet eru slegin sumar
og vetur, læðist hafísinn nær
landi? Ríkjandi kyrrstöðuhæð yfir
Norður-Atlantshafi er skýringin.
Um er að ræða tvær hliðar á sama
fyrirbærinu, að sögn Þórs Jakobs-
sonar, sérfræðings Veðurstofunn-
ar í hafísmálum. Slíkar hæðir eru
yfirleitt ríkjandi í 2–3 vikur en
stöku sinnum, eins og núna, eru
þær viðvarandi í mánuð og jafnvel
lengur. Vestlægar áttir er að finna
nyrst í hæðunum og það er sú átt
sem rekur ís sem annars ræki suð-
ur með Grænlandi, austur á bóg-
inn og í átt að Íslandsströndum.
Hæðin veldur kyrrviðri víðast á
landinu en hin hliðin á þessu nátt-
úrufyrirbæri að sögn Þórs, er rek-
ísinn. Þór segir ómögulegt að spá
fyrir um hvort kyrrstöðuhæðir
verði meira ríkjandi í framtíðinni.
Hafísárið 1979
Síðast þegar hafís lagðist að
Norðurlandi almennt var að sögn
Þórs árið 1979. „Það hafði áhrif á
veðrið á landinu og samgöngur.“
Sú hætta er nú aftur fyrir hendi.
Mögulegt er að siglingaleiðin fyrir
Vestfirði lokist, þar eru nú þegar
komnir stakir jakar og ís inn á
siglingaleiðir. Þá þurfa sjófarend-
ur að vera á varðbergi, sérstak-
lega á nóttunni, að sögn Þórs.
„Einn lítill jaki getur rifið gat á
skip ef það fer hratt á hann.“ Því
má ekki gleyma að hafísinn kemur
á hverju ári en frá árinu 1979, að
árinu 1988 undanskildu, hefur
hafísinn ekki náð nálægt landi.
Sjómenn verða alltaf varir við
hann en það er ekki fyrr en hann
leggst nær eins og núna sem hann
getur truflað samgöngur. „Það
sem er óvenjulegt og hefur ekki
gerst síðan 1988 er að hann er
samfellt úti fyrir öllu Norður-
landi,“ segir Þór. Það næsta sem
gæti gerst er að hann færi inn að
höfnum. Þór segir að það taki
vanalega einhvern tíma.
Hafís inn á Austfirði?
Svo heppilega vildi til þegar ís-
inn kom að landinu árið 1988 að
það kom hressileg lægð svo ísinn
rak norður. En núna eru aðrar að-
stæður í vændum. Spáð er norð-
anátt sem gæti þýtt að ísinn færi
suður með Austfjörðum. Þetta
gerðist árið 1965 en frá því ári og
fram til 1971 voru mikil hafísár.
Hætta er á svipuðu ástandi nú að
sögn Þórs. Í norðanáttinni gæti ís-
inn farið nær landi og rekið suður
með Austfjörðum. Það gæti t.d.
haft áhrif á fiskeldi á fjörðunum
en síðast þegar hafís rak þangað
var fiskeldið ekki komið til. „Þetta
eru því alveg ný vandamál,“ segir
Þór.
Þór segir að það sem hins vegar
vegi á móti sé að sjór er óvenju-
hlýr og tekst honum með tíman-
um að vinna á ísnum. Ástandið
gæti þó varað í tvær vikur eða svo.
Vegna hlýja sjósins sé þó engin
hætta á að firði fari að leggja eins
og gerst hefur í kuldaköstum í
gegnum áratugina, t.d. árið 1918
þegar Reykjavíkurhöfn lagði og
hægt var að fara fótgangandi út í
Viðey.
Á árum áður þegar hafísinn var
tíðari gestur var m.a. brugðið á
það ráð að stöðva ísinn með því að
leggja víra fyrir hafnirnar. Allir
eru nú að sögn Þórs í viðbragðs-
stöðu og í samstarfi við Landhelg-
isgæsluna, skip á miðunum og
með hjálp veðurtunglamynda, er
vel fylgst með ísnum og hegðun
hans.
Ís umhverfis landið 1695
Íslandsmet var slegið í hafís-
sögunni árið 1695 en þá var ís nán-
ast umhverfis allt landið, að sögn
Þórs. Ísinn rak suður með Aust-
fjörðum, vestur með Suðurlandi
og alla leið að Mýrum í Borgar-
firði. Hafís sást einnig á Faxaflóa
frostaveturinn mikla, 1918.
Þegar ísinn birtist aftur við Ís-
landsstrendur eftir nokkurt hlé á
7. og 8. áratugnum var fólki
brugðið þar sem það hélt að hafís
uppi við land væri liðin tíð. Annað
hefur heldur betur komið á dag-
inn.
Fréttaskýring | Hafís gæti farið suður með
Austfjörðum verði norðanáttin sterk
Ísinn aftur að
Íslandsströnd
Hafísinn gæti lokað siglingaleiðum
fyrir Vestfirði komi hann nær landi
Landsins forni fjandi óvenju nálægt landi.
Ísbirnir geta alltaf fylgt
hafís upp að landinu
 Hafísnum geta fylgt ísbirnir
eins og sagan sýnir. Það var síð-
ast árið 1988 að ísbjörn kom af
ísnum upp í fjöru í Haganesvík.
Þá sást ísbjörn á sundi nokkrar
mílur út af Vestfjörðum árið
1993. Dýrin voru bæði felld. Skv.
því sem næst verður komist hafa
55 dýr verið felld hér á landi í
gegnum tíðina. Flest dýr, eða um
20, hafa verið felld á
Hornströndum og þar hafa einn-
ig flestir birnir sést eftir að farið
var að skrá frásagnir af bjarn-
dýrum hér á landi.
sunna@mbl.is