Morgunblaðið - 03.11.2005, Page 32

32 FIMMTUDAGUR 3. NÓVEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Þ
að borgar sig yfirleitt
ekki að svindla. Sumir
halda reyndar öðru
fram og geta bent á
fjölmörg dæmi, máli
sínu til sönnunar og kannski geta
menn stundum orðið ríkir á
svindli. En ég er fyrst og fremst að
tala um stjórnmálamenn sem
reyna að blekkja fólk til að ná fram
einhverju sem þeir telja bráðnauð-
synlegt. Þeir ganga stundum svo
langt að brjóta lög en iðrast oft
beisklega eftir á vegna þess að af-
leiðingarnar verða gjarnan slæm-
ar.
Bush og Blair áttu heiður skil-
inn fyrir að steypa Saddam Huss-
ein og taka þannig á hættulegum
vanda sem forverar þeirra, þar á
meðal Bush eldri, höfðu ýtt á und-
an sér. Vesturveldin hlupu frá
verkinu eftir fyrra Flóastríðið 1991
og skildu eftir á stalli sínum mann
sem var búinn að stunda hrikalegri
glæpaverk en nokkrir aðrir sam-
tímaleiðtogar í Miðausturlöndum.
Saddam beið bara eftir því að
Bandaríkjamenn og Bretar gæfust
upp á þófinu, þá hefði hann tekið til
við fyrri iðju sína og látið drepa
miskunnarlaust mörg hundruð
þúsund eigin borgara. Síðan hefði
hann haldið áfram landvinn-
ingastríðum sínum með hjálp olíu-
peninganna. Finnst mönnum að
betra hefði verið að sleppa honum
lausum, hefði manntjónið þá orðið
minna? Aðgerðaleysi hefði orðið
blóðugri lausn en að gera innrás.
Jafnframt er ágætt að nota hér
tækifærið til að minna á að til eru
umfangsmikil gögn um bein sam-
skipti stjórnar Saddams við
hryðjuverkamenn al-Qaeda þótt
ekki hafi tekist að finna neitt sem
sanni aðstoð Íraka við hryðju-
verkaárásirnar á Bandaríkin 2001.
En ætli margir andstæðingar
Íraksstríðsins „viti“ samt ekki eða
telji sig vita með vissu að Saddam
átti engin samskipti við hryðju-
verkahópa? Ósannindi margra
pólitíkusa og allt of margra fjöl-
miðla hafa lengi brenglað umræð-
ur manna um þessi mál.
Írökum tekst vonandi á næstu
árum að losa sig við illa arfleifð
harðstjórans og við bjartsýnis-
menn sjáum þegar teikn um að það
muni gerast. En það er ekki hægt
að afsaka ýmis fáránleg mistök og
ósvífni stjórnar Bush.
Er einhvern tíma hægt að af-
saka pyntingar við yfirheyrslur?
Það er varla að maður þori að
rekja rök þeirra sem fullyrða að
stundum geti verið rétt að fórna
grundvallarhugsjónum mannrétt-
inda og pynta fólk til sagna. Von-
andi skilja lesendur þetta ekki sem
vörn heldur útskýringu. En pynt-
ingameistararnir búa til hugsað
dæmi: Hryðjuverkamaður er
handsamaður, hann veit hvar búið
er að koma fyrir kjarnorku-
sprengju í milljónaborg en neitar
að segja hvar hún sé. Vitað er að
hún mun springa á næstu klukku-
stundum. Myndum við halda fast
við grundvallarreglur og segja að
frekar deyi milljónir manna en að
við sættum okkur við að maðurinn
verði pyntaður til sagna?
Heiðarlegt svar er kannski að
við myndum halda fyrir nefið og
segja að nauðsyn brjóti lög. En ef
Bush og starfsmenn CIA eru á því
að baráttan gegn alþjóðlegum
hryðjuverkamönnum sé þess eðlis
að fórna verði strax sumu af því
sem við teljum forsendur siðmenn-
ingar verða þeir að segja það
hreinskilnislega. Þeir geta þá til
dæmis sagt að margt af því sem
var gert til að niðurlægja fanga í
Abu Ghraib í Írak hafi verið and-
styggilegt en samt nauðsynlegt í
baráttunni við uppreisnarmenn.
Þeir geta sagt að vissulega sé það
afleitt en samt óhjákvæmilegt að
láta hundruð manna hírast í fanga-
búðum í Guantanamo-herstöðinni
árum saman án þess að réttað sé í
málum þeirra, of hættulegt sé að
sleppa þeim. Þeir geta sagt að
hryðjuverkamenn samtímans
brjóti allar reglur siðaðra manna,
ráðist eingöngu á vopnlausa borg-
ara. Þess vegna sé ekki hægt að
láta gilda um fangana sömu reglur
og aðra.
Við hin gætum þá íhugað rök
þeirra. Við gætum spurt á móti
hvort fangarnir í Guantanamo
kynnu ekki sumir að vera saklaus-
ir. Við gætum velt því fyrir okkur
hvort hægt sé að haga sér eins og
grimmur úlfur án þess að breytast
sjálfur í villidýr.
En ráðamenn í Washington nota
ekki rök. Í staðinn nota þeir þá sí-
gildu aðferð leynimakksins að
hvísla að undirmönnum að finna
verði leið fram hjá erfiðum lögum,
annars sé öryggi þjóðarinnar í
hættu. Til séu bandamenn sem
kunni tökin á föngum sem neiti að
tala.
Engum kemur til hugar að CIA
hafi upp á eigin spýtur sent
draugaflugvélarnar sínar með
meinta hryðjuverkamenn til Tyrk-
lands eða arabalanda sem hunsa
mannréttindi. Bush, Cheney og
Rumsfeld hafa vitað af þessu.
Skriffinnar í CIA-bákninu myndu
aldrei taka áhættuna, þeir hafa
áreiðanlega í höndunum gögn um
grænt ljós frá æðri stöðum. Nú í
dag er sagt frá leynilegum fang-
elsum í Austur-Evrópu, þau hafa
áreiðanlega fengið sína blessun í
Hvíta húsinu.
Að sjálfsögðu eru Bandaríkja-
menn oft að berjast við áróð-
ursmaskínur og ómerkilega hags-
munaaðila sem skara eld að sinni
eigin köku. En oft hafa Bush og
menn hans skotið sig hjálparlaust í
fótinn og það sem verra er, for-
herðast frekar en að iðrast. Á
Bandaríkjamenn er stundum lagð-
ur siðferðilegur mælistokkur sem
engum dytti í hug að nota þegar
rætt er um aðrar stórþjóðir og
margir fara gjörsamlega af hjör-
unum ef talið berst að Bush. En
þeir sem vilja Bandaríkjamönnum
vel geta ekki verið sáttir við að
hrokafullir glannar í Washington
brjóti hiklaust lög og hefðir eigin
þjóðar í skjóli myrkurs. Til þess
voru þeir ekki kosnir.
Við gætum spurt á móti hvort fangarnir
í Guantanamo kynnu ekki sumir að
vera saklausir. Við gætum velt því fyrir
okkur hvort hægt væri að haga sér eins
og grimmur úlfur án þess að breytast
sjálfur í villidýr.
VIÐHORF
Eftir Kristján Jónsson
kjon@mbl.is
Ósvífnir
draugar
UM SÍÐUSTU helgi stóðu sjö
samtök og stofnanir að ráðstefnu um
vatn undir yfirskriftinni Vatn fyrir
alla. Samhliða þessari ráðstefnu
gáfu samtökin BSRB, Landvernd,
Náttúruvernd-
arsamtök Íslands,
Hjálparstarf kirkj-
unnar, Kenn-
arasamband Íslands og
SÍB út sameiginlega
yfirlýsingu til að vekja
athygli á mikilvægi
vatns og sérstöðu.
Morgunblaðið gerði
þessari ráðstefnu mjög
góð skil og í leiðara
blaðsins 1. nóvember
er fjallað um hana og
vitnað í yfirlýsinguna
sem samtökin sjö
standa að. Í yfirlýsingunni er bent á
að þótt enginn vatnsskortur sé á Ís-
landi sé staðan önnur víðast hvar í
heiminum. Gnótt vatns hér á landi
gefi því ekki tilefni til skeyting-
arleysis af okkar hálfu. Þvert á móti
beri okkur að færa lagaumgjörð um
vatn í þvílíkan búning að hún tryggi
rétta forgangsröðun varðandi vatns-
vernd og nýtingu og geti verið öðr-
um þjóðum til fyrirmyndar.
Vatnið í stjórnarskrána
Leiðarahöfundur Morgunblaðsins
vekur athygli á því að fyrrnefndir
sjö aðilar sem að ráðstefnunni og yf-
irlýsingunni stóðu – fleiri aðilum
gefst nú kostur á að gerast aðilar að
yfirlýsingunni – vilji að sett verði í
stjórnarskrá ákvæði um skyldur og
réttindi stjórnvalda og almennings,
sem taki til réttinda, verndunar og
nýtingar vatns. Í leiðaranum er vitn-
að í tvo af fyrirlesurum ráðstefn-
unnar, þá Nigel Dower, kennara í
þróunarsiðfræði við Háskólann á
Akureyri sem fjallaði um ýmis sið-
fræðileg álitamál í þessu sambandi
og Pál H. Hannesson, alþjóðafull-
trúa BSRB, sem fjallaði um reynsl-
una af einkavæðingu vatns. Í fram-
haldinu segir í leiðara
Morgunblaðsins: „Tilgangur einka-
væðingar er fyrst og fremst að
tryggja neytendum betri þjónustu
og kjör með tilstuðlan samkeppni,
ekki að færa einokun frá einni hendi
yfir á aðra. En það
hlýtur einnig að vera
mikið álitamál hvort
hægt sé að einkavæða
auðlind á borð við vatn
og má yfirfæra þá um-
ræðu yfir á umræðuna
um auðlindir hafsins og
spyrja hvort ekki sé
rétt að líta á vatn sem
þjóðareign. Nú stendur
yfir nefndarstarf um
endurskoðun stjórn-
arskrárinnar. Rétt er
að við þá endurskoðun
verði áskorunin, sem
kemur fram í yfirlýsingu fé-
lagasamtakanna fyrir helgi um vatn
fyrir alla, tekin til alvarlegrar skoð-
unar. Þótt á Íslandi sé gnægð vatns
verða Íslendingar að sýna að þeir
kunni að umgangast þessa mik-
ilvægu auðlind af virðingu og alúð.“
Hvers konar löggjöf um vatn?
Það er sérstök ástæða til að fagna
þeirri afstöðu sem þarna birtist.
Ekki eingöngu vegna þess að tekið
er undir það sjónarmið að rétturinn
til vatns kunni að eiga heima í
stjórnarskrá Íslands, heldur ekki
síður vegna hins að spurt er hvort
yfirleitt sé rétt að fela markaðs-
öflunum forræði yfir vatninu. Því
miður hafa verið stigin skref í þessa
átt með lagasetningu á und-
anförnum árum og nefni ég þar sér-
staklega vatnsveitulögin sem sam-
þykkt voru í fyrra. Verður fróðlegt
að sjá hvað stjórnvöld hugsa sér í
framhaldinu með boðuðum vatnalög-
um, en frumvarp iðnaðarráðherra
sem kynnt var sl. vor og hlaut mikla
gagnrýni umsagnaraðila var sem
betur fer dregið til baka, en von er á
því á nýjan leik á næstu vikum og
full ástæða til að halda vel vöku
sinni. Nú ætla ég ekki að lesa meira í
leiðaraskrif Morgunblaðsins en efni
standa til enda vel kunnugt um já-
kvæða afstöðu blaðsins til markaðs-
væðingar. Hitt er mikilvægt að öfl-
ugur fjölmiðill á borð við Morgun-
blaðið skuli vilja stuðla að umræðu
um þetta mikilvæga málefni og
vekja athygli á því að vatn hefur sér-
stöðu, er ekki eins og hver önnur
verslunarvara. Ef við á annað borð
komumst að þeirri niðurstöðu að að-
gangur og eignarhald á vatni flokk-
ist undir mannréttindi, megum við
aldrei fela það duttlungum markaðs-
aflanna á hönd. Nánast alls staðar
þar sem slíkt hefur verið gert, hefur
það gefist illa.
BSRB efnir til
upplýstrar umræðu
Af þessu tilefni vil ég hvetja til
þess að við skoðum rækilega reynslu
annarra þjóða af markaðsvæðingu
vatnsveitna áður en við stígum frek-
ari skref í þá átt. Í tengslum við að-
alfund BSRB, sem haldinn verður
18. nóvember, kemur prófessor við
háskólann í Greenwich í Englandi og
gerir grein fyrir rannsóknum sínum
um þetta efni. Við Greenwich-
háskóla er öflug deild sem hefur um
árabil stundað rannsóknir á þessu
sviði, bæði hvað varðar skipulags-
form í vatnsbúskap og í raforkugeir-
anum og veitir David Hall þeirri
deild forstöðu. Með því að bjóða
David Hall hingað til lands vill
BSRB leggja sitt af mörkum til að
efla umræðu um málefni sem snýr
ekki aðeins að okkur sjálfum heldur
einnig komandi kynslóðum.
Rétturinn til vatns – Hvern-
ig skal hann tryggður?
Ögmundur Jónasson skrifar
um verndun vatns ’Gnótt vatns hér á landigefi því ekki tilefni til
skeytingarleysis af okk-
ar hálfu.‘
Ögmundur Jónasson
Höfundur er formaður BSRB.
ÞEGAR konur sjá sig knúnar til
að leggja niður störf í stórum stíl,
eins og við sáum fyrir stuttu, þá
felast í því ákveðin skilaboð. Eitt-
hvað er eins og það ætti ekki að
vera, og sennilega má draga það
saman í eina setningu: Konur eru
ekki metnar að verðleikum í sam-
félaginu.
Verkfall kvenna var
með friðsamlegum
hætti og snerist fyrst
og fremst um sam-
stöðu kvenna. En
hvar er okkar sam-
staða? Er ekki kom-
inn tími til að við
karlar tökum saman
höndum í baráttunni
fyrir jafnrétti, áður en
konur gefast end-
anlega upp á að mata
okkur, þvo af okkur,
baka fyrir okkur, ala
okkur upp og hjúkra
okkur?
Það er eitt að styðja jafnrétti
kynjanna en annað að vinna að því
að það verði að veruleika. Það er
líka erfiðara. Það þykir ekki leng-
ur undarlegt að karlar hafi áhuga
á jafnrétti, en málið vandast fyrst
þegar við reynum að samþætta
hugmyndir okkar og daglegt líf.
Þar liggur verkefnið.
Eitt af því sem við getum gert
er að velta fyrir okkur hvernig við
vinnum á heimilinu. Tökum við til,
vöskum við upp og þrífum við
klósettið? Þarf að biðja okkur um
að taka til hendinni, eða göngum
við bara í störfin óumbeðnir eins
og konur hafa alla tíð gert?
Hvað með börnin okkar? Segj-
umst við ennþá vera að „passa“
þegar börnin eru í okkar umsjá?
Kunnum við allt sem kunna þarf
eins og að skipta á börnum, gefa
þeim að borða og klæða þau sóma-
samlega? Gefum við okkur nægan
tíma með börnunum okkar og
ræktum við tengslin við þau á
þann hátt að þau geti seinna meir
leitað til okkar, jafnt sem móður
sinnar, þegar eitt-
hvað bjátar á? Erum
við tilbúnir að veita
börnum okkar þá ást-
úð sem þarf til að
byggja upp traust?
Þar liggur sennilega
okkar besta tækifæri
til fjárfestingar, því
efnisleg gæði munu
aldrei jafnast á við
ástina sem börnin
geta veitt okkur.
Það er einnig mik-
ilvægt að við spyrjum
okkur hvort við ber-
um virðingu fyrir konum eins og
við gerum fyrir körlum – lítum við
á þær sem jafningja okkar? Hlust-
um við þegar konur tala, eða töl-
um við ofan í þær? Horfum við á
konur fyrst og fremst sem kynver-
ur, eða berum við virðingu fyrir
hugmyndum þeirra, skoðunum og
verkum? Erum við t.d. tilbúnir að
kjósa konur til forystu í samfélag-
inu, eða treystum við ennþá körl-
um best til að stýra þjóðarskút-
unni, sama í hvaða átt stefnir?
Jafnrétti er ekki ókeypis, það
kemur ekki af sjálfu sér heldur
þarf að vinna fyrir því og það mun
kosta fórnir. En ef við erum til-
búnir að leggjast á eitt þá getum
við skapað börnum okkar betra og
réttlátara samfélag en við þekkj-
um í dag.
Það er margt sem þú getur gert
til að breyta ástandinu. Þú getur
tekið þátt í að axla þá ábyrgð sem
konur jafnan axla, þú getur reynt
að hlusta betur á konur og fylgja
ráðum þeirra og hvar sem þú
kemur geturðu notað forrétt-
indastöðu þína sem karlmaður til
að gagnrýna ójafnrétti. Ekki láta
konur einar um að berjast fyrir
jafnrétti, því þetta er þitt sam-
félag einnig. Og jafnrétti kemst
ekki á hér án þinnar þátttöku.
Ekki sitja hjá, heldur taktu þátt í
baráttunni – jafnvel þó það sé
ekki sársaukalaust.
Þú getur breytt stöðunni. Ef
taka þarf til heima hjá þér, þá
geturðu gengið í þrifin. Ef taka
þarf til í samfélaginu, þá geturðu
sömuleiðis gengið í þau verk. Við
þurfum á þér að halda, annars
komumst við aldrei alla leið.
Karlar, hvað er til ráða?
Arnar Gíslason brýnir karla til
dáða í jafnréttismálum ’…tökum saman hönd-um í baráttunni fyrir
jafnrétti, áður en konur
gefast endanlega upp á
að mata okkur, þvo af
okkur, baka fyrir okkur,
ala okkur upp og hjúkra
okkur…‘
Arnar Gíslason
Höfundur er félagi í karlahópi
Femínistafélags Íslands.