Fréttablaðið - 14.07.2003, Blaðsíða 10

Vísitala neysluverðs lækkaðium 0,13% milli júní og júlí.
Kemur lækkunin á óvart en fjár-
málafyrirtæki höfðu spáð 0,1% til
0,2% hækkun. Skýringin á minni
verðbólgu er einkum að finna í
verðlækkun á fatnaði og skóm um
6,8% vegna sumarútsölu en þær
hófust fyrr en vanalega í ár. Að
mati Greiningardeildar Íslands-
banka mun lækkunin í júlí ekki
breyta verðbólguhorfum til lengri
tíma.
Meira skiptir mikil hækkun á
verði íbúðarhúsnæðis um þessar
mundir, sem hækkaði um 1,6% á
milli mánaða í júlí. Leiddi það til
hækkunar vísitölu um 0,18%.
Þetta er mesta mánaðarhækkun
sem orðið hefur á húsnæði í rúm-
lega þrjú ár.
Hækkun húsnæðisverðs síð-
ustu mánuði hefur átt hvað mest-
an þátt í hækkun verðlags yfir
síðustu mánuði og virðast hækk-
anirnar fremur vera að færast í
aukana á þeim markaði enda við-
skipti verið lífleg. Greining Ís-
landsbanka telur að hækkanir
verði áfram miklar á því tímabili
stóriðjuframkvæmda sem nú sé
að fara í hönd og muni standa allt
til ársins 2007.
Greiningadeild Landsbankans
telur mikla fylgni milli hækkun-
ar kaupmáttar ráðstöfunartekna
heimilanna og húsnæðisverðs.
Bent er á að aukist kaupmáttur
mikið í komandi uppsveiflu megi
vænta þess að húsnæðisverð
haldi áfram að hækka. Slík þróun
ætti að öðru óbreyttu að leiða til
áframhaldandi aukningar á út-
gáfu húsbréfa. Hins vegar séu
ákveðnar vísbendingar um að
kaupmáttaraukning í komandi
uppsveiflu geti orðið minni en í
fyrri uppsveiflum enda launa-
hlutfall og raungengi í sögulegu
hámarki. Í ljósi þess megi vænta
áframhaldandi aukningar á
húsnæðisverði án þess að reikn-
að sé með aukningu umfram það
sem verið hefur. Greiningardeild
Landsbankans telur mikilvægt
að undirstrika að forsendur í
húsnæðismálum geti breyst í
grundvallaratriðum nái tillögur
félagsmálaráðherra um aukin
umsvif Íbúðalánasjóðs fram að
ganga. Í kjölfarið gæti húsnæðis-
verðbólgan aukist frá því sem nú
er. ■
Það sem gerðist í Kauphöll Ís-lands 30. júní síðastliðinn er
áfall fyrir íslenska verðbréfa-
markaðinn. Fréttablaðið greindi
frá atburðum þessa dags á laug-
ardaginn. Þá keyptu þeir aðilar
sem hafa meirihlutayfirráð yfir
Skeljungi bréf Shell Inter-
national í félaginu – og tryggðu
sér þar með yfirráðin – án þess
að tilkynna kaupin til Kauphall-
arnnar fyrr en
nægjanlega stór
hlutur í félaginu
hafði verið seldur
svo þeir kæmust
hjá því að gera yf-
irtökutilboð til
annarra hluthafa.
Þetta var síðasti
dagurinn sem við-
miðun um yfir-
tökutilboð var 50
prósent eignar-
hlutur. Daginn eft-
ir, 1. júlí, lækkaði
viðmiðunin í 40
prósent. Til að forðast yfir-
tökutilboð þurftu þeir sem ráða
Skeljungi að losna við næstum
10 prósenta hlut í félaginu – og
helst af öllu þennan sama dag.
Vegna keppni um yfirráð í félag-
inu var einn kaupandi þekktur;
Búnaðarbankinn – Kaupþing.
Kaupþing hafði aukið mjög hlut
sinn í Skeljungi og virtist stefna
að yfirráðum. Vilji bankans til
kaupa lá ljós fyrir svo lengi sem
þáverandi meirihlutastjórnend-
ur hefðu ekki endanlega tryggt
sér tryggan og öruggan meiri-
hluta. Það gerðu þeir með kaup-
unum á bréfum Shell. En þar
sem tilkynning um þau kaup
barst ekki Kauphöllinni fyrr en
rétt fyrir lokun hafði meirihlut-
anum tekist að losna við nægj-
anlega mikið af bréfum til að
komast hjá skyldu um yfir-
tökutilboð. Kaupþingi var haldið
í þeirri trú að einhver tilgangur
væri með kaupum á bréfum í
Skeljungi og bankinn keypti
bréf fyrir hátt í milljarð króna
af Landsbankanum og Íslands-
banka á yfir 15-földu nafnvirði –
en Landsbankinn og Íslands-
banki höfðu keypt þessi bréf
fyrr um morguninn á 12-földu
gengi af meirihlutastjórnendum
Skeljungs. Við sölu meirihlutans
á bréfunum til bankanna var
kveðið á um sölurétt bankanna á
bréfunum til baka á sama gengi
ef bönkunum tækist ekki að losa
sig við þau. Það mátti hins vegar
telja ólíklegt að bréf í Skeljungi
yrðu eftirsótt vara þegar ljóst
var að félagið var komið með
geirnegldan meirihluta. Ef
Kaupþing hefði ekki keypt má
því allt eins ætla að meirihluta-
eigendur í Skeljungi hefðu
neyðst til að kaupa bréfin aftur
– og þá þurft að gera yfirtökutil-
boð.
Atburðarásin 30. júní var því
öll hin jákvæðasta fyrir núver-
andi meirihlutaeigendur í Skelj-
ungi. Og lykillinn að atburða-
rásinni var að tilkynning um
kaup á bréfum Shell Inter-
national barst Kauphöllinni
furðulega seint. Afsakanir
stjórnarformanns Skeljungs um
að tafir hefðu orðið á að ganga
frá formlegum bréfum og samn-
ingum hljóma léttvægar –
marklitlar og nánast ósvífnar – í
ljósi þeirra hagsmuna sem voru
í húfi. Það er í raun stórundar-
legt að þessir atburðir hafi gerst
– ekki aðeins sökum þess að
málið er stórt og hagsmunir
miklir, heldur ekki síður vegna
þess að svo til allir stærstu aðil-
ar á íslenskum hlutabréfamark-
aði tengjast þessum atburðum.
Meirihlutaeigendur Skelj-
ungs tilheyra svokölluðum Kol-
krabba. Kolkrabbinn er fyrir-
tækjasamsteypa sem á rætur að
rekja til helmingaskiptakerfis
íslensks viðskiptalífs, sem á
rætur til þess tíma þegar stjórn-
málaflokkar deildu út verðmæt-
um og aðstöðu og höfðu bein og
kinnroðalaus afskipti af flestum
þáttum atvinnulífsins. Sam-
bandið sáluga var spegilmynd
Kolkrabbans – örlítið smærri og
öðruvísi uppbyggt – en byggði á
sama grunni forréttinda í skjóli
stjórnmálaflokka. Ef þessir
tveir voru armar íslensks við-
skiptalífs var búkurinn ríkis-
bankakerfið, stjórnsýslan, fyrir-
tæki og stofnanir á vegum ríkis-
ins sem stjórnað var af flokks-
mönnum. Kolkrabbinn lifði
Sambandið og hann reynir nú að
lifa ört minnkandi getu ríkis-
valdsins til beinna afskipta af
viðskipta- og atvinnulífi og deila
menn á um hversu vel honum
ætlar að takast það. Vægi hans í
íslensku viðskiptalífi hefur
sannanlega minnkað stórum á
tiltölulega skömmum tíma og
mest afl hans fer í að verja
gamla og minnkandi stöðu frem-
ur en að sækja fram á ný mið.
Á gullaldarárum Sam-
bandsins og Kolkrabbans giltu
óskráðar reglur á Íslandi frem-
ur en skráðar. Tiltekin svið at-
vinnulífsins voru frátekin fyrir
þessa tvo og menn máttu vita að
engin röskun þar á yrði liðin. Nú
höfum við blessunarlega fært
okkur nær þjóðfélagi sem bygg-
ir á skráðum, opinberum, skýr-
um og augljósum reglum. At-
burðir 30. júní eru einkar at-
hyglisverðir í þessu ljósi. Þar
tókust á annars vegar banki sem
virðist ekki virða gamlar
óskráðar reglur um deildaskipt-
ingu viðskiptalífsins og seildist
inn í sjálfa olíudreifinguna og
hins vegar valdablokk sem þess-
ar gömlu óskráðu reglur hafa
varið hingað til en virðist hafa
brotið skráðar reglur um til-
kynningaskyldu um stórvið-
skipti til Kauphallar Íslands.
Þetta mál mun því án efa verða
prófsteinn á hvort samfélagið er
sterkara þegar á reynir; gamla
Ísland með óskráðu reglurnar
eða nýja Ísland með þær skráðu
og opinberu. ■
Mín skoðun
GUNNAR SMÁRI EGILSSON
■ skrifar um viðskipti með
hlutabréf í Skeljungi.
10 14. júlí 2003 MÁNUDAGUR
Útgáfufélag: Frétt ehf.
Ritstjóri: Gunnar Smári Egilsson
Fréttastjóri: Sigurjón M. Egilsson
Ritstjórnarfulltrúar: Reynir Traustason
og Steinunn Stefánsdóttir
Auglýsingastjóri: Þórmundur Bergsson
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing:
Suðurgötu 10, 101 Reykjavík
Aðalsími: 515 75 00
Símbréf á fréttadeild: 515 75 06
Rafpóstur: ritstjorn@frettabladid.is
Símbréf á auglýsingadeild: 515 75 16
Rafpóstur: auglysingar@frettabladid.is
Setning og umbrot: Frétt ehf.
Prentvinnsla: Ísafoldarprentsmiðja ehf.
Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuð-
borgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er
hægt að fá blaðið í völdum verslunum á lands-
byggðinni. Fyrirtæki geta fengið blaðið gegn greiðslu
sendingarkostnaðar; kr. 1.100 á mánuði.
Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni
blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum
án endurgjalds.
ISSN 1670-3871
Þegar Bandaríkjamenn heim-ta lögsögu yfir hermanni sín-
um sem braut af sér í miðbæ
Reykjavíkur er vissulega hægt
að líta á það sem anga af þeirri
stefnu núverandi stjórnvalda
þar í landi að bandarískir her-
menn séu hvarvetna stikkfrí
nema gagnvart eigin yfirvöld-
um, sem hefur meðal annars
lýst sér í því að þau neita að eiga
aðild að alþjóðlegum stríðs-
glæpadómsdól og reyna að
grafa undan honum á alla lund.
Samt er málið flóknara. Þetta
er Herinn hér á landi – eini
herinn – þetta er „varnarliðið“
og hefur til þessa ríkt nokkuð
gott samkomulag milli íslenskra
stjórnvalda og yfirmanna
hersins um það hvernig tekið
skuli á árekstrum landsmanna
við hermenn. Hnífstungumálið
er að sönnu svæsnasta dæmið
um slíka árekstra um langt
árabil, en við megum aldrei
gleyma því að hermenn eru
drápsvélar og verði þeir fyrir
nægilega ögrandi frýjunar-
orðum bregðast þeir við sem
slíkar. Það er ekki aðalatriði
þessa máls í sjálfu sér að óeðli-
legt sé að herinn hér á landi
krefjist lögsögu yfir hermanni
sem braut af sér á íslenskri
grund heldur fremur hitt: málið
færir okkur heim sanninn um að
það nær í rauninni ekki nokk-
urri átt að herinn hér á landi sé
bandarískur.
Að eiga öryggi sitt undir
Rumsfeld
Það er eins og við séum orðin
svo samdauna því að hafa hér
erlendan her að við séum hætt
að skynja hversu afkáralegt það
er í rauninni fyrir fullvalda og
sjálfstæða þjóð að búa við slíka
hersetu frá fjarlægu ríki. Í
öðrum löndum eru slík erlend
setulið oftast nokkurs konar
friðargæslulið og þó að stundum
andi köldu milli til dæmis
Reykvíkinga og Akureyringa,
Sandara og Ólsara eða KR-inga
og Valsara ætti íslenska lögregl-
an að geta talist fullfær um að
skakka leikinn ef slær í brýnu
milli slíkra hópa. Þannig að ekki
er þetta friðargæslulið. Er þetta
þá varnarlið? Bandarísk
yfirvöld hafa gert okkur ljóst að
það er satt sem herstöðva-
andstæðingar sögðu alltaf að
þau líta svo á að herinn sé hér til
að gæta amerískra hagsmuna.
Að svo miklu leyti sem íslenskir
ráðamenn fást til að ræða ör-
yggismál landsins við okkur
óvitana sem eigum að heita
þegnar landsins virðist mega
ráða af muldri þeirra að þau líti
svo á að ameríski herinn sé hér
til að verja landið fyrir utanað-
komandi ógn. Hvaða ógn? Frá
Tyrkjum? Frá Brésnéf?
Morgunblaðið sendi á sínum
tíma sérstakan sendimann til
Washington þeirra erinda að
finna ógnina sem kann að steðja
að okkar litla landi – en íslensk-
um ráðamönnum mun ekki hafa
hugkvæmst að láta slíkt mat
fara fram, nema það komi þjóð-
inni ekki við frekar en annað
viðvíkjandi öryggi hennar. Eftir
nákvæma rannsókn og lúsarleit
tókst færustu sérfræðingum
þar vestra ekki að finna nokkra
ógn. Við það mat er þó því að
bæta – sem ekki var von að
menn kæmu auga á í Wash-
ington – að sé eitthvað hættulegt
þjóðarkríli á borð við okkur
væri það helst það að tengjast
um of svo árásargjörnu ríki sem
Bandaríkin eru um þessar
mundir. Eða hvernig líkar fólki
að eiga öryggi sitt undir dóm-
greind manna á borð við Donald
Rumsfeld eða annarra stríðs-
hönnuða í Pentagon?
Eins og Keikó
Hagsmunir Bandaríkjanna
eru ekki sjálfkrafa hagsmunir
Íslands. Hagsmunir þjóðanna
fóru að vísu saman um árabil
þegar Bandaríkjamenn fengu
hér aðstöðu í tafli sínu við Sov-
étríkin en Íslendingar fengu á
móti sannkallaða Auðhumlu að
mjólka hvenær sem harðnaði á
dalnum – sem var oft. Nú þurfa
Bandaríkjamenn ekki lengur á
þessari aðstöðu að halda, og
hafa ekki þurft um árabil – en ís-
lensk stjórnvöld þverskallast
við og láta eins og öryggi lands-
ins sé undir því komið að hér
séu nokkrar herflugvélar.
Gagnvart Bandaríkjamönn-
um erum við Íslendingar eins og
Keikó sem neitar að verða villt-
ur og veiða sjálfur sér til matar
en rellar sífellt um meira – læt-
ur ekki frelsast. Þetta er niður-
lægjandi. Við erum fullfrískt
fólk og alveg sjálfbjarga. Það
mun hafa ómæld áhrif til góðs á
sjálfsmynd þjóðarinnar þegar
herinn fer og þá þarf ekki leng-
ur að styðja fráleitar krossfarir
Bandaríkjamanna á hendur
múslimum heldur getur þjóðin í
fyrsta sinn í sögu lýðveldisins
rekið sjálfstæða utanríkis-
stefnu.
Það er löngu tímabært að
slíta þessu félagi. Við stöndum í
margvíslegri þakkarskuld við
Bandaríkjamenn – ekki síst í
menningarlegum efnum og þeir
færðu okkur margt sem hvergi
gat orðið til nema þar í hinum
stórkostlega hrærigraut
þjóðanna þar sem öreigar allra
landa sameinuðust og bjuggu til
þjóð: djassinn, blúsinn, ham-
borgarann, rokkið, rappið,
bítskáldin, expressjónismann í
málverki, Chandler, Faulkner og
Hemingway og allar undur-
samlegu bíómyndirnar. Við eig-
um að biðja þeim blessunar og
vona að þeir fái skárri stjórn-
völd, en því fyrr sem við áttum
okkur á því að herinn fer, því
betra. ■
Gjaldeyris-
gildra í
Leifsstöð
BALDUR SIGURÐSSON SKRIFAR:
Ég átti leið til útlanda miðviku-daginn 25. júní sl. Aldrei þessu
vant ákvað ég að kaupa 500 evrur
í afgreiðslu Landsbankans í frí-
höfninni í Leifsstöð. Gjaldkerinn
seldi mér hverja evru á kr. 90,86,
eða tæplega 91 krónu. Ég leyfði
mér að efast um að gengið væri
svo hátt og staðfesti þá annar
gjaldkeri að þetta væri rétta
gengið, evran hefði hækkað um
morguninn.
Þarna var hvorki staður né
stund til að ræða málið frekar svo
ég lét gott heita. Samkvæmt heim-
ildum Fréttablaðsins kemur í ljós
að gengi evrunnar var 86,85 krón-
ur þennan dag, og daginn eftir var
það 88,38 krónur, svo eitthvað
svolítið hefur evran hækkað. En
sé miðað er við hærra gengið hef-
ur Landbankinn lagt 2,46 krónur á
hverja evru, eða 1230 krónur á
þessar fimm hundruð evrur.
Vel má vera að þessi álagning
sé eðlileg ef fólk er að losa sig við
smápeninga, því ekki var lagt
annað gjald á þessi viðskipti, en
hún er ekkert annað en okur ef
fólk kaupir gjaldeyri til farar sinn-
ar að einhverju ráði. En siðlaust í
þessu sambandi er að telja fólki
trú um að heimatilbúið sölugengi
sé hið skráða gengi gjaldmiðils,
eins og gjaldkeri bankans gaf í
skyn.
Landbankinn hefur óneitanlega
einokunaraðstöðu á þessu mesta
ferðamannahorni landsins. En
þarna er hvergi sýnileg nein ljósa-
tafla um gengi gjaldmiðla, eins og
tíðkast að hafa erlendis þar sem
gjaldeyri er skipt fyrir ferðamenn,
né neinar upplýsingar um annan
kostnað í því sambandi.
Að svo stöddu verður því að láta
duga að vara ferðamenn við að
eiga viðskipti við Landsbankann í
Leifsstöð nema að vel athuguðu
máli. ■
Um daginnog veginn
GUÐMUNDUR
ANDRI THORS-
SON
■
skrifar um samskipti
varnarliðsins og
Íslendinga.
Við erum Keikó
■ Bréf til blaðsins Brot á skráðum
og óskráðum reglum
Mesta mánaðarhækkun húsnæðis í rúm þrjú ár
Baksviðs
Mörkinni 6, sími 588 5518.
Opið 9-18 virka daga og 10-15 laugardaga.
STÓRÚTSALA
GLÆSILEGAR STUTTKÁPUR
50% afsláttur.
Síðar vínylkápur
5.900 kr.
Stuttir vínyljakkar
1.000 kr.
■
Afsakanir
stjórnarfor-
manns
Skeljungs um
að tafir hefðu
orðið á að
ganga frá
formlegum
bréfum og
samningum
hljóma létt-
vægar –
marklitlar
og nánast
ósvífnar.