Fréttablaðið - 07.09.2003, Blaðsíða 16

Hverjar eru helstu áherslurnarí verkinu?
„Fátt er hæpnara fyrir höfund
en að gefa stórar yfirlýsingar um
óskrifaðar bækur, en ég get auð-
vitað sagt hvert hugurinn stefnir:
Mig langar að svara spurningunni
um það hvernig skáld verður til.
Hvers vegna fær ungur piltur al-
inn upp í sveit skammt frá þeim
auma smábæ Reykjavík um
þarsíðustu aldamót þá
flugu í höfuðið að verða
skáld, og kosta öllu til?
„Og ég skal verða stór
rithöfundur á heims-
mælikvarða eða
drepast! Hér er
ekkert pardon og
ekkert sem heitir
að gefa eftir um
h á r s b r e i d d , “
skrifar hann fyrri
eiginkonu sinni
1931. Það sem
merkilegast er:
þetta tekst.
Hvernig? Mér
þætti ætlunar-
verk bókar
minnar heppn-
ast ef þar er
varpað ljósi á
þessar spurning-
ar.“
Hvað kemur fram í
þinni bók sem hefur
ekki komið fram áður?
„Vonandi margt, og
þess vegna kemur það
heldur ekki fram áður.“
Liggur mikil gagnasöfn-
un að baki þessu verki?
„Um Halldór er til
mikið magn af gögnum,
eins og sagt er á skrif-
stofumáli, engin spurn-
ing. Og mörg þeirra
stórfróðleg, sem vænta
má. En það er ekkert
gagn að gögnum ef
maður vinnur ekki úr
þeim, sorterar aðal-
atriði frá aukaatrið-
um; mestu skiptir
hugsunin í verkinu. Í
aldarfjórðung hef ég
verið að glíma við
Halldór og verk hans,
hef skrifað tvær bæk-
ur um hann auk rit-
gerða og fyrirlestra.
Kannski er maður að
vona að sú umhugsun
skili sér og geti orðið
grunnur bókar
minnar. Sem
byggir um leið
á ótal gögnum
– og samtöl-
um við fólk,
því ævisögurit-
arar eru að fást við raunverulegt
fólk. Ekkert hefur orðið mér
minnisstæðara en sá dagur sem
ég sat með skáldinu á Gljúfra-
steini fyrir 20 árum og ræddi verk
hans: Þóttist muna flest betur en
hann, en þó ekkert betur en það
samtal síðar.“
Rýnt í einkabréf skáldsins
Hver er kosturinn við að hafa
samþykki ættingja til verksins?
„Það er einhver meinloka í um-
ræðunni að samstarf við fjöl-
skylduna sé spurning um boð og
bönn, samþykki og höfnun. Ég
þarf ekki að bera skoðanir mínar
undir einn eða neinn frekar en ég
vil, eða leita samþykkis ættingja
við mínum kenningum. Þetta er
svona ámóta bull einsog þegar
gefið er í skyn að ég sé að skrifa
einhverja helgisögu. Aðrir menn
hafa um árin verið mun drýgri í
helgimyndasmíð en ég. Kosturinn
við samstarfið við fjölskyldu
skáldsins, Auði og Einar og dæt-
urnar, er að ekkert núlifandi fólk
þekkti Halldór betur, og þau búa
auk þess yfir einstökum heimild-
um um hann sem hvergi eru að-
gengilegar. Þannig hefur Auður af
elskusemi lánað mér margar
möppur með einkabréfum skálds-
ins – með hjálp þeirra kemst mað-
ur nær manninum sjálfum, og get-
ur um leið varpað nýju ljósi á
verk hans og þankagang. Og Einar
hefur sýnt mér þá vinsemd að
leyfa mér að lesa bréf Halldórs til
móður Einars og fyrri eiginkonu
Halldórs, sem eru algerlega ómet-
anlegar heimildir um líf hans og
hugðarefni á árunum 1927-39. Það
vantar mikið í ævisögu sem ekki
styðst við þessi gögn. Því hugsa
ég að það hljóti að teljast kostur
að eiga samstarf við fjölskylduna.
Sá sem skrifar ævisögu er að
reyna að nálgast annan mann,
ekki að auglýsa sjálfan sig.“
Hver er Laxness í þínum huga?
„Með hugtaki Hallgríms
Helgasonar: Höfundur Íslands.
Fátt er skemmtilegra en að skoða
hvernig Ísland skrifar Halldór, og
hann skrifar Ísland. Og hafa um
leið hliðsjón af evrópskri bók-
menntasögu og átökum 20. aldar,
sem réttilega hefur verið nefnd
öld öfganna.“
Kafað eftir dýrstu perlunni
Hverjir voru kostir hans og
hverjir voru gallar hans?
„Kostir hans, þeir sem gerðu
hann að miklum höfundi, voru
auðvitað um leið gallar hans: Köll-
un hans sat alltaf í fyrirúmi, hvað
sem gerðist skiptu skriftirnar
alltaf mestu, aðrir hlutir urðu að
mæta afgangi. Frægasti gagnrýn-
andi Þjóðverja, Reich-Ranicki,
segir í endurminningum sínum að
hann hafi aldrei kynnst rithöf-
undi, sem ekki hafi verið sjálf-
hverfur – nema þá miðlungshöf-
undi.“
Áttu samleið með Halldóri
Laxness?
„Í bók sem upphaflega var
skrifuð 1924, Heiman eg fór, lýsir
ein persóna lífshlaupi mannsins
svo: „segja skoðunum almenníngs
og kenníngum aldarinnar stríð á
hendur, kalla alla logna hluti
sanna og sanna hluti logna, og
skygnast síðan út yfir veröldina
frá hinu glæsta sjónarhorni ofur-
menskunnar í nokkur ár ... áður en
vér leggjumst í að kafa niður á
hafsbotn eftir dýrstu perlunni.“
Ég vildi feginn eiga samleið með
Halldóri, að minnsta kosti við köf-
unina.“
Arfleifð Laxness og áhrif á sam-
félagið – eru þau góð eða vond?
„Rithöfundur hefur áhrif á
samfélag sitt með orðum. Halldór
Laxness hefur haft djúpstæð
áhrif á hvernig við Íslendingar
orðum hlutina og hugsum um okk-
ur sjálfa í veröldinni, eflaust meir
en nokkur höfundur eftir Snorra.
Hann á stóran þátt í þeim búningi
sem nútíma Íslendingar klæða
hugsun sína í. Það er gaman að
skoða þessi áhrif, og kemur
kannski í öðru sæti að móralísera
og flokka þau í vond og góð.“
Margar ævisögur um Lax-
ness
Eftirlætisbók þín eftir Laxness?
„Vefarinn mikli frá Kasmír.
Sannarlega eru til dæmis Sjálf-
stætt fólk og Heimsljós sterkari
bækur og betri ef hægt er að
segja svo. Vefarinn hefur fjöl-
marga augljósa galla. En það er í
honum einhver dirfska, einhver
kraftur, einhver ungæðislegur
sjarmi sem gerir hana ómótstæði-
lega. „Áðan flugu tveir svanir
austur yfir. Veröldin er eins og
svið, þar sem alt er í haginn búið
undir mikinn saungleik“. Á þess-
um orðum hefst ævintýri ís-
lenskra nútímabókmennta.“
Sú sem þú ert síst hrifinn af?
„Bókin Í austurvegi er tilþrifa-
lítil blaðamennskubók um skipu-
lagða ferð til Sovétríkjanna
snemma á fjórða áratugnum. Ég
fletti ekki oft upp í henni.“
Finnst þér óþægilegt að annar sé
að skrifa söguna um leið og þú?
„Margir hafa fengist við að
skrifa um Halldór Laxness í gegn-
um tíðina, sem betur fer, og ber
þar Peter Hallberg hæst. Fyrsta
ævisagan um hann var sett saman
af Stefáni Einarssyni prófessor í
Ameríku áður en Halldór varð
þrítugur, þótt hún hafi reyndar
aldrei komið út. Sú síðasta hefur
fráleitt verið samin. Ég hefði val-
ið mér annað viðfangsefni en
Halldór Laxness ef ég vildi sitja
einn að því.“
Áætlaður útgáfudagur
bókarinnar?
„Það get ég ekki sagt núna, en
eins og segir í Sjálfstæðu fólki:
„Þegar öllu er á botninn hvolft, þá
fer alt einhvernveginn, þótt marg-
ur efist um það á tímabili.“
kolla@frettabladid.is
16 7. september 2003 SUNNUDAGUR
Höfum gaman, göngum saman.
Upplýsingar í síma 561 8585 og á www.gauilitli.is
Innifalið er eftirfarandi: Ganga tvisvar sinnum í viku, vikulegur fundur og vigtun,
fitumæling, ummálsmælingar í upphafi og enda námskeiðs, ítarleg kennslugögn,
matardagbók og fæðuleiðbeiningar, fræðsludagur og vatnsbrúsi.
Ný nám skeið hefj ast 11. september.
Gönguhópur Gauja litla
Gönguhópurinn eru fyr ir fólk sem vill ekki inn á lík ams rækt ar -
stöðvar. Þetta er í bland á taks nám skeið fyrir sál og líkama.
Tveir gagnmerkir fræðimenn vinna um þessar mundir að sama verkefninu, hvor í sínu horni: Þeir sitja við og
Þeir Hannes Hólmsteinn Gissurarson og Halldór Guðmundsson tóku sér tíma til að svara spurningum
HALLDÓR GUÐMUNDSSON
„Ekkert hefur orðið mér minnisstæðara en
sá dagur sem ég sat með skáldinu á
Gljúfrasteini fyrir 20 árum og ræddi verk
hans: Þóttist muna flest betur en hann, en
þó ekkert betur en það samtal síðar.“
Alls engin helgisaga
Halldór Guðmundsson hefur glímt við verk nóbelskáldsins í aldarfjórðung og skrifað um hann tvær bækur og ritgerðir. Hann
segir að verk sitt um skáldið verði ekki sveipað neinum helgiblæ heldur sé markmið hans að komast nær manninum sjálfum.
HALLDÓR UM LAXNESS
„Kostir hans, þeir sem gerðu hann að
miklum höfundi, voru auðvitað um leið
gallar hans: Köllun hans sat alltaf í fyrir-
úmi, hvað sem gerðist skiptu skriftirnar
alltaf mestu, aðrir hlutir urðu að mæta
afgangi. Frægasti gagnrýnandi Þjóðverja,
Reich-Ranicki, segir í endurminningum
sínum að hann hafi aldrei kynnst rithöf-
undi, sem ekki hafi verið sjálfhverfur –
nema þá miðlungshöfundi.“
Það er einhver mein-
loka í umræðunni að
samstarf við fjölskylduna sé
spurning um boð og bönn,
samþykki og höfnun. Ég þarf
ekki að bera skoðanir mínar
undir einn eða neinn frekar
en ég vil, eða leita samþykk-
is ættingja við mínum kenn-
ingum. Þetta er svona ámóta
bull einsog þegar gefið er í
skyn að ég sé að skrifa ein-
hverja helgisögu. Aðrir menn
hafa um árin verið mun drý-
gri í helgimyndasmíð en ég.
,,
Margir hafa fengist
við að skrifa um
Halldór Laxness í gegnum
tíðina, sem betur fer, og ber
þar Peter Hallberg hæst.
Fyrsta ævisagan um hann var
sett saman af Stefáni Einars-
syni prófessor í Ameríku áður
en Halldór varð þrítugur, þótt
hún hafi reyndar aldrei kom-
ið út. Sú síðasta hefur fráleitt
verið samin. Ég hefði valið
mér annað viðfangsefni en
Halldór Laxness ef ég vildi
sitja einn að því.
,,