Fréttablaðið - 07.09.2003, Blaðsíða 20

20 7. september 2003 SUNNUDAGUR
Það hefur sýnt sig að þessi áróð-urherferð Tóbaksvarnanefnd-
ar undanfarinna ára sem miðar að
því að fólk fái ógeð á reykingum
hefur ekki borið markverðan ár-
angur,“ segir Kristján Ari Arason
kennslufræðingur, en hann hefur
meðal annars kennt auglýsinga-
sálfræði við Borgarholtsskóla.
„Við höfum oft heyrt þessa
gagnrýni en hún virðist koma frá
tiltölulega litlum hópi einstak-
linga. Það sem mælir á móti kenn-
ingum þessara manna er árangur-
inn. Við erum búin að fara niður
um eitt og hálft prósent í reykinga-
hlutfalli í fjölda ára. Samkvæmt
því erum við á réttri leið,“ segir
Þorsteinn Njálsson, læknir og for-
maður Tóbaksvarnanefndar.
Enn og aftur eru reykingar til
umræðu í þjóðfélaginu – hvernig
vænlegast er að berjast gegn
þeim og hvort Tóbaksvarnanefnd
fari offari í baráttu sinni. Tvennt
hangir einkum á spýtunni núna:
Hvort tóbaksvarnalög gangi í ber-
högg við tjáningarfrelsið og að
Jón Kristjánsson heilbrigðisráð-
herra hefur boðað fyrirætlanir
sínar um að banna alfarið reyk-
ingar á veitingastöðum.
Mannfjandsamlegar
aðferðir
Kristján Ari segir hættuna þá
að fólk hreinlega loki augum og
eyrum fyrir annars ágætum sann-
indum þegar andreykingaáróður
er settur fram með slíkum öfgum
sem Tóbaksvarnanefnd stundar.
„Reykingar stafa væntanlega af
líkamlegri, andlegri og félags-
legri þörf. Ef menn vilja ná ár-
angri verða þeir að slá á þessa
þörf og það er fyrst og fremst
gert með uppbyggilegum aðferð-
um og jákvæðum. Þú venur ekki
hund til hlýðni með því að sparka
stöðugt í hann .Þú verður að bygg-
ja viðkomandi upp. Líklegri leið
til árangurs er að beita jákvæðum
uppbyggilegum styrkingum.“
Hann segir vinnubrögð Tó-
baksvarnanefndar ekki standast
vísindalega skoðun. Verið sé að
úthýsa fólki, gera það ljótt og vont
– aðferðirnar byggi á mannfjand-
samlegum viðhorfum og þegar til
lengri tíma litið verði þetta í eyr-
um reykingafólks suð.
„Það er svo margt í þjóðfé-
laginu sem ýtir reykingum
að fólki. Þar verða menn að
breyta og spyrja sig hvað
það sé í menningunni og
samfélaginu sem ýtir
undir að fólk vilji
reykja. Ég myndi
segja að þeir
væru á miklum
v i l l i g ö t u m
með sínum
a ð f e r ð -
um og
geri illt verra. Það verður erfið-
ara að vinna forvarnarstarf og að-
stoða fólk við að hætta að reykja.
Verið er að byggja upp stífni og
þrjóska í staðinn fyrir að fá fólk
til að verða meðvitaðara um óholl-
ustu reykinga. Ofstopinn lokar á
alla skynsamlega umræðu. Hætt-
an er sú að fólk loki eyrum. Allar
svona öfgaskoðanir eru líklegar
til að falla um sjálfar sig.“
Kristján Ari segir að fólk megi
ekki undir nokkrum kringum-
stæðum skilja orð sín sem svo að
hann sé að mæla reykingum bót.
Alls ekki. En tilgangurinn geti
aldrei helgað meðalið. Árangur
náist ekki nema menn vilji sjálfir
hætta, viljinn verði að koma innan
frá.
„Best væri að allir létu þetta
vera. En við verðum að nálgast
það markmið á skynsamlegan
hátt. Það er sorglegt að sjá þann
mikla fjölda ungmenna sem eru
að hefja reykingar
þessa dagana þrátt
fyrir þennan
h a r ð v í t u g a
áróður.“
„Bragðið langt,
örlítil selta í gómi“
Karl Th. Birgisson, fram-
kvæmdastjóri Samfylkingarinn-
ar, ritaði grein í Fréttablaðið fyrir
skömmu sem hann nefnir „Óvænt
gagnsemi laga um tóbaksvarnir“.
Í greininni segir meðal annars: „...
er rétt að gefa út viðvörun: Næsta
setning í þessum pistli er ólögleg.
Mér þykja Viceroy-sígarettur
góðar. Það er reyndar ekki ólög-
legt að þykja Viceroy gott tóbak.
Held ég. En það er að minnsta
kosti ólöglegt að segja frá því hér
í Fréttablaðinu með þessum hætti.
Með lögum um tóbaksvarnir er
nefnilega bannað að fjalla í fjöl-
miðlum um einstakar tegundir tó-
baks „til annars en að vara sér-
staklega við skaðsemi þeirra“.
Brot gegn þessari lagagrein varða
sektum eða allt að tveggja ára
fangelsi ef brot er ítrekað, t.d. ef
ég skrifa aftur að mér þyki Vicer-
oy-sígarettur góðar.“ Og seinna í
pistli sínum segir Karl: „Viceroy
eru beztu sígarettur sem fást á Ís-
landi. Bragðið er langt, svolítil
selta í gómi, hunang aftarlega á
tungunni og tælandi kitl í hálsi,
sem stafar líklega af hóflegri
mýkt í reyknum. [...] Þetta er sem-
sagt hágöfugt tóbak, sem ég
þakka hér með Evrópusamband-
inu að hafa kynnt mig fyrir. Án til-
skipunar þess hefði þetta nýja ást-
arsamband aldrei orðið til.“
Karl neitaði að tjá sig um mál-
ið í samtali við Fréttablaðið. Seg-
ist reyndar ekki hafa heyrt neitt
af hugsanlegum kærumálum enn
sem komið er. Engum blöðum er
um það að fletta að Karl er að
storka lögunum. En hann virðist
reyndar eiga óvæntan banda-
mann. Davíð Oddsson forsætis-
ráðherra telur þingheim hafa
gengið of langt með tóbaksvarna-
lögum. Hann var spurður að því á
sambandsþingi ungra sjálfstæðis-
manna árið 2001 hvort tóbaks-
varnarlögin, sem þá
tóku gildi, skerði
ekki persónu-
frelsi einstak-
linga meira en
góðu hófi
g e g n i r.
D a v í ð
s a g ð i
f j ö l -
m ö r g
rök vera
fyrir því að lögin gangi of
langt og standist illa stjórnar-
skrána og það sé vissulega álita-
mál hvort hægt sá að taka út
ákveðna hluti og banna fólki að
tala um þá öðruvísi en illa. Davíð
gat þess jafnframt að það að
sporna við reykingum væri góður
málstaður, sem væri viðurkennd-
ur úti um allan heim, og það sé oft
þannig að menn gangi of langt
þegar þeir hafa góðan málstað að
verja.
Andóf gegn
tóbaksvarnaráði
Í pistli sínum vitnar Karl í hug-
myndaríka menn sem hafa fram-
leitt nýjar merkingar á sígarettu-
pakka á borð við „Reykingar
stuðla að útiveru,“ „Það að gefa
sígarettu er oft upphafið að nán-
um kynnum tveggja einstak-
linga,“ „Reykingar minnka líkur á
íþróttameiðslum,“ „Reykingar
grenna,“ og hin einföldu sannindi:
„Díana prinsessa reykti ekki“.
Maðurinn á bak við framleiðslu
þessara öfugsnúnu merkimiða
heitir Jóhannes Bjarnason auglýs-
ingamaður, ef til vill betur þekkt-
ur sem Jói B. – annar helmingur
plötusnúðadúettsins Gullfoss og
Geisir.
„Jú, það má kalla þetta andóf.
Þessi fasismi Tóbaksvarnanefnd-
ar er kominn út yfir öll velsæmis-
mörk og ég er að reyna að sporna
gegn því, reyndar á gamansömum
nótum,“ segir Jói B.
Jói seg-
ir að
svipað-
ur hálf-
kæringur
sé til víða
erlendis, hann hafi rekist á
þetta á Netinu og hann, ásamt
félögum sínum, hafi skemmt
sér við að þýða og staðfæra
það auk þess sem einhver
slagyrði voru samin sérstak-
lega við þetta tækifæri.
„Þetta hefur rokið út alls
staðar þar sem ég hef komið.
Við löbbuðum með merkimið-
ana á nokkra bari og höfðum
ekki undan. Þetta rauk út og
reykingamenn virtust hafa sér-
staklega gaman af því að setja
þetta á sína sígarettupakka.“
Jói segir
ekki nokkurn
mann hafa tek-
ið þessu fram-
taki illa. Flest-
um þyki þetta
sniðugt. „Ég er
ekki að auglýsa
þetta í fjölmiðl-
um né selja,
þetta er nú bara
djók, þannig að
ég get ómögu-
lega óttast það
að Tóbaks-
varnanefnd fari
að kæra mig
fyrir þetta.
Annars er
aldrei að vita
þegar þeir
menn eiga í
hlut. Ég dreg
það stórlega í
efa að þessir
miðar muni
stuðla að reyk-
ingum. Ég hygg
að hver sá með
snefil af dóm-
greind átti sig á
því að reyking-
ar eru óhollar.
En fólk verður
vissulega að
hafa val og
þetta er viðleitni mín í þá átt að
vekja athygli á því.“
jakob@frettabladid.is
KRISTJÁN ARI ARASON
Telur þann ofstopa sem Tóbaksvarnanefnd stundar í andreykingaáróðri sínum ekki
vænlegan til árangurs, jafnvel svo að hann virki neikvætt með því að byggja upp þrjósku
í stað þess að beita uppbyggilegum aðferðum. „Þú venur ekki hund með því að sparka
stöðugt í hann.“
JÓHANNES BJARNASON
Gerði vinsæla merkimiða í anda þeirra
sem lögboðið er að hafa á sígarettupökk-
um – utan að þar er talað um ýmsar já-
kvæðar hliðar reykinga. „Þetta er nú gert í
gríni en fasismi tóbaksvarnanefndar er
kominn út yfir öll velsæmismörk og ég er
að reyna að sporna gegn því.“
Ef veðrið er undanskilið eru reykingar líklega eitt vinsælasta umræðuefnið manna á meðal. Eftir að heilbrigðisráðherra boðaði, að
undirlagi Tóbaksvarnanefndar, að reykingar skuli banna á öllum veitingastöðum hafa enn á ný risið upp efasemdir um aðferðir í
baráttunni gegn reykingum. Enn er bent á að líklega brjóti tóbaksvarnalög í bága við stjórnarskrá.
Tekist á um tóbakið
ANDÓFSMERKI
Merkimiðar
Jóhannesar eru
hannaðir til höfuðs
merkjum sem nú eru
á sígarettupökkum.
Best væri að allir
létu þetta vera. En við
verðum að nálgast það
markmið á skynsamlegan
hátt. Það er sorglegt að sjá
þann mikla fjölda ungmenna
sem er að hefja reykingar
þessa dagana þrátt fyrir
þennan harðvítuga áróður.
,,