Fréttablaðið - 19.06.2004, Qupperneq 10

Spegill, spegill, herm þú mér...
Vitað er um gestir hátíðardagskrár á Aust-
urvelli 17. júní sem höfðu sérstaklega
gaman af orðum forsætisráðherra vor
þegar kom að þeim kafla í hátíðarræðu
hans þar sem fjallað var um Hannes Haf-
stein. Haft var á orði að ljóst mætti vera í
hverjum forsætisráðherrann vildi spegla
sig og þótti einhver merkja að hugur hans
leitaði til þess sess sem honum væri
ætlaður í sögunni. „Þótt mér vitanlega séu
ekki til um það skriflegar heimildir, er
næsta öruggt, að nemandi,
sem þá var í efsta bekk
Lærða skólans og gegndi
embætti Inspectors Scholae,
Hannes Hafstein,
hefur verið
viðstaddur
báða atburðina og mjög sennilega borið,
eins og skólapiltar gerðu, kistu Jóns eða
Ingibjargar hluta af leið. Hannes átti síðar
eftir að verða flestum skörungum meiri í
húsinu, sem hornsteinninn var lagður að.
Því fór þó fjarri, að hann ætti þar alltaf
sæla daga, enda varð hann iðulega að
sitja undir árásum og jafnvel ótrúlegum
svívirðingum, þegar mestur hiti hljóp í
leikinn,“ sagði Davíð í ræðu sinni, en líkt
og Hannes gegndi hann eina tíð stöðu In-
spectors Scholae, þá við Menntaskól-
ann í Reykjavík, arftaka Lærða skól-
ans.
Svo bregðast krosstré
sem önnur
Það var eins og fólk vissi ekki
hvaðan á sig stæði veðrið í
morgunútvarpi Rásar 2 í gærmorgun
þegar margítrekað var að kíkja ætti í blöð-
in, en þó bara Fréttablaðið og DV, því
Morgunblaðið hefði ekki borist enn. Síðan
hefur væntanlega runnið upp fyrir dag-
skrárgerðarfólki ljós þegar leið á daginn
og ljóst var að ekkert blað kæmi út, dag-
inn eftir 17. júní. Veltir fólk þá fyrir sér
hvort þarna sé stefnubreyting frá því sem
ákveðið hafði verið um fjölgun útgáfudaga
blaðsins og Hallgrímur B. Geirsson, fram-
kvæmdastjóri Árvakurs hf.,
minntist lauslega á sl.
haust, þegar kynnt var
ákvörðun um
að birta
smáaug-
lýsingar í
blaðinu.
Samkvæmt stjórnarskrá lýðveld-
isins er svo ráð fyrir gert að við
búum við þingbundna stjórn, þ.e.
stjórn, sem meirihluti þings ann-
aðhvort styður eða er reiðubúinn
að verja vantrausti. Þetta er
merking orðsins þingræði og ekk-
ert umfram það.
Nú hefur svo æxlast til að
landsmenn skipta þannig fylgi
sínu milli stjórnmálaflokka að
samsteypustjórnir eru megin-
regla um myndun ríkisstjórnar.
Stjórnmálaflokkarnir ganga
„óbundnir til kosninga“ og kjós-
endur vita aldrei hvers konar
stjórn kemur upp úr kjörkössun-
um eða í eftiráhrossakaupum milli
flokkanna. Þeir geta aldrei lagt
neikvæðan dóm á gerðir fráfar-
andi ríkisstjórnar og verið vissir
um að með því uppskeri þeir ríkis-
stjórn annarra flokka, þ.e. efli
stjórnarandstöðuna til valda.
Kosningar í þessu landi eru líkari
skoðanakönnunum en afdrifaríkri
ákvörðun um skipan komandi
stjórnar í landinu. Til skamms
tíma voru stjórnmálaflokkarnir
öðrum þræði málfundafélög. Þar
voru mál lögð fyrir og prófuð –
nærri grasrótinni. Að minnsta
kosti þurfti að ræða þau í fulltrúa-
ráðum og miðstjórnum og ná um
þau víðtæku samkomulagi innan
hvers aðildarflokks að stjórnar-
samsteypunni. Á síðustu árum
hefur hins vegar orðið æ sterkara
foringjaræði innan flokkanna.
Foringjarnir Halldór og Davíð
hafa markað þá stefnu að flokk-
arnir séu eins og herlið á orrustu-
velli: Annaðhvort ertu með í liðinu
eða þú ert genginn í lið með and-
stæðingunum. Og það eru alráðir
herforingjar sem stjórna liðinu.
Þeir tveir ræða lagafrumvörp rík-
isstjórnarinnar sín á milli og til-
kynna þingflokkum sínum að sam-
komulag hafi náðst. Þrautreynt sé
að lengra verði ekki komist. Að-
eins málamyndabreytingar megi
gera frá samkomulagi þeirra.
Fullkomin leynd hvílir yfir því
hvað hvor þeirra lagði upp með og
hvernig það upplegg breyttist í
meðförum þeirra. Þingmenn stan-
da frammi fyrir orðnum hlut og
eru einungis spurðir: Ertu með
okkur í liði, eða á móti? Það getur
orðið einstökum þingmönnum
dýrkeypt að láta sannfæringu sína
þvælast fyrir sér og ganga gegn
samkomulagi formannanna.
Framavonir kunna að glatast. Þeir
koma ekki lengur til álita í áhrifa-
stöður. Margvíslegar sporslur
kunna að gufa upp.
Við þessar aðstæður geta áður-
nefnd fyrirmæli stjórnarskrár-
innar snúist upp í andhverfu sína
og í stað þingbundinnar stjórnar
sitjum við uppi með stjórnbundið
þing. Þing sem hefur glatað virð-
ingunni fyrir sjálfu sér, þing, sem
lætur sér nægja það hlutverk að
stimpla með lögformlegum hætti
hvaðeina sem kemur frá flokks-
formönnunum. Þetta höfum við
horft upp á hvað eftir annað að
undanförnu. Sumir hafa kallað
þetta ráðherraræði. Réttnefni
væri foringjaræði. En hvort held-
ur sem við köllum það, er það al-
gjör afbökun á þrískiptingu valds-
ins í löggjafarvald, framkvæmd-
arvald og dómsvald. Framkvæmd-
arvaldið hefur með æ óskamm-
feilnari hætti sótt inn á valdsvið
hinna tveggja. Ráðherrar með for-
sætisráðherrann í broddi fylking-
ar hafa hvað eftir annað gert úr-
skurði dómsvaldsins tortryggi-
lega. Hvað eftir annað hafa við-
brögð þeirra við úrskurðum um
stjórnarskrárbrot orðið þau, að þá
verði bara að breyta stjórnar-
skránni. Þeir hafa átt í vaxandi
erfiðleikum með að viðurkenna
nokkur valdmörk gildi fyrir ráð-
herra. Þegar þingið var látið af-
greiða heimild til ríkisábyrgðar til
eins fyrirtækis upp á 20 þúsund
milljónir eða tíunda part af fjár-
lögunum, kom í ljós að sennilega
stríddi það gegn reglum EES (fyr-
ir utan að heimildin stríddi gegn
stefnu Sjálfstæðiflokksins og yfir-
lýstri stefnu ríkisstjórnarinnar).
Allavega dróst afgreiðsla eftirlits-
nefndar EES svo lengi að Íslensk
erfðagreining ákvað að leysa fjár-
mögnun sína með öðrum (og hag-
stæðari) hætti. Viðbrögð fjár-
málaráðherra voru þau að það
væri áhyggjuefni fyrir þjóðina ef
völd til þess arna væru ekki leng-
ur í landinu sjálfu. Dómsmálaráð-
herrann unir því ekki að Alþingi
hafi sett lög sem takmarka vald
hans til embættaveitinga og fær-
ist undan því að þurfa að hlíta
jafnréttislögum. Hann gengur nú
fram fyrir skjöldu með fáránleg
rök fyrir því að þrengja atkvæðis-
rétt landsmanna í þjóðaratkvæða-
greiðslu. Því er fullum fetum
haldið fram að málskot til þjóðar-
innar í umdeildum málum sé árás
á Alþingi og fulltrúalýðræðið. Hið
sanna er þvert á móti. Ef þjóðin
ber gæfu til þess að synja þessum
illa unnu og fáránlegu fjölmiðla-
lögum samþykkis, lögum sem
sannanlega eru runnin undan rifj-
um aðeins eins manns, þröngvað
gegnum samstarfsflokkinn og
með naumindum samþykkt af
handjárnuðu þingi, fengi hún
þinginu dýrmætt vopn í hendur
gegn kúgun framkvæmdavalds-
ins. Stjórninni yrði mögulega
komið í skilning um að hér á að
ríkja þingbundin stjórn, en ekki
öfugt: Hún á ekki að drottna yfir
stjórnbundnu þingi. ■
N ýleg skoðanakönnun Gallups um afstöðu fólks til forseta-frambjóðenda er svo til samhljóða eldri könnun Fréttablaðs-ins. Samkvæmt þessum könnunum getur Ólafur Ragnar
Grímsson búist við um eða tæplega 90 prósentum atkvæða í kosning-
unum eftir viku. Ef það gengur eftir væri það þó nokkur sigur fyrir
Ólaf Ragnar. Í eina skipti sem sitjandi forseti hefur verið í kjöri fékk
Vigdís Finnbogadóttir rétt rúmlega 90 prósent atkvæða. Þeir sem
ekki kusu Vigdísi skiptust jafnt á milli veiks mótframbjóðanda og
auðra seðla. Miðað við þá hörðu gagnrýni sem sett hefur verið fram
á Ólaf Ragnar – og ekki síður hverjir hafa gagnrýnt hann – má telja
óeðlilegt annað en að mun fleiri kjósi mótframbjóðendur hans nú eða
skili auðu en í tilfelli Vigdísar 1988. Það voru engar þær deilur í
kringum Vigdísi sem líkja má við þá dembu sem gengið hefur yfir
Ólaf Ragnar að undanförnu. Forysta Sjálfstæðisflokksins og Morgun-
blaðið létu sig kosningarnar 1988 litlu skipta en beita sér nú einarð-
lega gegn Ólafi Ragnari. Það væri í raun stórundarlegt ef sá þungi
sem flokkur og blað leggja í báráttu gegn Ólafi Ragnari nær ekki
magna upp meiri andstöðu við sitjandi forseta nú en kom upp úr kjör-
kössunum í tilfelli Vigdísar 1988.
Þegar þessi mismunur á kosningunum nú og kosningunum 1988 er
hafður í hug má telja Ólaf Ragnar geta vel við unað ef hann fær
atkvæði 80 prósenta þeirra sem mæta á kjörstað. Hann fengi þá 10
prósentustigum minna fylgi en Vigdís. Þar sem aðeins fáeinar vikur
eru síðan að Ólafur Ragnar kynnti umdeildustu ákvörðun sem forseti
Íslands hefur tekið er ekki hægt a gera ráð fyrir minni andstöðu við
hann í kosningum. Ef Ólafur fær meira fylgi getur hann túlkað það
sem stórsigur. Ef fylgi hans nálgast fylgi Vigdísar frá 1988 er sigur-
inn sögulegur. Ólafur Ragnar er því líklega fremur að keppa við Vig-
dísi en mótframbjóðendur sína – og kann það að einhverju leyti að
skýra undarlegar fréttir síðustu viku.
Kosningaþátttakan getur dregið úr sigri Ólafs. Eðlilegt er að gera
ráð fyrir eitthvað minni þátttöku en 1988 þar sem kosningaþátttaka
hefur almennt heldur dregist saman. Á móti kemur að deilur undan-
farinna vikna ættu að auka áhuga á kosningunum. Ef kosningaþátt-
takan fer mikið niður fyrir 65 prósent má hins vegar ætla að hluti
kjósenda hafi setið heima til að lýsa andstöðu við Ólaf Ragnar. Jafn-
vel þótt hann fengi 90 prósent atkvæða við slíka kjörsókn gæti hann
ekki túlkað niðurstöðuna sem sigur. Og því minni sem kosninga-
þáttakan er, því minni er sigur Ólafs Ragnars. Ef þátttakan er mjög
lítil er sigur lítill – jafnvel algjört tap.
Atvik hafa orðið með þeim hætti að mótframbjóðendur Ólafs
Ragnars eru ekki raunverulegir andstæðingar hans í kosningunum.
Þeir Baldur og Ástþór geta án efa ágætlega unað við þau atkvæði sem
þeir fá. Raunverulegir andstæðingar Ólafs verða hins vegar að
reikna sér auða seðla og hluta þeirra sem sitja heima á kjördag. Ef
þeir leita eftir sigri í kosningunum þurfa hátt í 40 prósent að sitja
heima eða mun fleiri en 5 prósent þeirra sem mæta á kjörstað að skila
auðu – helst hátt í 20 prósent.
Mesta spennan í forsetakosningunum verður því þegar þeir sem
ekki greiða atkvæði eru taldir og skipað í flokka. Á þeim veltur um-
boðið sem Ólafur Ragnar fær frá þjóðinni á laugardaginn kemur. ■
19. júní 2004 LAUGARDAGUR
MÍN SKOÐUN
GUNNAR SMÁRI EGILSSON
Til að túlka úrslit forsetakosninganna eftir viku þarf
að leita samanburðar við kosningarnar 1988.
Ólafur keppir við
árangur Vigdísar
Þingbundin stjórn
– Stjórnbundið þing
ORÐRÉTT
Þeir eru sko engir bjánar
Þetta á til dæmis við um Ólaf
Ragnar Grímsson, Halldór og
Davíð. Þeir túlka þessa menn
eins og þeir séu einhverjir bján-
ar. Þetta er ekki eins fyndið og
þeir halda. Okkur finnst það að
minnsta kosti ekkert fyndið og
alls ekki viðeigandi. Allir verða
að læra að bera virðingu fyrir
forsetaembættinu og biskupnum
og þessum mönnum sem við
erum búin að kjósa á þing.
Sara Hólm vandar um fyrir spaug-
stofumönnum.
DV 18. júní.
Bannað að byggja
Við viljum láta náttúruna og
vatnið njóta sín og það er ljóst
að sveitarstjórn vill ekki fylla
svæðið af sumarhúsum.
Sveinn Sæland, oddviti Bláskóga-
byggðar, um væntingar landeigenda
við Þingvallavatn um frekari sumar-
húsabyggð.
Glugginn 16. júní.
Grafið undan þjóðfélaginu
Hvað er unnið með því að reyna
að stunda viðskipti sín svart?
Jú, menn sleppa við að greiða
virðisaukaskatt af þeim vörum
og þeirri þjónustu sem þeir
kaupa sér. En á sama tíma þurfa
þeir einfaldlega sjálfir að standa
skil á hærri upphæðum við
skattstofuna fyrir allan þann
skatt sem þeir sjálfir innheimta
af því sem þeir selja. Nema nátt-
úrlega þeir versli hráefni sitt að-
eins af þeim sem líka hafa kosið
að grafa undan þjóðfélaginu með
þessum hætti.
Birgir Baldursson um svört viðskipti
í leiðara Akranessblaðsins Birtíngs.
Birtíngur 11. júní.
FRÁ DEGI TIL DAGS
Þeir Baldur og Ástþór geta án efa ágætlega unað
við þau atkvæði sem þeir fá. Raunverulegir and-
stæðingar Ólafs verða hins vegar að reikna sér auða seðla
og hluta þeirra sem sitja heima á kjördag.
,,
Í DAG
STJÓRNSKIPAN
LANDSINS
ÓLAFUR
HANNIBALSSON
Við þessar aðstæður
geta áðurnefnd fyrir-
mæli stjórnarskrárinnar snú-
ist upp í andhverfu sína og í
stað þingbundinnar stjórnar
sitjum við uppi með
stjórnbundið þing.
,,
degitildags@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: Frétt ehf. RITSTJÓRI: Gunnar Smári Egilsson FRÉTTASTJÓRI: Sigurjón M. Egilsson RITSTJÓRNARFULLTRÚAR: Steinunn Stefánsdóttir og Jón Kaldal
AUGLÝSINGASTJÓRI: Þórmundur Bergsson RITSTJÓRN, AUGLÝSINGAR OG DREIFING: Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐALSÍMI: 550 5000 SÍMBRÉF Á FRÉTTADEILD: 550 50 06
NETFÖNG: ritstjorn@frettabladid.is og auglysingar@frettabladid.is SETNING OG UMBROT: Frétt ehf. PRENTVINNSLA: Ísafoldarprentsmiðja ehf. Fréttablaðinu er dreift
ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fyrirtæki geta fengið blaðið gegn greiðslu
sendingarkostnaðar, 1.100 krónur á mánuði. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. ISSN 1670-3871