Fréttablaðið - 17.08.2004, Blaðsíða 18

Björn og heiðarleikinn
Af starfandi alþingismönnum er enginn
með ámóta reynslu af blaðamennsku
og Björn Bjarnason. Merkilegt er að
lesa hvaða augum hann lítur það starf
og eðlilegt er að ætla að þannig hafi
hann starfað sem blaðamað-
ur. Í Hólaræðu sinni sagði
blaðamaðurinn fyrrverandi
meðal annars: „Mat á
atburðum líðandi
stundar mótast mjög
af því hvaða litum
mynd er dregin í
fjölmiðlum. Ef heið-
arleiki og réttsýni
víkja fyrir þröngri hags-
munagæslu, er auðvelt
að haga áherslum þan-
nig, að rangar ályktanir verði dregnar.
Spunameistarar í þjónustu þeirra, sem
vilja slá ryki í augu fólks með áróðri,
leitast við að færa fréttnæman viðburð
í gott ljós fyrir umbjóðanda sinn og í
óhag andstæðingi hans.“ Eflaust er
Björn að skrifa út frá eigin reynsluheimi.
Björn og arfurinn
Blaðamaðurinn fyrrverandi heldur
áfram og talar um málfrelsi og ritfrelsi:
„Einu má þó slá föstu, þau ýta undir
fjölbreytni í skoðunum og eru litin
hornauga af þeim, sem einir vilja ráða
yfir almenningsálitinu til að halda í
völd sín.“ Eflaust sótt í eigin reynslu-
heim, en auk þess að vera fyrrverandi
blaðamaður er Björn einn af eigendum
Morgunblaðsins. Á einum stað segir
Björn: „Við erum með dýran arf í hönd-
unum og höfum axlað þá ábyrgð, að
skila honum enn verðmætari til afkom-
enda okkar.“ Auðvitað á hann ekki við
eignarhlutinn í Mogganum, en það
hljómar samt þannig.
Björn og sannleikurinn
„Hvarvetna í lýðræðislöndum eykst
mikilvægi þess, að haldið sé uppi gagn-
rýnu aðhaldi til að upplýsa almenning
um það, hvenær verið er að miðla til
hans lygi, hálfsannleika eða sannleika.
Yfir okkur flæða dæmi um blygðunar-
lausa misnotkun á trausti fólks og opn-
um huga þess gagnvart því, sem það
les eða sér.“ Gott væri fyrir Björn að
muna þessi orð og haga sér samkvæmt
þeim.
Nú styttist í 15. september, dag-
setningu sem frá því síðastliðið
vor hefur verið hálfgerð tíma-
mótadagsetning í íslensku þjóðfé-
lagi. Eftir kosningarnar í fyrra
náðu ríkisstjórnarflokkarnir
samkomulagi um að starfa áfram,
en með tilbrigðum. Ríkisstjórnar-
flokkarnir töpuðu að vísu kosn-
ingunum en stjórnarandstaðan
vann ekki nægilega stóran sigur
til að fella ríkisstjórnina – og þá
byrjuðu menn að semja. Sjálf-
stæðisflokkurinn tapaði meira en
Framsóknarflokkurinn og því gat
sá síðarnefndi kreist forsætisráð-
herraembættið út úr þeim fyrr-
nefnda, en þó einungis með því að
borga á milli og milligjöfin var
eitt stykki ráðherraembætti. Þess
vegna eru sumir ráðherrar úr
Framsóknarflokki núna með hnút
í maganum. Sjálfstæðisflokkur-
inn valdi konur í tvö ráðherra-
embætti en þar sem sú fyrsta í
röðinni var í barnseignafríi fékk
Tómas Ingi að vera menntamála-
ráðherra hálfu ári lengur en ella.
Svo skyldi hann verða sendi-
herra, en þar sem sendiherrann
vildi ekki hætta strax fór Tómas
Ingi bara á biðlaun um áramótin
en mun komast í sína öruggu
höfn.
Ráðherrarnir í Sjálfstæðis-
flokknum eru ábyggilega búnir að
vera svolítið stressaðir yfir því
hver verði utanríkisráðherra,
sem er voða vinsælt embætti, en
nú er Davíð búinn að kveða upp úr
með það. Ég mæli það af heilum
hug að ég vona að hann nái heilsu
sem fyrst og komist til starfa, en
þykist svo sem viss um að mér
muni ekki finnast hann mjög
spennandi utanríkisráðherra, þótt
það sé allt önnur saga. Meginlín-
urnar í þessum hrókeringum voru
allar lagðar með 16 mánaða fyrir-
vara. Í einkafyrirtækjum geta
stjórnendur ekki ráðstafað æðstu
stöðum með þessum fyrirvara,
nema ef vera skyldi í fjölskyldu-
fyrirtækjum. Stundum finnst
manni nefnilega eins og æðstu
embættismenn þjóðarinnar hagi
sér eins og þeir séu í fjölskyldu-
fyrirtæki, en ekki í þjónustu hjá
þjóðinni. Kannski ætti að rifja það
upp að orðið embætti er af sama
stofni og orðið ambátt.
Það liggur í eðli lýðræðisins að
sá sem býður sig fram til þings
getur verið kosinn í dag en fallið í
næstu kosningum. Eins er það
hluti lýðræðisins að stjórnmála-
flokkar skiptist á að fara með
völdin, þannig að ef kjósendur svo
ákveða getur sá sem er í stjórn í
dag verið í stjórnarandstöðu á
morgun. Hér á landi virðist hins
vegar sem menn geti einfaldlega
ekki hætt að vera ráðherrar og
unnið störf sín í stjórnarandstöðu,
heldur verða menn verða sendi-
herrar eða eitthvað álíka. Menn
virðast heldur ekki geta hætt að
vera þingmenn og horfið til ann-
arra venjulegra starfa, þeir þurfa
líka að verða sendiherrar, nú eða
ráðuneytisstjórar.
Svo hart kveður að þessu að
þingmenn samþykktu í lok síðasta
árs lög um eftirlaun sín, hvort
heldur þeir hafa verið óbreyttir
eða í ráðherraembættum. Af lög-
unum virðist sem þeir telji sig
ekki gjaldgenga á vinnumarkaði
ef þeir hafa setið á þingi í 16 ár
eða verið ráðherrar í 6 ár heldur
eigum við, skattgreiðendur, að
halda áfram að borga þeim kaup,
þó þeir falli í kosningum eða
hætti af öðrum ástæðum. Auðvit-
að eru einhverjar undantekningar
á þessu. Þeir sem hafa setið á
þingi fyrir önnur samtök en hina
rótgrónu stjórnmálaflokka, og má
þá nefna Borgaraflokkinn,
Kvennalistann og Bandalag jafn-
aðarmanna, hafa flestir horfið út í
þjóðfélagið til venjulegra starfa,
en ég held, svei mér þá, að það sé
undantekning.
Það hlýtur að valda áhyggjum
ef stjórnmálastarf er orðið þannig
að þeir sem sinna því telja sig
ekki eiga afturkvæmt meðal
venjulegra launþega. Ég var einu
sinni að velta þessu fyrir mér við
vin minn. „En elsku besta“, sagði
hann „veistu ekki að Alþingi er
fínasti klúbbur landsins“. Ég held
meira að segja að hann hafi meint
að það væri fínni klúbbur en frí-
múrararnir. Kannski er það skýr-
ingin á því að tiltölulega venjulegt
fólk sem kosið er á þing virðist
margt hvert umbreytast um leið
og það kemst þangað. Kannski er
það líka skýringin á því að stund-
um virðist sem þingmenn telji
nóg að spjalla um málin sín á milli
en nenna lítið eða ekki að tala við
kjósendur. Kannski er það líka
skýringin á því hve litla virðingu
þjóðin ber fyrir alþingismönnum.
Hver sem skýringin er þá er þessi
þróun verulegt áhyggjuefni þeim
sem meta lýðræðið. ■
E in áhrifaríkasta – og um leið einhver dapurlegasta –myndin sem dregin er upp í fornbókmenntum okkar er afbrennunni á Bergþórshvoli, Njálsbrennu sem svo hefur
verið kölluð. Þar lét fjöldi heimilismanna, börn, konur og karlar,
lífið í hefndaratlögu fjölmenns flokks hatursfullra vígamanna.
Öldum saman töldu Íslendingar að brennan hefði raunverulega
orðið með þeim hætti sem lýst er í Njáls sögu. Fornleifafræðing-
ar grófu jafnvel eftir brunarústum á staðnum á fyrri hluta síð-
ustu aldar. Atburðurinn varð tákn um grimmd þjóðveldisaldar á
kvöldvökum baðstofanna og í sögukennslu skólanna kynslóð
fram af kynslóð.
Í rauninni skiptir engu máli hvort Njálsbrenna er frásögn um
atburð sem varð, tómur skáldskapur eða hvort hún byggir að-
eins að hluta til á sannsögulegri fyrirmynd, sem er líklegast. At-
burðurinn í listrænni endursögn eða sköpun höfundarins, hver
sem hann var, er stöðug áminning um harðneskjuna, hefndar-
huginn og hatrið í mannfélaginu. Um leið birtir hann okkur
næsta ofurmannlegan kjark fólks sem gekk á móti ægilegum
örlögum af reisn.
Þetta er rifjað upp vegna þess að um helgina var Njálsbrenna
sviðsett sem liður í dagskrá Töðugjalda á Hvolsvelli þar sem ein-
nig er staðsett vinsælt sýningarhús, Njálusetur. Myndin af heit-
um, ógnandi logunum í sjónvarpsfréttum Stöðvar tvö í fyrra-
kvöld stuðaði fleiri en einn áhorfanda og vakti upp þá spurningu
hvort íslensk ferða- og afþreyingarþjónusta sé á réttri leið þegar
jafn harmsögulegur atburður verður tilefni skemmtiatriðis við
leik, söng og fremur óheflaða eftiröpun vígaferla sögualdar.
Fornbókmenntirnar eru vissulega sameign okkar allra og rit-
skýring þeirra og hagnýting eru engin einkaréttindi fræðimanna.
Þær eru einmitt lifandi í samtímanum vegna þess hve almenn-
ingur hefur tekið miklu ástfóstri við þær öld fram af öld. En það
þýðir ekki að engu skipti hvernig með þær er farið og hvernig
þær eru kynntar. Þeir sem vilja hagnýta sér hinn sögulega arf
þjóðarinnar mega ekki láta eins og óvitar sem róta eftir leikfangi
í gullkistu. Það ætti að vera sjálfsagður virðingarvottur við for-
feður okkar að umgangast menningararfinn af yfirvegun og
vandvirkni og með sómatilfinningu að leiðarljósi.
Það er satt að segja ekki fyrr en á allra síðustu árum sem Ís-
lendingar hafa talið forfeður sína á fyrstu öldum byggðar í land-
inu víkinga eða talið sérstaka ástæðu til að hafa vígaferli sögu-
aldar í hávegum. Orðið „víkingur“ kemur ekki einu sinni fyrir í
Íslendingabók Ara fróða. Lesa má úr ýmsum Íslendingasagnanna
tilhneigingu til að greina hetjur sagnanna frá réttnefndum vík-
ingum, sjóræningjum og farandillvirkjum. „Víkingavæðingin“
sem ferðaþjónustan hér á landi hefur staðið fyrir á undanförnum
árum – og Njálsbrenna hin síðari er þáttur í – er angi af alþjóð-
legri tísku, sem vissulega getur haft skemmtilegar og fræðandi
hliðar ef vandað er til verka. En hún er umdeilanlegt fyrirbæri –
jafnt sagnfræðilega sem siðferðislega – og Njálsbrennan á
Hvolsvelli – eins og hún birtist í sjónvarpsfréttum – er óþægileg
áminning um skort okkar Íslendinga á alvörukenndum skilningi
á menningararfi okkar. ■
17. ágúst 2004 ÞRIÐJUDAGUR
SJÓNARMIÐ
GUÐMUNDUR MAGNÚSSON
„Víkingavæðingin“ er sagnfræðilega umdeilanleg
sem siðferðislega.
Njálsbrenna
hin síðari
Líf eftir stjórnmálaþátttöku
ORÐRÉTT
Við erum sérstök
Ísland er lítið land. Gleymi menn
þessari staðreynd mun næsta
lota í fjölmiðlaumræðunni verða
viðlíka létttengd við raunveru-
leikann og lagasetningarbrölt
Davíðs Oddssonar í vor og sumar.
Birgir Hermannsson stjórnmála-
fræðingur.
DV 16. ágúst.
Góð spurning
Hvernig væri það, ISG, að hrein-
sa til í borginni í stað þess að
læðupokast á þingi?
Jónas Bjarnason efnaverkfræðingur.
Morgunblaðið 16. ágúst.
Hættulegt að kunna frönsku
Ein helsta gagnrýnin á John
Kerry, forsetaefni demókrata, er
að hann kunni að tala frönsku. Í
krumpuðum heimi hálfrar
bandarískrar þjóðarinnar er það
ekki talið vera dæmi um nauð-
synlega yfirsýn mannsins, held-
ur ávísun á að hann hljóti að
vera hættulegur.
Jónas Kristjánsson fyrrv. ritstjóri.
DV 16. ágúst.
FRÁ DEGI TIL DAGS
Í DAG
STJÓRNMÁLASTARF
VALGERÐUR
BJARNADÓTTIR
Stundum finnst
manni nefnilega eins
og æðstu embættismenn
þjóðarinnar hagi sér eins og
þeir séu í fjölskyldufyrirtæki,
en ekki í þjónustu hjá þjóð-
inni. Kannski ætti að rifja
það upp að orðið embætti
er af sama stofni og orðið
ambátt.
,,
sme@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: Frétt ehf. RITSTJÓRI: Gunnar Smári Egilsson FRÉTTASTJÓRI: Sigurjón M. Egilsson RITSTJÓRNARFULLTRÚAR: Steinunn Stefánsdóttir og Jón Kaldal
AUGLÝSINGASTJÓRI: Þórmundur Bergsson RITSTJÓRN, AUGLÝSINGAR OG DREIFING: Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐALSÍMI: 550 5000 SÍMBRÉF Á FRÉTTADEILD: 550 5006
NETFÖNG: ritstjorn@frettabladid.is og auglysingar@frettabladid.is VEFFANG: visir.is SETNING OG UMBROT: Frétt ehf. PRENTVINNSLA: Ísafoldarprentsmiðja ehf. Fréttablað-
inu er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fyrirtæki geta fengið blaðið gegn
greiðslu sendingarkostnaðar, 1.100 krónur á mánuði. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. ISSN 1670-3871
Orkuveita Reykjavíkur starfrækir
gestamóttöku í Skíðaskálanum í
Hveradölum í tengslum við
Hellisheiðarvirkjun.
Framkvæmdum eru gerð skil í máli og
myndum í Skíðaskálanum.
Á laugardögum í ágúst er boðið upp á leiðsögn um
virkjunarsvæðið.
Opnunartími:
10:00 til 17:00 mánudaga -
föstudaga.
10:00 til 18:00 laugardaga.
Nánari upplýsingar í síma 617-
6784.
Hellisheiðarvirkjun
www.or.is
ALÞINGI Áhyggjuefni ef stjórnmálamenn telja sig ekki geta snúið til venjulegra starfa
þegar þingmennsku lýkur segir greinarhöfundur.