Tíminn - 04.08.1973, Blaðsíða 21

20
TÍMINN
Laugardagur 4. ágúst 1973.
Laugardagur 4. ágúst 1973.
TÍMINN
21
Rannsóknirnar i fyrra og aö mestu i sumar einnig fóru fram í barna skólanum á Húsavik, þar sem aðstaöan var mjög góö.
■
LOFTIÐ MIKIÐ í ÞINGEYINGUM
Mannfræðirannsókuir
hófust á Þingeyingum i
fyrrasumar og stóðu yfir
i um mánuð i það sinn.
Þeim var haldið áfram i
sumar. Hófust þær upp
úr miðjum júni og stóðu
um mánaðartima. t
fyrra fóru rannsóknirn-
ar alveg fram i barna-
skólanum á Húsavik.
Rannsóknirnar fóru
einnig að mestu fram
þar í sumar, en auk þess
um 10 daga á þrem stöð-
um utan Húsavikur, þ.e.
Þórshöfn, Raufarhöfn
og Kópaskeri.
Dr. rer nat Jens Pálsson, for-
stööumaöur Mannfræðistofnun-
arinnar i Reykjavik hefur haft yf-
irumsjón meö þessum rannsókn-
um, sem raunar hafa verið all-
fiölbættar, eins og síðar kemur
fram hér. Við höföum tal af dr.
Jens fyrir skömmu, er hann var
rétt kominn að norðan, og inntum
hann eftir gangi rannsóknanna,
forsögu og framtiðaráformum.
Til Raufarhafnar i
haust — og að likindum
Mývatnssveitar
Að sögn dr. Jens er nú búið aö
taka hátt á 15. hundrað Þingey-
inga til mannfræðirannsókna,
rúmlega 700 hvort sumarið. Ein-
göngu er rannsakað fólk, sem
ættað er úr Þingeyjarsýslu. Hefur
verið rannsakað fólk á aldrinum 7
ára og upp úr, en aðallega verið
lögð áhherzla til þessa á rann-
sóknir á fulorðnu fólki.
— Við erum i sjálfu sér búnir
að fá nægilegan fjölda til úr-
vinnslu, en teljum okkur þó ekki
hafa rannsakað yngra fólkið,
skólakrakkana, nægilega vel i
sumar sagöi Jens. — Þvi er mein-
ingin að halda aftur norður i
Þingeyjarsýslu til rannsókna i
september n.k. og veröur þá meg-
ináherzlan lögð á rannsóknir á
skólakrökkum eða börnum allt
niður i 5 ára, en við erum búnir að
fá barnalækna til liðs við okkur og
tannlækna.
— 1 september munum viö hafa
bækistöð á Raufarhöfn og rann-
saka eingöngu N-Þingeyinga. En
siðan munum við rannsaka fólk
úr suðursýslunni aftur á næsta
ári, þannig aö það teygist úr
þessu. A Raufarhöfn munum viö
reyna að ná i krakka frá Langa-
nesinu og Þistilfirðinum, Þórs-
höfn, Kópaskeri, af Sléttu og fleiri
stöðum.
— Og ef við höfum tima, förum
viö einnig i Mývatnssveitina i
haust, að loknum rannsóknunum
á Raufarhöfn, og munum við þá
halda til i barnaskólanum á
Skútustöðum.
— A næsta ári munum við sitja
á Húsavik og reyna aö ná i þá
krakka, sem eftir eru til rann-
sókna. Það yrði lokaáfangi mann-
fræðirannsókna á Þingeyingum,
alla vega i bili.
Aðdragandinn og
,,Pólarsirkillinn
Aðdragandinn að „Þingeyinga-
rannsóknunum” var sá, að dr.
Jens Pálsson var kosinn i Nor-
ræna nefnd áriö 1969, sem ætlaði
að beita sér fyrir mannfræöirann-
sóknum á noröurslóðum, þ.e. i
Norður-Noregi,, N-Svíþjóö og N-
Finnlandi. Þessar rannsóknir
fóru af stað 1969 og tengdust einn-
ig hliðstæöum rannsóknum I Al-
aska og á Grænlandi. Starfaði dr.
Jens um skeið á vegum þessarar
nefndar i N-Finnlandi, Lapplandi,
að svokölluöum Emari-rannsókn-
unum, sem kenndar eru við vatn
á þessum slóðum.
Brátt kom Island einnig til tals
hjá nefndinni, þar sem það er rétt
viö Pólarsirkilinn. Var dr. Jens
settur i það að athuga, hvort ekki
fengist styrkur til rannsókna á Is-
landi frá Norræna menningar-
málasjóðnum, sem studdi hin fyr-
irtækin. Það tókst, og rannsóknir
hófust sem sagt siðastliðið sum-
ar.
— Ég valdi Þingeyjarsýslu
vegna þess, segir dr. Jens, — að
hún liggur einna nyrzt af héruð-
um tslands og tveir tangar henn-
ar skaga jafnvel yfir Pólarsirkil-
inn. Þá er þetta og fremur ein-
angraður landshluti. Þaö haföi
einnig sitt að segja, hve okkur var
sköpuö góð aðstaða i barnaskól-
anum á Húsavik, en við fengum
allan skólann til umráða. (Svo
var einnig i sumar).
Um 40 manna
starfslið i fyrra
Allt i allt unnu um 40 manns að
rannsóknunum á Húsavik i fyrra,
þar af margir sérfræðingar frá
Norðurlöndum. 1 þessum fjölda
var þó mikið af aðstoðarfólki.
Þarna voru fjórir augnsérfræð-
ingar, tveir islenzkir og tveir
finnskir. Reyndust þeir mjög
þarfir, og leitaði eldra fólkið mik-
ið til þeirra. tslenzku augnsér-
fræðingarnir, Kristján Sveinsson
og Emil Als, unnu þarna sem
sjálfboðaliðar, tóku ekkert fyrir
vinnu sina.
Einnig voru i fyrra við rann-
sóknirnar einir 7 lifeðlisfræöing-
ar, sem prófessor Jóhann Axels-
son var yfirmaður yfir. Sænskur
læknir, Ingela övermark, kann-
aði hið almenna heilsuástand
fólksins. Yfir mannfræðirann-
sóknunum var dr. Jens Pálsson,
en með honum störfuðu 4-5 Sviar.
Þá störfuðu þarna einir fimm
blóðsérfræðingar við rannsóknir,
aöallega Finnar.
Hér hafa verið taldir upp þeir
sérfræöingar, sem að rannsókn-
unum unnu á Húsavik i fyrrasum-
ar, en auk þeirra var, eins og fyrr
sagöi, mikið lið aðstoðarfólks.
Stefnan:
Mannfræðirannsóknir
hvarvetna á íslandi
— Það liggur i augum uppi,
segir dr. Jens, — að þetta var orð-
ið heljarmikið og kostnaðarsamt
bákn, enda stóö Norræni Menn-
ingarmálasjóðurinn vart undir
þessu. Styrkumsóknin til rann-
sóknanna i sumar var raunar sú
hæsta, sem kom fyrir sjóðinn. Þá
vildi sjóðurinn bæta við hópinn
barnalæknum og barnageðlækn-
um, þannig að ljóst var, aö eitt-
hvað varð að skera niður.
— Og i ár hefur sjóðurinn skor-
iö fjárveitinguna til þessara
rannsókna geysilega niður.
Að sögn dr. Jens er þaö stefnan,
að íslendingar taki rannsóknirn-
ar alveg i sinar hendur á næsta
ári. Mætti raunar segja, að svo
hafi þegar orðið með þessu sumri,
en Mannfræðistofnunin i Reykja-
vik og Lifeðlisfræðistofnun há-
skólans stóöu i sameiningu fyrir
rannsóknunum i sumar.
Dr. Jens stundaði einnig seinni
hluta sumars ’72 og i vor mann-
fræðirannsóknir á Arnesingum.
Við spurðum hann, hvort stefnan
væri að gera mannfræðirann-
sóknir hvarvetna á íslandi i
framtfðinni. — Já, það er tvi-
mælalaust stefna Mannfræöi-
stofnunarinnar, en þaö gæti orðið
svo sem 20 ára verkefni.
Helmingi færri
i sumar — Nær ein-
göngu íslendingar
Þeir, sem störfuðu við rann-
sóknirnar fyrir norðan I sumar,
voru helmingi færri en i fyrra eða
samtals um 20 (á Húsavik, Þórs-
höfn, Kópaskeri og Raufarhöfn).
Voru þetta allt saman Islendingar
aö þessu sinni nema ein banda-
risk stúlka, er stundar nám i
.mannfræði og aðstoðaði dr. Jens.
Ætlunin var, að blóðsérfræðing-
arnir og augnsérfræðingarnir,
sem störfuðu við rannsóknirnar i
fyrra, kæmu aftur norður I sum-
ar. — En þeir komu ekki segir dr.
Jens — og fóru þess i staö að
starfa við elliheimilið hér i
Reykjavik. En við fengum þó tvo
islenzka augnsérfræðinga, þá
Kristján Sveinsson og Loft
Magnússon (augnlækni á Akur-
eyri sem báöir störfuðu sem sjálf-
boðaliðar).
— En þú getur imyndað þér,
hve miklu erfiðara það var aö
komast af með tveggja vinnu i
stað fjögurra i fyrra. En við höfö-
um aftur á móti engan raunveru-
legan blóðsérfræðing i sumar. Ég
vann mest megis að blóörann-
sóknunum sjálfur,enda fengizt
við það áður. Gerði ég samning
við „Serum Institute ” I Dan-
mörku, þannig að sú stofnun tek-
ur við nokkrum hluta blóðflokka-
ákvarðanna til rannsókna, — sem
betur fer. Þannig að þetta fellur
ekki alveg niður.
— í sumar höföum við mjög
sterkan hóp I lifeðlisfræðirann-
sóknunum, sem Ólafur Hákanson
stjórnaði, en hann var þjálfaður
til þess arna ásamt fleirum 1
fyrra.
— Þú segir, að Islendingar séu
i rauninni búnir að taka viö rann-
sóknunum. Veröa erlendir sér-
fræðingar e.t.v. litið meira við
þær?
— Jú, það veröa þeir vafalaust
eitthvað. Og við rannsóknirnar i
haust veröa t.d. nokkrir erlendir
sérfræðingar, m.a. væntanlega
barnalæknar. En það verða
örugglega engir erlendir augn-
sérfræðingar hjá okkur i haust.
Geta má þess, að við rannsókn-
irnar I haust veröa væntanlega
nokkrir tannlæknar.
En einn oddvitinn brást
— Ég vil taka það fram, segir
dr. Jens, — að fyrir utan þetta
ákveðna starfslið okkar, sér-
fræðinga, skrifara, hjúkrunar-
konur og annað aðstoðarfólk, að-
stoðuðu hreppstjórarnir, odd-
vitarnir og símstöðvarsólkið
okkur mjög við að ná sambandi
við fólkiö. Einn oddvitinn brást
okkur þó.
— Erna Sigurleifsdóttir,
læknisfrú á Húsavik, og Hálfdán
Hjaltason unnu að þvi fyrir okkur
að útbýta miöum, sem fólk átti að
fylla út, m.a. i sambandi við störf
og ætt, aftur I afa og ömmur.
Þetta áttu þeir að útfylla, sem
ætluðu að mæta til rannsóknanna.
En reyndin varö sú, að aðeins lið-
lega helmingur þeirra sem fyllt
hafði þessa miða út, mættu til
rannsókna. Munum við reyna að
ná i þetta fólk aftur núna, ef hægt
er. En það er margt, sem spilar
þarna inn i m.a. það, hve fólk er
bundið við störf á virkum dögum.
Það er þvi erfitt fyrir það að
komast að heiman oft og tiðum.
Heildaniðurstöður eftir
1-2 ár
— Eru komnar einhverjar
niðurstöður eftir rannsóknirnar,
dr. Jens?
— Það eru komnar bráöa-
birgðaniðurstöður eftir rann-
sóknirnar I fyrra, en þær segja
ekki allan sannleikann enn. Það
veröur að taka þetta saman,
skipuleggja þe'tta i eina heild.
Heildarniðurstööur liggja vart
fyrir fyrr en eftir 1-2 ár. Unniö
veröur úr ramisóknunum hér við
Háskólann og sennilega að ein-
hverju leyti úti i Gautaborg.
— Mig langar til að bætbæta þvi
við I sambandi við upphaf rann-
sóknanna að Islenzka mannfræði-
félagið var fyrst i broddi fylk-
ingar fyrir þeim hér á tslandi og
greiddi götur útlendinganna.
Siðan skipaöi rektor háskólans
sérstaka nefnd til að hafa sam-
vinnu við útlendingana um rann-
sóknirnar. Formaður þeirrar
nefndar er Guðmundur Eggerts-
son prófessor. Þá voru tveir
íslendingar skipaðir I norrænu
nefndina, sem um þessi mál
fjallar, og eigum við Ólafur
Ólafsson landlæknir sæti i henni.
Og svo er það þetta með
loftið i Þingeyingum
— Varstu var við tiltakanlega
mikið loft i Þingeyingum?
— Ja, (dr. Jens hlær við), —
sannleikurinn er sá, að við
fengum þarna fólk, sem er með
anzi mikið loft. Það er staðreynd.
Þeir fóru yfir þetta venjulega
Framhald á 39. siöu.
Dr. Jens Pálsson, forstööumaður rannsóknanna, við höfuömælingar. Einnig var athugaður augnalitur og ýmis fleiri einkenni, ættir, störf og
fleira. Að sögn dr. Jens má vænta, að heildarniðurstöður rannsóknanna liggi fyrir eftir 1-2 ár.
Vinsælasti liðsmaöur rannsóknanna, Kristján Sveinsson augnlæknir, tekur á móti fólki til augnrann
sókna. Með honum i sumar starfaði Loftur Magnússon, augnlæknir á Akureyri.
Sólveig Þrándardóttir (sitjandi) við blóðflokkagreiningu og Suzan Holmes frá Bandaríkjunum viö að
taka fingra- og lófaför. Þingeyingar héldu lengi vei, aö hún væri I ætt við hinn fræga Sherlock Iiolmes,
spæjara allra alda!
Hópur sveitafólks aö biða eftir að vera rannsakaö. Álfheiöur Ingadóttir er þarna að mæla hæð manna
o.fl. Þvi miður höfum við ekki myndir af ioftmælingunum, sem reyndust mjög athyglisveröar. — Þetta
er afar elskulegt fólk, segir dr. Jens,— og sýndi rannsóknunum mikinn áliuga. Það var mikils virði.