Fréttablaðið - 02.12.2004, Blaðsíða 46

Ó
hjákvæmilega verða á
næstu árum kyn-
slóðaskipti í íslenskri
pólitík. Með nýrri
kynslóð taka við ný
viðhorf og sjónarmið
sem byggjast á breyttri heimsmynd
sem mótast hefur meðal annars í kjöl-
far falls kommúnismans og lokum
kalda stríðsins. Austur og vestur eru
ekki lengur andstæðir pólar í hugum
fólks, kolkrabbinn er liðinn undir lok
og hægri- og vinstrimenn eru nú nán-
ast sammála um hlutverk ríkisvaldsins.
Ekki ríkir þó vissa um hverjir fram-
tíðarleiðtogar þjóðarinnar verða, né
hvaða gildi þeir innleiða því vafi leikur
á því hvort stjórnmálamenn nýrrar kyn-
slóðar séu trúir sjálfum sér, eða hvort
þeir aðhyllast hugmyndir hinna eldri í
því skyni að auðvelda sér framgangi
innan flokksins.
Hrun kommúnismans
mikil frelsun
“Ef eitthvað hefur mótað hugsjónir
minnar kynslóðar er það hrun komm-
únismans og lok kalda stríðsins,“ segir
Jón Ólafsson heimspekingur. „Fólk í
kringum fertugt ólst upp við það að
heimurinn væri rígnegldur niður hug-
myndafræðilega og lítið væri hægt að
gera í því. Heimurinn skiptist í austur
og vestur og ekki var að sjá að það gæti
breyst neitt auðveldlega. Menn ímynd-
uðu sér að breytingar yrðu að eiga sér
stað á mjög löngum tíma og með frið-
samlegum hætti enda upplifðu lang-
flestir það sem gerðist í Austur-Evrópu
sem mikla frelsun, jafnt vinstrisinnað
fólk sem hægrisinnað,“ segir hann.
Andri Óttarsson, lögmaður og að-
stoðarritstjóri Deiglunnar, vefrit ungra
sjálfstæðismanna, tekur undir þetta.
„Á tímum kalda stríðsins var ríkjandi
hugmyndafræði þar sem tveir and-
stæðir pólar ríktu. Með þessu fylgdu
oft mjög öfgakenndar skoðanir á ýms-
um málum, svo sem varðandi viðhorf
til Bandaríkjanna og fleira. Á þessu ber
hins vegar lítið nú enda virðist unga
kynslóðin ekki hafa jafnafgerandi
skoðanir og áður þekktust,“ segir
Andri.
Mikill munur á kynslóðunum
Björgvin G. Sigurðsson, þingmaður
Samfylkingarinnar, segir að stjórnmála-
áhugi sinn hafi vaknað eftir að þessu
tímabili andstæðra póla lauk. „Pólitísk-
ar skoðanir mínar fóru að mótast að
einhverju marki eftir að kalda stríðinu
var lokið og gömlu víglínur stjórnmál-
anna virtust vera að mást út. Vinstri
flokkarnir um allan heim voru í langri
eyðimerkurgöngu og mikilli upplausn
og voru að stíga skref til baka í gjör-
breyttri mynd, eins og til að mynda
breski Verkamannaflokkurinn,“ segir
Björgvin.
Hann segir að verulegur munur sé á
kynslóðunum í íslenskum stjórnmálum.
„Stjórnmálaþátttaka mín hófst einung-
is á þeim forsendum að gömlu, sundr-
uðu, litlu vinstri flokkarnir, sem höfðu
að mörgu leyti tapað tilverurétti sínum,
lögðu saman krafta sína og bjuggu til
nýtt stjórnmálaafl sem svaraði kalli
tímans. Loks var kominn frjálslyndur
jafnaðarmannaflokkur sem byggðist á
því að setja almennar leikreglur og heil-
brigðan ramma, en ekki að deila og
drottna til flokksgæðinga,“ segir Björg-
vin.
„Það er orðið alviðurkennt í jafnað-
armannaflokkunum í dag að við teljum
að hlutverk ríkisvaldsins sé fyrst og
fremst bundið við rekstur á heilbrigðis-
kerfinu, menntakerfinu og svo fram-
vegis og það eigi alls ekki að vera í sam-
keppnisrekstri. Ef þessu hefði verið
haldið fram fyrir nokkrum árum hefðu
menn þótt miklir helgimyndabrjótar,“
segir Björgvin.
Meira frjálsræði markar þáttaskil
Andri bendir á að meira frjálsræði í
atvinnulífinu hafi markað ákveðin
þáttaskil í íslensku samfélagi, meðal
annars með tilkomu EES-samnings-
ins. „Gömlu fyrirtækjablokkirnar eru
lýsandi fyrir þann klíkuhugsunarhátt
sem ríkti á Íslandi fram yfir 1990 þeg-
ar allt fór að breytast undir forystu
Sjálfstæðisflokksins. Áður fyrr þurfti
fyrirgreiðslu og pólitísk sambönd til
að ná árangri. Ekki var hægt að opna
apótek eða gera nokkurn skapaðan
hlut nema með leyfi ríkisins. Hafta-
og skömmtunarstefna var á flestum
stigum þjóðfélagsins enda byggðu
stjórnmálamennirnir sína stjórnunar-
stefnu á hinu gamla rómverska orða-
tiltæki að deila og drottna,“ segir
Andri.
Hallgrímur Helgason rithöfundur
segir að það muni taka lengri tíma fyrir
valdaflokkana tvo, Framsóknarflokk-
inn og Sjálfstæðisflokk, að hrynja en
kolkrabbann því stjórnmálin séu alltaf
á eftir þróuninni í samfélaginu.
„Smám saman munum við sjá
þessa flokka hrynja því að þeir byggja
í raun á illa fengnum hlut, samanber
samráðsgróðann frá olíufélögunum.
Ég spái jafnframt að það muni taka tíu
ár að endurbyggja Sjálfstæðisflokkinn
þegar Davíð fer frá,“ segir Hallgrímur.
Flokkspassinn gildir ennþá
Björgvin segir að á allt of mörgum svið-
um samfélagsins gildi flokkspassinn
ennþá. „Þá er ég að tala um það vald
sem Sjálfstæðisflokkurinn hefur haft,
þótt segja megi að það hafi hrunið í
viðskiptalífinu eftir að kolkrabbinn
andaðist mjög snögglega. En á öðrum
sviðum skiptir það enn máli, því miður,
en vonandi mun það brátt heyra sög-
unni til,“ segir hann.
Björgvin segir að gamla samfélagið
hafi að mörgu leyti verið miklu óheil-
brigðara. „Tök ríkisvaldsins og stjórn-
málaflokkanna voru mjög drottnandi
yfir nánast öllum sviðum samfélagsins,
svo sem bönkum, fjarskiptum, lóðaút-
hlutunum og öllu sem skipti miklu
máli. Nú er þetta sem betur fer komið
út á hinn frjálsa markað, þar geta
stjórnmálamenn og aðrir ekki beitt
áhrifum sínum í þá veru að hygla ein-
hverjum umfram annan og við þetta
F2 14 2. desember 2004 FIMMTUDAGUR
Ný kynslóð
íslenskra stjórn-
málamanna hefur
alist upp við allt
aðra heimsmynd
en hin eldri og
mun því innleiða
breytt viðhorf í
íslenskt samfélag
þegar hún tekur
við. Sigríður
D. Auðunsdóttir
skoðar hvað það
er sem mótar
hugsjónir hinna
ungu.
Nokkrir lykilatburðir fyrir breyttum heimi
Framhald á bls. 161986
1988
1990
1991
1992
2003
1994
Reagan -
Gorbatsjov
fundurinn í Höfða.
Þjóðarsátt með
ríkisstjórn Steingríms
Hermannssonar.
Berlínarmúrinn
fellur. Lok Kalda
stríðsins.
Fyrsta ríkisstjórn
Davíðs Oddssonar.
Samband íslenskra
samvinnufélaga
verður gjaldþrota.
Ísland tekur upp
EES-samninginn.
Kolkrabbinn líður
undir lok með
sölu Eimskips.
NÆSTA
KYNSLÓÐ
★★★