Fréttablaðið - 13.09.2004, Blaðsíða 46

Í frétt þann 30. ágúst sl. tilkynntu
Samtök verslunar og þjónustu
(SVÞ) að 36,6% af „heildargjald-
eyristekjum“ þjóðarbúsins árið
2003 hafi komið úr þjónustu-
greinum. Tala þessi var sögð
koma úr „nýrri samantekt Seðla-
banka Íslands“. Um leið var
ályktað að Íslendingar séu orðnir
„þjónustuþjóð“. Þar sem ég þekki
vel tölur um gjaldeyristekjur,
kannaðist ég ekki við svo hátt
hlutfall þjónustugreina og skrif-
aði grein í Fréttablaðið 7. septem-
ber til að benda á að hér væri ekki
farið rétt með þessar tölur.
Emil B. Karlsson, verkefna-
stjóri hjá SVÞ, hefur nú skrifað
svargrein í Fréttablaðið 9. sept-
ember, þar sem hann birtir tölur
Seðlabankans um greiðslujöfnuð
og telur það staðfesta réttmæti
talna SVÞ. Af þeirri grein verður
ljóst að hér er um útreikning SVÞ
að ræða. Þessi tala kemur hvergi
fram í „nýrri samantekt Seðla-
banka Íslands“. Þótt reikningsað-
ferð SVÞ sé sjálfsagt rétt, gera
þeir mistök í hugtakanotkun. Þeir
segjast styðjast við heildargjald-
eyristekjur í sínum útreikningi en
gera það í reynd ekki.
Heildargjaldeyristekjur ná
yfir þáttatekjur, sem eru vinnu-
laun, vaxtatekjur af skulda-
bréfaeign og ávöxtun hlutabréfa
Íslendinga erlendis. Útreikning-
ur SVÞ byggir hins vegar á
tekjum af útflutningi á vörum
og þjónustu þar sem þáttatekj-
unum er sleppt. Jafnframt eigna
þér sér hluta af þáttatekjunum
með þessari framsetningu.
Heildargjaldeyristekjur árið
2003 voru 317 milljarðar króna,
og samanstóðu af 182 milljarða
króna verðmæti vöruútflutn-
ings, 105 milljarða króna verð-
mæti þjónustu útflutnings og 29
milljarða króna verðmæti þátta-
tekna. SVÞ fengu hins vegar út
288 milljarða króna með því að
sleppa þáttatekjunum. Þegar
rétt upphæð fyrir heildargjald-
eyristekjur er notuð fæst að
hlutfall þjónustuútflutnings var
33,2% árið 2003.
Í svargrein SVÞ er einnig birt
tafla með útflutningsverðmæti
fyrir vörur og þjónustu. Þá
bregður svo við að þáttatekjur eru
hafðar með, en sem nettóstærð.
Það er ekki rétt heldur. Aðeins er
verið að fjalla um tekjur, en ekki
gjöld. Sem dæmi má nefna að ef
sömu aðferð væri beitt á útflutn-
ingstekjur þjónustugreina, yrði
innflutningurinn dreginn frá og
eftir stæði hallinn í þjónustuvið-
skiptum, sem var átta milljarðar
króna árið 2003.
Þá má benda á að tilefni þess-
ara skrifa er tvíþætt. Annars
vegar er nauðsynlegt að leið-
rétta misskilning um gjaldeyris-
tekjur sem kemur fram í tölum
SVÞ. Í öðru lagi er nauðsynlegt
að skilgreina efnahagsstarfsemi
okkar á heildstæðari hátt en
kemur fram í slagorði SVÞ að
Íslendingar séu „þjónustuþjóð“.
Til að bregðast við þeirri öru
þróun sem er að verða á efna-
hagslífi heimsins þurfum við að
vera meðvituð um það sem
skiptir máli fyrir efnahagslega
velferð okkar, sérstaklega fyrir
hvaða greinar komandi kyn-
slóðir Íslendinga geri best að
mennta sig fyrir og starfa við. Í
því samhengi benti ég á öran
vöxt gjaldeyristekna hátækni-
greina sem afar ánægjulega og
mikilvæga þróun. Þær greinar
samnýta hátt menntastig og
tækninýjungar sem leiðir til
þess að framleiðnistig þeirra er
hátt og framleiðnivöxtur ör.
Þetta er lykil forsenda þess að
hægt sé að borga starfsfólki góð
laun. Um leið geta slíkar greinar
verið góð uppspretta gjaldeyris.
Til að viðhalda háu atvinnu- og
tekjustigi í framtíðinni er af-
farsælast að efla vöxt slíkra
greina með viðeigandi aðgerðum.
Þá er spurt eftir forsendum
að baki staðhæfingar að í lok
þessa áratugar verði iðnaður
(ásamt áli) líklega orðin stærsta
einstaka greinin í gjaldeyrisöfl-
uninni. Slík niðurstaða fæst með
því að reikna með 170% aukn-
ingu í útflutningi á áli vegna
byggingar Fjarðaráls og stækk-
unar Norðuráls. Þá er reiknað
með að útflutningsverðmæti í
þjónustu og hátækniiðnaði
aukist að raungildi en að útflutn-
ingsverðmæti sjávar- og land-
búnaðarafurða og hefðbundinna
iðnvara standi í stað. ■
Að birta og verja rangar tölur
ÞORSTEINN ÞORGEIRSSON
HAGFRÆÐINGUR SAMTAKA IÐNAÐARINS
UMRÆÐAN
ÍSLENSKT
EFNAHAGSLÍF
13. september 2004 MÁNUDAGUR18
Ósköp á þjóðin mín bágt. Mikil býsn
þarf hún alltaf að skammast sín
fyrir fortíðina. Þessi þjóð var aldrei
nógu fín, nógu rík, nógu smart. Hún
var fámenn og fáfróð. Menning
hennar ævinlega púkaleg og breyt-
ingarskeið hennar öll hallærisleg.
Aldrei hafa aðrar þjóðir reynt neitt
þvílíkt. En nú er öldin önnur. Nú
erum við loksins komin í álnir, erum
alvöru smart og kunnum okkur.
Betri í dag en í gær.
Nú er Þjóðminjasafnið okkar
til dæmis orðið alvöru fínt og
smart. Já, það var kominn tími til!
Ég óska landsmönnum öllum til
hamingju. Það var að heyra á
öllum sem við var rætt við opnun
safnsins að nú væri það komið í
sinn rétta búning. Nýjustu tækni
er beitt til að koma upplýsingum
um menningu okkar til skila og
umgjörðin um dýrgripina þannig
að þeir njóta sín sem best. Þetta
ætti að endast í nokkur ár, trúi ég.
Vonandi hefur Þjóðminjasafninu
verið ætlað það rekstrarfé sem
þarf til þess að endurnýja „nýj-
ustu tæknina“ sem er úrelt á
morgun og drífa inn nýjar sýn-
ingar þegar aðsóknin dalar aftur.
Það er einkennilegt, en margt
nýja, smarta útlitið virðist eldast
illa á meðan askarnir og amboðin
standa fyrir sínu.
Þess vegna var líka fróðlegt að
sjá nýstárlegan búning á nokkrum
aðstandendum safnsins. Mennta-
málaráðherrann klæddist krækt-
um upphlut við langerma T-bol og
var húfulaus. Þetta ku mörgum
hafa líkað vel, öðrum misvel.
Sumir vilja meina að þarna hafi
ráðherrann meðvitað verið að
gera búninginn „alþýðlegri“ og
„notendavænni“. Æ já, ég var búin
að gleyma: það blotnar í skottinu í
vínglasinu og húfutetrið bælir
hárið. Skyrta með klút eða nælu er
líka ekki nógu sportleg. Stutterma-
bolur kæmi ugglaust til greina
þegar margt er um manninn og
heitt í veðri. Hver veit nema ráð-
herrann hafi haft samband við
Þjóðbúningaráð sem er einmitt á
vegum menntamálaráðuneytisins.
Eða er hún búin að leggja ráðið
niður? Starfsmaður safnsins sem
rætt var við í sjónvarpi var einnig
í upphlut og bar hún hann frjáls-
lega með bolfaldinn upp úr pilsinu.
Millunálin sveiflaðist glaðlega um
konuna, en annar fatnaður virtist
einhver samtíningur og húfulaus
var hún eins og ráðherra.
Auðvitað voru þessar tvær
konur vitandi vits um að þær voru
ekki að bera íslenska þjóðbúning-
inn. Hins vegar var þessi vísun til
hans misheppnuð því viðleitnin
leit út eins og verið væri að reyna
að gefa þjóðbúningnum nýtt útlit.
Þjóðbúninginn þarf ekki að poppa
upp. Hann lifir góðu lífi hjá þeim
sem kunna að meta hann. Þeim
sem finnst hann ekki nógu smart
ættu bara að láta hann eiga sig.
Á sjöunda og áttunda áratug
síðustu aldar endurnýjuðu marg-
ar konur gamlar silki- og lérefts-
skyrtur og svuntur og skrýddust
glaðar gerviefnum og blúndum
sem annars hentuðu í gardínur og
stórísa. Þær konur vildu búning-
num aðeins það besta, nælon og
nýjasta nýtt, en það var mis-
skilinn greiði, bóla sem hjaðnaði.
Jafnvel það eitt að skipta yfir í
þau annars hentugu bómullar- og
teygjuefni sem gjarnan eru í
þægilegum nærbolum er óþarfa
misskilningur af sama toga og ég
efast um að nokkrum nema
Íslendingum dytti í hug að „leið-
rétta“ þjóðbúninginn sinn eða
yfirhöfuð láta eins og það skipti
ekki máli hvernig farið er með
hann. Þannig tekur heimóttar-
hátturinn á sig ýmsar myndir.
Íslenskir þjóðbúningar hafa
vakið nokkra athygli að undan-
förnu. Það væri óskandi að upp-
lýsingin um þá væri meiri. Þá
myndu mætir pistlahöfundar til
dæmis ekki kalla skautbúning
forsetafrúarinnar upphlut, en
hún bar skautbúninginn greini-
lega af miklu stolti. Í sumar
tengdist umræðan um þjóðbún-
inginn einhverjum furðulegum
skoðunum á því HVER mætti
bera þjóðbúninginn með tilliti
til þjóðernis og litarhafts. Þessi
umræða andaði óþægilega af
rasisma þegar svarið er svo
augljóst: Þjóðbúning hlýtur
hver og einn að mega bera sem
vill bera merki viðkomandi
lands. En þá er líka eins gott að
við vitum hver þjóðbúningurinn
er. Ég mæli með því að fólk í
vafa leiti sér upplýsinga. ■
Samningaferli sem hlýtur að teljast
einstakt er að renna sitt skeið. Verk-
fall kennara virðist vera að bresta á.
Samningamenn sveitarfélaganna
hvika hvergi og telja enga þörf á að
endurskoða vinnutímaákvæði síð-
ustu samninga. Þeir koma sífellt
aftur að þeim punkti að kennarar
upp til hópa vinni ekki vinnuna sína.
Hvenær hafa menn heyrt að
samninganefndir atvinnurekenda á
hinum almenna vinnumarkaði taki
2-3 daga rétt fyrir verkfall að fara á
vinnustaði, til Eimskips eða Hag-
kaupa, til að ræða við starfsfólk um
réttmæti krafna verkalýðsfélaga og
reyna að reka fleyg milli launafólks
og verkalýðsforystunnar. Þetta létu
samningamenn sveitarfélaga sig
hafa. Þeir fullyrða að 90% þátttaka
kennara í atkvæðagreiðslu um
verkfall og 90% stuðningur við
verkfall sýni að kennarar séu fjar-
stýrðir af forystu kennarasamtak-
anna og hafi ekki sjálfstæðar skoð-
anir. Mikill tími fer í að ræða og
finna mínútur hér og þar hvar kenn-
arar hugsanlega eru ekki að vinna.
Má þar nefna þá „vitrænu“ vinnu að
reikna hvað kennarar nota margar
mínútur til að tala í síma af þeim 40
mínútum sem þeim er úthlutað á
viku sem viðtalstíma. Þar séu kenn-
arar kannski að stela 20 mínútum.
Telja menn að þetta skili mönnum
áleiðis nær samningum? Hvernig er
með gjaldkera í banka? Hvað eru
margar mínútur sem hann er ekki
að afgreiða á hverri klukkustund. Á
að draga þær af honum? Finnst
fólki forsvaranlegt að þessi dýr-
mæti tími sé ekki betur nýttur til
jákvæðari umræðu?
Ég fullyrði að enginn sem átti
þátt í síðustu samningum vissi
almennilega hvað kæmi út úr þeim
þegar þeir færu að rúlla. Enda
hefur túlkun hans verið umdeild og
fjöldi kæra frá kennarasamtökun-
um um túlkun sveitarfélaganna
komið til úrskurðar. Í 90% tilfella
hefur úrskurður fallið kennurum í
vil. Kennarar samþykktu að lengja
skólaárið um 10 daga að beiðni
sveitarfélaganna og flytja 4 starfs-
daga til upphafs eða loka skóla-
ársins. Skólar hefjast núna um 15.
ágúst og geta staðið til 15. júní. Júlí
og hálfur ágúst eða 6 vikur er sum-
arfrí eins og aðrir landsmenn hafa.
Standa þá eftir nokkrir dagar
seinnipartinn í júní. Hverjum kenn-
ara ber að skila allt að 150 stundum
í endurmenntun á ári. Margir skólar
reyna að fella hana að einhverju
leyti inn í vetrarprógrammið en ná
aldrei nema helmingi tímafjöldans
þegar best lætur. Það sem eftir
stendur þarf að taka í júní eða á
öðrum tíma að sumri. Skólastjórar
fylgjast með og það kostar kennara
allt að 3 launaflokka eftir aldri ef
hann ekki fylgir endurmenntunar-
áætlun skólans. Kennarar seldu
þessa daga og bættu við sig vinnu.
Þeir voru seldir of ódýrt og kennar-
ar voru plataðir. Hverjir eru nú ó-
ánægðir með lengri skóla og þá um
leið að kennarar fái bara 6 vikur í
sumarfrí?. Ekki sveitarfélögin, ekki
kennarar almennt heldur foreldrar.
Foreldrar eru óánægðir!
Segja má að í grunninn skiptist
vinnutími kennara í 3 þætti.
Kennslu, vinnu í skólanum og
undirbúning kennslu eða úr-
vinnslu. Óskir kennara eru þær að
þeir geti lokið sinni vinnu á eðli-
legum vinnutíma og þurfi ekki að
taka vinnu með sér heim. Þeir geti
skilið áhyggjur og vandamál eftir
í skólanum en neyðist ekki til að
taka þær með sér heim til fjöl-
skyldunnar. Til einföldunar skul-
um við taka vinnuskýrslu mína
þetta ár. Ég er 55 ára og hef kennt
í 33 ár. Kennsluskylda mín hefur
nú minnkað úr 28 í 24 tíma og um
leið eykst viðveruskylda mín í
skólanum. Viðveruskyldan ræðst
af stöðuhlutfalli og yfirvinnu. Af
sérstökum ástæðum í skólanum
þarf ég að kenna 33 tíma í ár. Það
er fullmikið en samt. Samkvæmt
því er mér ætlað að vera í skól-
anum frá 8 til 18 alla daga vikunn-
ar. Þann tíma á skólinn rétt á
vinnu minni. Það eru 50 vinnu-
stundir alla vikuna. Samkvæmt
samningum á skólastjóri rétt á að
ráðstafa ca. 9 til 11 tímum af við-
veru minni í skólanum fyrir utan
kennsluskylduna. Ég á að skila
rúmlega 10 tímum í undirbúning
og úrvinnslu á viku. 33 + 9 + 10 =
52 stundir. Ég næ ekki að klára
vinnuna í skólanum. Ég verð að
hafa vinnu með mér heim. Minni
kennsla leiðir af sér minni undir-
búning en tími til ráðstöfunar
skólastjóra minnkar ekki þannig
að vægi hans eykst. Staða mála er
því svipuð. Kennari nær ekki að
klára sína vinnu í skólanum.
Í sinni einföldustu mynd vilja
kennarar minni kennsluskyldu og
styttri tíma undir beinni stjórn
skólastjóra. Til að ná að klára allt
sem þeir þurfa að gera á eðlilegum
vinnutíma klukkan 16 eða 17 á
daginn séu þeir í fullu starfi. Minni
vinnu fyrir sama kaup eða meira
kaup fyrir meira vinnuálag. Þróun-
in á samningstímanum hefur verið
þannig að skólastjórar hafa sífellt
verið að bæta við verkefnum á ráð-
stöfunartíma þeirra yfir kennur-
um. Þannig endast þessir 9 - 11
tímar varla lengur til að klára allt.
Kennurum finnst margt af því sem
þeir eru látnir gera ekki snerta
kennsluna beint. Margskonar
nefndarvinna eða teymisvinna, td.
vegna afmælis skólans, eða ferða-
laga starfsfólks, skipulags skóla-
lóðar, brunavarna og svo fram-
vegis. Hefðbundin atriði sem eiga
heima innan ráðstöfunartíma
skólastjóra eru t.d. kennarafundir,
foreldrasamstarf, endurmenntun,
samstarf kennara í árgöngum og
einstökum fögum, námsefniskynn-
ingar og þess háttar. Tíminn undir
ráðstöfun skólastjóra, þ.e. sá tími
sem skólastóri getur ákveðið hvað
kennari er að gera, nægir ekki
lengur fyrir allt sem hann vill láta
gera. Enn styttist því sá tími sem
kennarar geta unnið að undirbún-
ingi kennslu sinnar í dagvinnu.
Yfirvinna er ekki í boði þó samn-
ingar bjóði upp á það. Samninga-
menn sveitarfélaganna segja það
karakterleysi kennara að geta ekki
sótt sína yfirvinnu. Skólastjórar
segjast ekki mega greiða yfirvinnu.
Svör samninganefndarmanna
sveitarfélaganna hafa verið að
fullyrða að kennarar hafi nógan
tíma og reikna svo tímann sem
þeir eru ekki að vinna. Ekki síst
hafa þeir fullyrt að þorri kennara
vinni ekki vinnuna sína og fari úr
skólanum áður en viðveru ljúki.
Skrópi sem sagt vinnunni.
Þetta atferli og þessir fordómar
eru náttúrlega kjörið innlegg í
samningaviðræður og til þess
fallið að samningar náist eða hvað?
Foreldrar og kennarar hljóta að
krefjast þess af Sambandi sveitar-
félaga að þeir skipti um samninga-
menn og setji fólk inn sem ekki er
rúið trausti og fært um að ná
samningum. Þessir menn eru það
ekki ! ■
Stranda viðræður við
kennara á fordómum?
Þjóðbúningurinn
Þótt reikningsaðferð
SVÞ sé sjálfsagt rétt,
gera þeir mistök í hugtaka-
notkun. Þeir segjast styðjast
við heildargjaldeyristekjur í
sínum útreikningi en gera
það í reynd ekki.
,,
Auðvitað voru
þessar tvær konur
vitandi vits um að þær voru
ekki að bera íslenska þjóð-
búninginn. Hins vegar var
þessi vísun til hans mis-
heppnuð því viðleitnin leit út
eins og verið væri að reyna
að gefa þjóðbúningnum nýtt
útlit. Þjóðbúninginn þarf
ekki að poppa upp.
,,
ÁSLAUG JÓNSDÓTTIR
BÓKVERKAKONA
UMRÆÐAN
ÍSLENSKI ÞJÓÐ-
BÚNINGURINN
JÓN GRÖNDAL
KENNARI
UMRÆÐAN
KJARAMÁL
KENNARA
Foreldrar og
kennarar hljóta að
krefjast þess af Sambandi
sveitarfélaga að þeir skipti
um samningamenn og setji
fólk inn sem ekki er rúið
trausti og fært um að ná
samningum.
,,
46-47 (18-19) Umræðan 12.9.2004 18:41 Page 2