Tíminn - 04.10.1973, Qupperneq 9

Fimmtudagur 4. október 1973
TÍMINN
Enda dæmir hann ekki í mann-
legum dómstóli.
En nú skal tekið stórt stökk, þvi
hér er ekki timi til að segja sögu
kirkju i Flatey. Af þeim 20
prestum eða nálægt þvi, sem
hægt er að nefna frá sr. Oddleifi á
Múla og fram til vorra daga
gnæfir hæst sr. Ólafur Sivertsen
sá 15. i röðinni og var prestur i
Flatey frá 1823-1860, eru þó
margir ágætir i þeim hópi.
Ævisaga hans og athafnir, hug-
sjónir hans og framkvæmdir eru
sannarlega efni i langt mál. Lik-
lega er það hann, sem reisir
fyrstu timburkirkju Flateyjar og
þá uppi á hólnum, þar sem nú-
verandi kirkjugarður er. Og sam-
kvæmt rituðum samtlma-
heimildum er hún vigð til helgi-
athafna af sr. Bjarna Simonar-
syni, prófasti á Brjánslæk hinn 19.
des. 1926.
í þessa kirkju kom ég fyrst við
hátiðahöld Flateyinga á 10 ára af-.
mæli sjálfstæðis Islands 1. des.
1928. Mun sá dagur fæstum
gleymast, sem viðstaddir voru.
En kirkjan og skólinn voru þá
einu samkomuhús eyjabúa.
Sigvaldi Kaldalóns tónskáld
var þá læknir i Flatey. Mun sá
söngur, sem nær hefur varpað
þjóðsöngnum i skugga „ísland
ögrum skorið”, þá hafa verið
fluttur i fyrsta sinn opinberlega i
nýju kirkjunni i Flatey við messu
hjá sr. Sigurði Einarssyni skáld-
klerki.
En á samkomunni I skólanum
var flutt og sungið minni Eggerts
Ólafssonar, sem vissulega var
einn af morgunmönnum og blys-
berum islenzkrar endurreisnar.
Og ljóðið, sem flutt var undir lagi
Kaldalóns var ort af Sveini Gunn-
laugssyni kennara i Flatey þá.
„Hefjum einróma söng
hyllum árroðans son,
minnumst eyjanna frægasta
manns,
sem i ánauð og þröng
glæddi úr kula von,
sem var eldgjafi þjóðar og lands.
Tengjum hönd við hönd.
Færum strönd að strönd.
Brúum stormhrakin eyjasund
þennan merka dag
bindum bræðralag. Hrækjum
brott sérhvern kala
úr lund”
Það var vissulega enn þá til
vaxtarbroddur islenzkrar menn-
ingar bæði i verki og list, ljóöi og
tónum I Flatey, eins og raunar
lengi áður.
En það var einmitt þessi
vaxtarbroddur sannrar menn-
ingar, sem talað var þá um að
vernda og varðveita. Og þrátt
fyrir allt var enginn krepputónn i
kvæðum þeim. Vikingablóð á
vlgðum brautum logaði þá glatt i
þrjú hundruð manna þorpi þar
sem nú óma raddir minninganna
einar. Steinkirkjan, sem þá var
nefnd nýja kirkjan I Flatey, hélt
áfram að vera helgidómur eyjar-
innar i gleði og sorgum. Margir
komu einmitt þangað til að
kveðja hinzta sinni og gengu til
hviluikirkjugarðinum á hólnum.
Hún átti ekki mikið af helgi-
gripum. Það var likt og aldirnar
hefðu svo ótrúlega litið skilið
eftir handa henni. Samt var þar
og er mynd af munki eða dýrlingi
grafin úr jörðu, jadesteinsmynd
kannski, en þó vigð dul aldanna
úr djúpi gleymskunnr.r og hangir
á vegg inni við grátur. En á
altarinu er annar gripur, for-
kunnarfagurt listasmið, gert af
einum af sonum eyjarinnar og
gefiö til minningar um Jóhann
Arason skipstjóra i Bentshúsi, en
sonur Jóhanns Sigurjón, gerði
þessa gersemi. Það er tákn
dyggðanna þriggja. Trú, von og
kærleikur. Akkeri, hjarta og
kross vandlega og listalega
samanfellt úr gulli, silfri og
göfgum steini. Hef ég hvergi séð
slikan grip fegri utan lands né
innan.
En þá veit ég heldur ekki um
helgigripi fleiri utan altaristöflu,
sem að visu er fögur mynd, en
ekki fágæt og sýnir meistarann
með vinunum tveim ’ á leið til
Emmaus.
Og svo kom Balthazar, Spán-
verjinn ungi og vinur hans,
Jökull, prestsonur úr Reykjavik.
Og meðan annar skrifaði Siðustu
ferð suður, málaði hinn myndir á
hvelfingu kirkjunnar.
Ekki voru né eru allir ánægðir
með þessar myndir, sem eru
Kórinn f Flateyjarkirkju. Séra Arelíus I predikunarstólnum. — Ljósmynd: Hermann Kinarsson.
fjarri þvi að vera i hefðbundnum
stil helgimynda.
Og við fyrstu sýn virðast þær
harla hversdagslegar og þó um-
fram allt framandi á svip. Fólkið
og hlutirnir ekki islenzkt, eigin-
lega ekkert breiðfirzkt algjör-
lega, nema fiskurinn eða fisk-
arnir, sem eru hreint ekki af
hendingu eitt elzta tákn kristins
dóms i sögu mannkynsins.
En um leið og við hugsum tákn-
rænt er gildi þessara mynda
fundið. Þær vaxa þá f vitund og
augum og verða allt i einu hin
göfugasta list.
Þær eru fjarri hinu hátiðlega og
fjarlæga gloriuformi helgisiða og
hefða, sem einkennir flest i
kirkjulegri list.
Gildi myndanna i hvelfingu
Flateyjarkirkju felst sérstaklega
i þvi, að þær sýna kristinn dóm I
verkl Og þá er mikið sagt.
Byrjum fremst til vinstri þegar
inn er gengið. Ingjaldur i
Hergilsey stendur þar uppi á
hamrinum, svo smár á bjarginu.
Hann bendir og er að bjóða sig að
fórn fyrir „sakamann” þeirrar
aldar, dæmdan og hrjáðan. Hann
getur verið táknmynd sjálfs
Drottins Jesú, og þó ekki siður
tákn hinnar sigildu elsku óum-
breytanlegri á bjargi aldanna:
„Slitin og forn eru föt min
og ljót
að flika þeim lengur ég skeyti
ekki hót”
Þá ernæsta mynd af hornsteini
islenzkrar hámenningar, þar
sem bóndinn i Flatey fylgir bisk-
upitilskips og gefur honum Flat-
eyjarbók að skilnaði, skráða
sögu undir súð við kolu, sálar-
gull fólksins úr bergi hins liðna.
Hólsbúð i baksýn, höfðingjasetur
Flateyjar um aldaraðir.
Tveir bátar á siglingu. Þar sem
annar táknar hinztu för Eggerts
Ólafssonar, manns morgun-
roðans, sem trúað var um ára-
tugi að mundi koma aftur og gera
framtiðardraum einn að veru-
leika, hið nýja fsland.
Hinn báturinn minnir á annan
Eggert, sem alltof margir hafa
alveg gleymt, göfugmennið
Eggert i Hergilsey, sem flestum
fremur hefur sýnt kristilegan
kærleika i verki, þegar hann
bjargaði með dug og dáðum fisk-
veiða og fuglaveiða á skipi sinu
fimmtiu manns frá hungurdauða,
er þetta fólk leitaði til Breiða -
fjarðaeyja eftir móðuharðindin.
Hans mætti einnig minnast sem
hins sigrandi eldklerks, þótt
óvigður væri biskupshöndum.
Þá er næst bókasafnið, tákn-
mynd menntahallar, sem eyrir
ekkjunnar reisti undir forsjá og
hvatningu foringjans. Þetta er sr.
Ólafur Sivertsen, endurreisnar-
maðurinn og brautryðjandinn,
tákn Kristsandans i Flatey þá, og
konurnar, fólkið, sem kemur með
peningana, aurana sina til að
hjálpast við að byggja musteri
andans, fyrstu bókhlöðu fslands-
Og hún stendur enn uppi á eyjunni
likt og á minnismerki við veg ald-
anna. Forngripur, dýrgripur,
sem ekki má glatast, ekki slitna
upp.
A næstu mynd er fræði-
maðurinn, fréttasafnarinn, tákn
mannsins undir súð baðstof-
unnar, sem ritar, skapar hand-
ritin við bjarmann frá lýsislamp-
anum, grútarkolunni eða hvað
það nú nefndist ljóskerið við leið
kynslóðanna á fslandi. Vissulega
var það geisli frá ljósi heimsins,
hvort sem það lýsti Snorra við að
skrifa Eddu eða Hávamál eða
Oddi við þýðingu Nýja-testa-
mentisins i Skálholtsfjósi. Og hér
er það Gisli Konráðsson, fræða-
þulurinn i Norskubúð, með yl
vermisteinsins við fætur og hand-
ritin að Flateyjarsögu á
hnjánum.
Sfðasta mynd Balthazars á
hvelfingunni vinstra megin,
þegar inn gólf kirkjunnar er
gengið er tákn tónasmiðsins. En
tónarnir hafa verið annað megin-
mál kirkjunnar alla tið. En
túlkunin var jafnan þriþætt: Orð,
tónar, myndir.
Og þarna er það læknirinn Sig-
valdi Kaldalóns, sem látinn er
tákna þennan þátt. Og hann leitar
tónanna á tali við alþýðuna,
hlustar eftir ómunum á hjarta-
strengjum fólksins; Og þaðan
koma lögin:
„Kirkjan ómar öll” við ljóð
dalaskáldsins Stefáns frá Hvita-
dal, „fsland ögrum skorið” við
ljóð eyjamannsins, sonar
árroðans I isl. þjóðlifi Egg
erts Ólafss. Bæði fyrst flutt i
þessari kirkju i Flatey i desember
1928. Annað um jólin, hitt 1. des.
Og þaðan bárust hljómarnir til
hvers einasta hjarta á íslandi og
munu enn orna þar um aldir.
kannski eftir að kirkjan á hólnum
I eyjunni er gleymd.
Þá litum við á hvelfingu
kirkjunnar hægra megin, þegar
inn er gengið, og byrjum innst.
Þar mætti telja leyniþráðinn,
sem tengir myndirnar, vera at-
vinnulifið i eyjunni. En tákn og
hugsun byggir þó myndirnir af
grunni, þótt vissulega séu þessi
norrænu vinnubrögð suðræn á
svip.
Það er ekki islenzkt skip eða
breiðfirzkur bátur, sem fólkið er
að smiða á innstu myndinni næst
predikunarstólnum. En táknin
eru söm við sig. Skipið er tákn
kirkjunnar. Hún er báturinn, sem
viö erum aðsmiðaog i henni erum
við öll i sama báti, hvar sem hann
er i veröldinni. Og vissulega er
þetta skip frá Ararat, örkin sjálf,
sem ein getur bjargað i synda-
flóði grimmdar, heimsku og
haturs. Og vissulega má það vera
suðrænt á svip alla leið frá
Genezaretvatninu með meist-
arann frá Nazaret innan borðs,
sem hastar á vind og sjó og kyrr
ir allar öldur úr sinum predikun-
arstóli i stafni skipsins. Og vissu
lega voru það fiskimenn og sjóar-
ar, sem voru hans fyrstu fylgis-
menn og lærisveinar, verkamenn
á strönd, i vör og á bryggju, rétt
eins og fólkið i Flatey eða hvaða
eyju heimsins sem vera skyldi.
Og svo kemur fiskvinnan og
búningarnir. Fiskurinn „ygþys”
var tákn Krists sjálfs, leyni-
merkið, sem mátti nefna upphátt
i þeirri neðanjarðarhreyfingu á
nútimamáli, sem kirkjan var
upphaflega i félagslegu tilliti. Þar
fólst fangamarkið stafirnir hans:
Jesús Kristur Guðs son! frelsi,
auk þess sem fiskimyndin minnti
á upphafið, fiskimennina, fiski-
veiðar, bátstefnið, hinn fyrsta
predikunarstól.
Og búningarnir, helgiklæðin,
áttu hvert um sig að tákna hinar
heilögu hugsjónir, hvit skikkja
tákn hreinleika og helgi, rauð og
gullin skikkja kærleika og dýrð
Framhald á 35. siðu.
A siglingu um Breiðafjörð — séðtil Elliðaeyjar. — Ljósmynd: Hermann Einarsson.
Margt manna kom með flóabátnum til Flateyjar, og þaö er ös á bryggjunni. — Ljósmynd: Hermann
Einarsson.