Tíminn - 18.12.1973, Blaðsíða 36

36
TÍMINN
Jólablaö 1973
f j£***JL
i ^ i
\
| í í
% I
pr \iM |io? ijisiní nl £im&ttr \nr
Trm ttí'jsrupttíhttndtr'pá p* <ÖTt£\mt tidétnd ^l^tnaib
áuQm *» pd iw{*tr bo&gfjtnd bVw Ijdua
Uíitt fuo arljdugbudnu tc £íj&pá? fctf Ipr ^ pgrí
uo ihr»n j>ind furvttttn' &m lUnn [305 buámf:«tb-
‘mh BTr^r^n^n&utr trnC udr p, úT^dgítdr.lá tífN
l||
lctll OC lugu
fctrnetrtt ntg^itífrtop öu^dtrgtöltóiáýuíi&Qfrpidlf^
H^ttð bgfttiCdðtttfijjfatt&r ^öidrfjdpd airni fuj^ttr'&lprctr
‘ Wt»Ar1l AÍmi mtViVH ctrflUfc káuC^áB olfni ítclttu tnltt a(T ^
l
Cr Flateyjarbók.
galli bjó i Vlöidalstungu og þaö
er ótvirætt aö það gerir hann sem
ættarréttar-maður. Þaö er glöggt
I þvi efni aö er staðarmálum lauk
um 1305, gengu þeir staðir undir
kirkjuna og I biskupsforræði, sem
höfðu gengið úr ættsetu og ættar-
eignarrétti fyrr eöa síðar I bú-
setusögunni. bað er sú örugga
skýring á þvl, aö kirkjur hér á
landi eftir Staðamál, eru ýmist
bændakrikjur eða staöarkirkjur.
Bændakirkjustöðunum ráða
bændur eins og I upphafi kirkju-
mála á Islandi, hinum stöðunum
ráða prestar eftir tilskipan
biskupa.
Gissur galli er eflaust tekinn við
forræði I Viðidalstungu þegar
Staðamálum lauk, og á þá skipun,
sem nú var um getið, heldur vlöi-
dalstungu bóndi sinu ættaróðali,
og þar sem fööurætt hans er þekkt
og ekki ættuð frá Viðidalstungu,
hefur það veriö móðir hans, sem á
ættaríettinn á Viöidalstungu, en
hláleg firra um móðerni Gissurar
er komin alla leiö I íslands-
sögu — kennzlubækur I skólum á
Islandi, og það sem sagt var, aö
hann heföi haft nafn Gissurar
jarls, skýrt á þann veg, að móðir
hans hafi verið Ingibjörg
Gunnarsdóttir, sú er Gissur jarl
tók til fylgilags eftir Flugumýrar-
brennu 1253. Ingibjörg sú gat ekki
átt ættarrétt til Vlöidalstungu, og
að öllu er þetta hin mesta firra og
ógeðsleg kenning, sem eigi þarf
að fara orðum um. Björn, faðir
(Jissurar var Svarthöfðason,
Dufgussonar, Þorleifssonar
skeifu, er bjó I Hjarðarholti I Döl-
um og átti buriði dóttur
Hvamms-Sturlu, hálfsystur
Þórðar, Sighvats og Snorra.
Þeir Dufgussynir voru dáða-
menn og fylgdu frændum slnum,
Sturlungum á Sturlungatlð.
Svarthöföi var I örlygsstaöabar-
daga með Sturlu Sighvatssyni, þá
ungur maöur, og litlu siðar
kvæntist hann Herdisi Oddsdóttir
Ólasonar, systir Hrafns Odds-
sonar, og er þvl Björn ekki fædd-
ur fyrr en eftir 1340, og mundi það
skakka nokkuð við aldur Ingi-
bjargar Gunnarsdóttur, sem ef-
laust er vel fullorðin kona er hún
tekur að sér landsmóður-
hlutverkið.
En fyrst þannig er meö glögg-
um heimildum vitað um ætt
Björns Svarthöfðasonar I báöar
ættir, verður að leita að ættarrétti
Gissurar til Vlðidalstungu I
móðurættinni. Nú er það vitað um
Víöidalstungu, að um og eftir 1250
býr þar bóndi sá, er heitir Jón.
Hann kemur dálitið við sögu og
aldreinefndur annað en Jón ja'rn-
búkur. Það er buröamannslegt
nafn, og fyrst segir það af, að
hann var með Hrafni Oddssyni og
Eyjólfi Þorsteinssyni i Geldinga-
holti I Skagafirði 14. jan. 1255, er
veginn var Oddur Þórarins
son frá Valþjófsstaö. Getur
þesshm Jón við þr.u tiðindi, að
hann gekk að karldyrum, skók
sverðiö inn i dyrnar og spurði
hvort skolli væri heima. Þetta er
ennnæsta harðmannlegt. Um for-
feður hans veit enginn. Þeir búa
bara I Viðidalstungu og hafa verið
gildir menn og góðir fyrr á tið. Nú
segir það um Jón járnbúk, að
hann var mágur Þorgilsar
skarða, á systur hans fyrir konu,
dóttur Böðvars á Staðastað
Þórðarsonar Hvamms-Sturlu-
sonar. Hún er frænka Svarthöfða
Dufgussonar og sjálfsagt á líkum
aldri og Þorgils bróðir hennar var
f. 1226. Dóttir þeirra Jóns járn-
búks og þessarar Böðvarsdóttur
mundi f. um 1250, og litið yngri en
Björn Svarthöfðason. Þarna eru
komnir foreldrar Gissurar galla,
og von að Gissur þyldi vel sára-
farið er hann var dóttursónur
Jóns járnbúks, og þrátt fyrir allt
sitt sárafar og kannski bæklun,
var Gissur 101 árs gamall. En
hvernig hafði hann nafn Gissurar
jarls. Gissur jarl var borvalds-
son, Gissurarsonar i Haukadal,
Hallssonar, Systir Þorvalds og
dóttir Gissurar Hallssonar var
Þuriður, sem var seinni kona
Tuma Kolbeinssonar. Þeirra son-
ur var Arnór faðir Kolbeins unga
og Sigriður er átti Böðvar á stað
Þórðarson, er um gat. Þannig eru
engin ólfkindi á þvi, heldur eðli
máls, að Gissur galli hafi nafn
Gissurar jarls, þ.e. báðir bera
nafn Gissurar Hallssonar i
Haukadal.
Kona Arnórs Tumasonar var
Ásdis Sigmundsdóttir frá Val-
þjófsstað, Ormssonar frá Svína-
felli, systir Jóns, afa Þorvarðar
Þórarinssonar og þannig voru
þeir þremenningar Þorgils skarði
og Þorvarður. Og Jón járnbúkur
erkvæntur náfrænku „skollans” I
Geldingaholti. Og Björn Svarta-
höfðason og dóttir Jóns járnbúks
eru fjórmenningar að frændsemi.
Þá komu visindamennirnir og
segja nei. Samt er þetta rétt og
getur ekki öðruvisi verið, hvað
sem sagt er, því engar likur eru á
þvl, að Björn Svarthöfðason hafi
átt dótturdóttur Jóns járnbúks og
dóttur Böðvars á Stað, sem hún
segir.
Björn á Skarðsá er að semja
formála fyrir annála-syrpu sinni,
árið 1639. Honum mælist ýmislegt
um annálaritun I landinu fyrr á
timum, sem alveg hafi dottið
niður að iðka um 1400, er stóra
plága gekk, og virðist að tekið
hafi fyrir þessa merkilegu fræða-
ritun. Hann telur ýmsa, er hafi
haft annálgjörð með höndum, svo
sem Sæmund fróða. Siðan segir
hann: „Ari hinn fróði hafði og
annaálaskrif og hans eftirkom
endur, og köllum vér það Flat-
eyjarannála „Nú er vist að Flat-
eyjarbók er i Flatey og hefur inni
að halda vm.a. annál Jóns
Hákonarsonár. Hér getur fyrst
um þetta nafn á bók Jóns og ann-
ál, sem siðan er þessu nafni
nefnd. En veit nú Björn, að þessi
Flateyjarannáll sé saminn af af-
komenda Ara fróða? bað er ó-
maksvert að athuga það, þvi ekki
þekkjum við nú ætt frá Ara fróða.
En börn hans getur ekki nema
Þorgils prest og goðorðsmann á
Staðastað, og hefur sennilega
fengið stað og mannaforráð með
kvonfangi. Börn Þorgilsar voru
Ari sterki, goðorðsmaður á Stað,
og Hallfriður, sem átti Magnús
Pálsson I Reykholti Sölvasonar.
Þau áttu tvo syni er eigi getur,
svo að eftir hafi verið tekið. Ari
sterki er talinn að eiga eina dótt-
ur, Helgu, er ekki hafi átt af-
kvæmi. t sjálfri Sturlungu er
þannig gengið frá þeim fræðum,
en þetta sýnist samt ekki vera
rétt. Helgu dóttur Ara sterka átti
Þórður sonur Sturlu i Hvammi.
Það verður um það leyti, eða litlu
slðar en Sturla i Hvammi deyr,
1183. Þá tók ekkja hans, Guðný
Böövarsdóttir saman við Ara
sterka og þau fóru til Noregs. Þar
dó Ari fljótlega en Guðný kom
aftur til landsins.
Þórður Sturluson og Helga taka
við Stað, en þeirra samfarir urðu
skammar. Segir orðrétt: „Þórður
Sturluson átti fyrst Helgu dóttur
Ara hins sterka, ok áttu þau ekki
börn.” Siðan átti hann Guðrúnu
dóttur Bjarna Bjarnasonar.
Böðvar var sonur þeirra en
Halla' dóttir.”
Það fyrsta sem hér kemur til á-
lita er það, að þegar Snorri
Sturluson deilir við Magnús Guð-
mundsson áAlþingi um 1210-1212,
veittu bræður hans, Þórður og
Sighvatur, honum að málum, og
Þórður sendi eftir Böðvari syni
sinum til Staðar, sem kemur með
lið að vestan, er hann var höfðingi
yfir. Það er þannig að Böðvar er
þá orðinn goðorðsmaður á Stað,
eflaust kvæntur Sigriði Arnórs-
dóttur og búinn að ryðja föður
slnum burtu frá staðfestunni, þvi
hann hefur átt óðalsréttinn að
Stað, sem sonur Helgu Aradóttur.
Þetta gat hann ekki nema að vera
sonur Helgu og fæddur um 1187-
88.
Guðrún, siðari kona Þórðar,
varð ekkja eftir Þorvarð auðga
Ásgrimsson 1186, og hjónalag
þeirra Þórðar verður ekki fyrr en
eftir 1190. Slðast átti Þórður flest
sln börn, þar á meðal Sturlu sagn-
ritara, með Þóru, er eigi er gjörð
grein á, en er Oddverjanafn.
Það sem sannar það mál, sem
hér er reifað, er það, að sonur
Böðvars hét Þorgils. Það er Þor-
gils skarði. Ekki eru neinar líkur
fyrir þvi, að svo hefði sonur
Böðvars heitið, ef móöir hans
hefði ekki verið Helga Aradóttirj
Þorgilssonar, Arasonar fróða,
Þorgilssonar, Valgerðarsonar,
Þorgilsdóttur á Reykhólum
Arasonar, en Þorgils sá átti
uxann, sem Grettir bar.
Þorgilsarnafnið er vigt ættinni
og þar með sannast það, að það er
rétt sem Björn á Skarðsá segir,
að afkomendur Ara fróða geri
Flateyjarannála.
Þetta sem ég vitnaði I I Sturl-
ungu, er úr ættartölunum, sem
virðast má að Sturla sjálfur hafi
ekki samið, heldur hafi það verið
gertseinna, og verður þessi vondi
misgáningur I ættfærslunni, sem
þó við þessa litlu athugun sýnir,
hvernig orðið hefur.
En þótt nú sé búið að sýna fram
á, að Jón Hákonarson sé afkom-
andi Ara fróða, erum við litlu nær
um ætt frá Ara fróða, þvi ætt frá
Jóni verður ekki rakin til núlif-
andi manna.
Björn á Skarðsá kunni fræðin
rétt, þaö sýnir þessi vitnisburöur
hans um Flateyjarannál. Gefst
hér ekki timi til að athuga frekar
það mál né eltast við firrur, sem
fram hafa komið i þvi efni, frekar
en orðið er. Verður það lengst,
meðan sögumenn ekki þekkja það
stykki i sögunum, sem er ættar-
og óðalsréttur á jörðum og hvern-
ig honum var beitt, að sögurann-
sóknir koma að litlu haldi fyrir
sannleikann.
En það er þannig mál með
vexti, að dóttir Gissurar galla
hefur verið fylgikona Einars
prests Hafliðasonar. og þeirra
VESTFROST frystikisturnar eru bún-
ar hinum viðurkenndu Danfoss frysti-
kerfum.
Hverri VESTFROST frystikistu fylgja
1—2 geymslukörfur. Aukakörfur fá-
anlegar á mjög hagstæðu verði.
VESTFROST frystikisturnar eru allar
búnar sérstöku hraðfrystihólfi og
einnig má læsa kistunum.
VESTFROST verksmiðjurnar í Es-
bjerg eru stærstu útflytjendur í Dan-
mörku á frystitækjum til heimilisnota.
FRYSTIKISTUR
VESTFROST ER
DÖNSK
GÆÐAVARA
litrar 195 265 385 460 560
breidd cm 72 92 126 156 186
dýpt cm íán handfangs) b5 65 65 65 65
hæS cm 85 85 85 85 85
Frystiatkösl pr. sólarhring kg 18 23 27 39 42
VERO 195 Itr. 29.707 kr. 265 Itr. 33.591 kr. 385 Itr. 36.931 kr. 460 Itr. 44.290 kr. 560 Itr. 52.640 kr.
Laugavegi 178 Sfmi 38000