Tíminn - 18.12.1973, Blaðsíða 48

48
TÍMINN
Jólablað 1973
•
„Er ekki áreiðanlegt að það sé
anno 1663 i ár?” spurði frænka
mln I morgun.
Frændi minn var viðstaddur, og
af þvi aö það er siður aö hús-
bændur hafi oröið, þegar þeir eru
nálægir, þá svaraöi hann, aö þaö
mundi liklega vera, annars hefði
hann ekki sett það á sig.
Ég veit að það er anno 1663, en
ég sagði ekkert þó að
spurningunni væri ekki beint að
neinum sérstökum. Þaö sómir sér
ekki að ég þykist vita meira en
þau, þar sem ég er að vissu leyti
upp á gustuk þeirra komin.
Frænka min, sem ég kalla svo,
erkona frænda mins.sem tók mig
inn á heimili sitt, þegar þess
þurfti við. Hún er ekki margmál
við mig. Það á að heita svo að hún
taki mig fram yfir vinnukonur
sinar, en það liður varla sá dagur,
að hún minni mig ekki á
ávirðingu mina með einhverjum
hætti, svo að ég ræði sjaldan við
hana að fyrra bragði.
Það var i gær, sem hún sagði
mér lát biskupsdótturinnar i
Skálholti. Ég drúpti höfði i bæn,
eins og vera bar, en hugurinn
flaug heim i Skálholt, æskuheim-
ili mitt, og það er raunar ekkert
nýtt, að ég hugsi þangað
Já, ég hefi vist enn ekki sagt
hver ég er. Ég er Guðbjörg
Sveinsdóttir. Faðir minn er
Sveinn Sverrisson yfirsmiður á
Skálholtsstað. Hann hefir verið
það lengi, og þar fæddist ég.
1 æsku var mér kennt það, sem
siöur er að kenna dætrum em-
bættismanna og stórbænda. Við
erum i ætt við Odd Einarsson
Skálholtsbiskup, og njótum góðs
af þvi á ýmsan hátt. Það kom
fyrir að frænkur okkar, sem eru
giftar embættísmönnum, tóku
mig á heimili sin og kenndu mér
hannyrðir og fatasaum. Faðir
minn var hreykinn af, hve dugleg
ég var með nálina, og sagði
stundum, að þó að heimamundur
minn yrði ekki mikill, þá væri vist
engin hætta á aö mig skorta biðla,
eins og allt færi vel úr hendi, sem
ég snerti á.
Þetta var nokkurt oflof hjá
föður minum, vegna þess hve
hann ann mér heitt. Sjálfsagt
hefir hann gortað af myndarskap
minum við biskupsfrúna, þvi að
eitt sinn kom hún og vilsi sjá það,
sem ég haföi saumað. Ég var
feimin, en sýndi henni það, sem
mér þótti frambærilegt.
Biskupsfrúin skoðaði þetta
vandlega, og sagði að þetta væri
snoturlega unnið. Svo kallaði hún
föður minn á eintal.
Skömmu siðar varð ég þerna i
Skálholti. Það er mikil upphefð.
Prestar, sýslumenn, lögreltu-
menn og stórbændur sækjast eftir
að koma dætrum sinum i Skál-
holt, og auðvitað verður þeim
mest ágengt, sem eru i ætt við
biskupshjónin, eða i miklum
vinskap við þau. Stúlkurnar
verða þó að vera vel verki farnar,
einkum þó ef þær eru litillar
ættar, eða komnar af efnalitlum
foreldrum.
Vafalaust hefir það átt sinn þátt
i þvi, að ég fékk þetta starf, aö við
erum svo náskyld tveim fyrr-
verandi Skálholtsbiskupum, en
það voru þeir Oddur Einarsson,
sem var lengi biskup, og sonur
hans Gisli Oddsson, sem var
aðeins fá ár biskup, og dó ungur.
Faðir minn harmar þá báða, en
hann var yfirsmiður i Skálholti i
tið þeirra beggja, og hefir verið
það allan timann sem Brynjólfur
Sveinsson hefir verið biskup.
Faðir minn gladdist mjög yfir
frama minum, sagði að nú yrði ég
svo góður kvenkostur, að hann
bæri engan kviðboga fyrir uppeldi
minu. Móðir min dó, áður en ég
var komin til vits og ára. Systkini
min, sem öll eru miklu eldri en
ég, smátindust burtu, þangað til
við vorum ein eftir i litla húsinu
við smiðjugaflinn, faðir minn og
ég, ásamt gamalli konu, sem
alltaf var hjá okkur, Ég kunni
þessu vel, fann að ég hafði meira
frjálsræði en flestar jafnöldrur
minar, og naut þess, en stundum
var litið úr verki hjá mér. Það var
þvi ekkert undarlegt, þó að faðir
minn yrði glaður, þegar hann sá,
að.ég gat einbeitt mér að vinnu,
átti ekkert erfiðara með það en
stöllur minar, sem voru aldar upp
við miklu meiri aga.
Mér féll starfið vel, og sjálfsagt
væri ég enn ein af Skálholts-
þernum, ef mér hefði ekki orðið
það á að verða barnshafandi.
Ég segi, að mér hafi orðið þetta
á. Liklega ætti ég heldur að segja,
að guði þóknaðist aðhaga þvi svo,
að óvarkárni okkar Daða Hall-
dórssonar i Hruna bar ávöxt.
Við Daði höfðum þekkt hvort
annað frá barnæsku. Við erum
næstum jafngömul, og Daði var
mjög ungur, þegar hann varð
smásveinn Brynjólfs biskups.
Þar kom til vinátta biskups við
fólkið i Hruna, og lika hvað Daði
var efnilegur piltur.
Stundum lékum við Daði okkur
saman, en sjaldan tvö ein. Það er
alltaf margt fólk i Skálholti, og
talsvertaf börnum og unglingum.
Stöku sinnum voru börn biskups-
hjónanna, Ragnheiður og Hall-
dór, með okkur i leik, en þau eru
dálitið yngri en við, og svo var
oftast einhver fullorðinn nálægt
til að gæta þeirra, venjulega
barnfóstran. Okkur þótti þetta
ekkert gaman, þvi auðvitað
fengum við engu að ráða i
ieikjunum, en við létum ekkert á
þvi bera.
Þegar Daði fór að læra i Skál-
holtsskóla, hættum við að leika
okkur saman, og sáumst sjaldan,
þangað til ég varð skólaþerna.
Allir skólpiltarnir glettust við
okkur stúlkurnar. Þar var Daði
enginn eftirbátur, og það er
enginn vafi á, að hver einasta
ólofuð Skálholtsmær hefur
einhverntima átt sina drauma um
Daða i Hruna. Bara nafnið, Daði i
Hruna, féll svo vel á tungunni,
að það hljómaði eins og fegursti
fuglasöngur. Léttur roði hljóp
fram i ungar kinnar okkar.og
augun leiftruðu.
Þegar ég var komin á nitjánda
árið, var það þannig, að ég mátti
vera vör um mig, svo ekki sæist
hversu oft ég gaf Daða auga.
Nálægð hans vakti hjá mér slika
unaðskennd, að það var eins og ég
svifi i lausu lofti, og öll tiiveran
varð daáamleg. Hann virtist
ósnortinn af þessu, átti það til að
klípa mig i eyrað, og kalla mig
Guddu litlu. Ég er smávaxin, næ
honum varla i öxl þegar faldinum
er sleppt, en Daði er með hæstu
mönnum.
Rósa Þorsteinsdóttir:
í ÞURR
AUGU
? RAUÐ
m'
Saga frd
Ég var alveg viss um að ást min
væri vonlaus, og duldi hana þvi
eins og ég gat. Samt naut ég þess
að sjá Daða i Hruna, og vita um
nálægð hans.
Vorið sem ég varð tvitug, fékk
ég biðil. Hann var fertugur ekkju-
maður, og átti ung börn. Faðir
minn var á báðum áttum, hvort
ég ætti að taka honum eða ekki,
en ég gret og sagðist ekki vilja
giftast strax. Faðir minn sagði
þá, að ég væri full ung til að taka
að mér börn, og ég slapp við að
giftast i það sinn.
Síðla sumars þetta ár fórum við
þrjár stúlkur saman að safna
jurtum sem biskupsfruin ætlaði
að hafa i grauta handa fyrir-
mönnum. Hún valdi sjálf þær
stúikur, sem hún treysti bezt, en
hún hafði kennt okkur að þekkja
þessar jurtir, og sýnt okkur
hvernig átti að tina þær.
Þennan dag var næstum logn og
glaða sólskin. Við fórum nokkuð
langt i burtu. Það var talsverður
metnaður i okkur að koma heim
með sem flestar og beztar jurtir.
Við fórum þvi hver fyrir sig,
þangað sem við áttum von á að fá
sem mestan feng, án þess þó að
missa sjo'nar hver af annarri. Ég
var þvi ein, þegar ég settist i
dálitinn hvamm til að hvíla mig
örlitla stund.
Þarna var ágætt útsýni. Ég sá
hvar komu tveir piltar að heiman.
Annar þeirra var Daði
Halldórsson, en hann var i Skál-
holti um þessar mundir, og var
einn af sveinum biskups.
Ég flýtti mér að rétta faldinn,
og snyrta mig eins og föng voru
á. Það var ekki unnið fyrir ig,
þvi að piltarnir komu beina leið tii
min.
Daði henti sér hlæjandi á grúfu
I mjúkt grasið, en hinn pilturinn
svipaðist um, og spurði eftir
annarri stúlkunni, sem með mér
var, en allir vissu að hann var
mjög ástfanginn af þessari
stúlku.
Ég sagði hvar hún var, og hélt
að þeir myndu fara, en Daði lá
kyrr, sagðist ekki nenna að fara
lengra strax, enda væri rétt að
lofa þeim að vera einum svolitla
stund, til þess hefðu þeir komið.
Við töluðum saman, og vorum
kát, en skyndilega urðum við
þögul og alvarleg, eins og við
stæðum yfir dauðs manns gröf.
,,Þú ert svo falleg” hvislaði
Daði, og horfði á mig eins og hann
hefði aldrei sé mig fyrr.
Ég varð svo feimin, að mér
fannst ég ekki geta hreyft mig, og
orðin sem ég vildi segja, stóðu
föst i hálsinum á mér.
Feimni min hafði áhrif á Daða,
svo að hann fór lika hjá sér. Við
sátum þarna ósköp vandræðaleg,
sitt á hvorri þúfu, og gældum við
strá. Svo litum viðhvort á annað
og brostum.
Daði stökk á fætur, sló laust i
öxlina á mér og sagði „skessa”
alveg eins og þegar við vorum i
eltingarleik f gamla daga. Svo
þaut hann af stað eins og kólfi
væri skotið
Eftir sat ég, og var svo
hamingjusöm, að mig langaði til
að gufa upp, verða eitt með öllu i
jörð og á.
Svo varð ég aftur eigingjörn, og
fiýtti mer að lygnum polli, sem
var þarna stutt frá. Vatnið i
honum var hreint og tært, og þó
að ég hefði nú þegar tekið
nokkurn tima til hvildar, þá
stóðst ég ekki mátið, en settist á
bakkann og grandskoðaði spegil
mynd mina. Við mér blasti sma-
gert andlit, hátt enni, ávalar
kinnar, beinn munnur, tilbúinn að
brosa, og blágrá, glettnisleg
augu. Faldurinn hluldi jarpa
hárið mitt, sem ég greiddi af svo
mikilli kostgæfni öðru hverju.
Það átti að prýða koddann minn á
brúðkaupsnóttinni minni.
Eiginlega hafði mér aldrei
likað þetta andlit fyrr en nú, og
mér varð dálítið hverft við, þegar
ég heyrði hinar stúlkurnar kalla á
mig, svo áköf var ég i að reyna að
sjá sjáfa mig með augum Daða.
Nú vildu stúlkurnar fara heim.
Auðvitað fóru piltarnir aðra leið.
Það samræmdist ekki reglum
staðarins að þeir leituðu okkur
uppi svona langt frá bæ. og varð
"að leyna þvi.
Að ég læt mér svo tíðrætt um
þennan dag, kemur til af þvi, að
mér er hann minnisstæðastur af
öllum dögum i lifi minu. Ég sagði
áðan, að það hefði verið glaða
»