Tíminn - 14.07.1974, Síða 12

12
TÍMINN
Sunnudagur 14. júli 1974.
Fríða Sigurðsson:
KEFLAVÍK 1774—1974
itwu/
'ítat yp
sUu.-htc~
r >y
mmwmmjmmm
feju feuu 6 ^ÉuquJti.
- - (H-'y/CieJiaAHÍ/ÍLLr- ^
ícttu C{,

z¥ith*~<h^K' / C^uxiasrvte/C' q /,y- j
^ 4«V. ■«
'^$MAa/frnUf Ciltf-eUUttlýe-Ufu
-é>óuprtt<rtV/ ittOfu ffort)arí$uf «%x.C0-&-».._____^
'ícrítt y/ar/aJCcrte. * a-'SjuA \tty.yur^rf Cu
WufuuL Qy/''-. Jttý //
■ •jJryOtu- /Jy'' Ljttt/c/jctt tJyL'ts~ áý/ý'/ttíxJrcu
u j/r-i iUffj *• r»
WttuvUC (i.jTa
/mi, jttíLuJh r uiH 4
. J/cLuiJr/'TS' /
jc%>jguL/£iPW-
^ VHÍ
tcfnenfl
|M,|
étjfL/>LÍÁ4-fzlJ <%jy£-ÚUt-éJ^
r ri'JcókÁy~’ /Lr-t.MWJ
.'TuiaJl * Cnssuéu'frjJi-J/tA-jy*-fS' ffc /* * -
'Hsv'fltstP * |
Æ.JuJ/utZ^ ^ fí ^ n~' ' ^
ruP<r~ 'n£^ t'M'j'
,T ^ „ JjlÍA^CyU&i / r<A-f-Wf/A-Si>hr, t/jfylíL- y.fhriJ/iCL
éXX-0\/r- (Jj'Jftc{.'tr^s~ru ^t'i^JiCyWéy^ ■■ éu/fTÍuSJettJjja-tjírn..*
"“^4' "*" * fj/cr j/y£unxr/U-<r~<> éívz&k,-<x/£6jvjJ cr-r/-. JjiJvJJJirCtM,
ht'tr '-t’urftt-ty,: .:^\_-iJLq-(L . ’Ýt*..
'Jpf.Jy- (jfJJ~rdJiJfý- '^cz'JJJJíJr
.K .'V j * ~J~r*t S9A- J/' %
I?w*>
j-HJsy-ttxén.'t'tx/r c fAft-^CtsC-ýC. f
tý 4^-A-qajfyiá

ítCCH'
r ‘jlS-s s a ff/ft/J4--*-^,
yJ/zx. itðL'tLLfMuttUt/fýyivptjer'Urs, téj/te.i
iC'Hn */&,'* Cjsj- . A/Tx*. ~UL/ ttnT'.,.. ./' l
T ,t T_ ÍnffV*'***'/ úfnJ/ýt/Jtde-Jðí/JajéoC JajUa
fd/- ttx- +ÉtuJLH24<//JÚrtl/uu -
dtticr-ó
TuJr MJc-Ji
-Us
-C _
l, 0 Stéftjs fat-Mti&r- eJjzÆ.1
F ͌<ux^Or0!' , /J/ y/uttJCJJ rJ^O
~£t. -

mdJMmM&ttfojpfrh-, fíffð&rsBru
(jf&JJá IP&LJJhynff&'A
Hér getur að líta Ijósrit af þingskjalinu fró 6. 8. 1774,
sem fró segir í grein Fríðu Sigurðsson
ÞESS hefir verið ininnzt með
gleði og glæsibrag, að 1949 fékk
Keflavik kaupstaðarréttindi. A
þessu hútfðarári 1100-ára-byggð-
ar á islandi má nú kannski einnig
hnýsast i hina gráu fortið fyrir
1949. Ég get reyndar ekkert sagt
urn staðinn, eins og hann var fyrir
1100 árum, þvi að þar veit ég ekk-
ert um, og ég ætla mér ekki að
tala um kotbændur þá, sem
nefndir eru í gömluin skrám, þvi
að þeir hafa ekki haft nokkur
áhrif á þróun staðarins, hafa ekk-
ert sameiginlegt með staðnum
nema nafnið tómt.
Það er vitað mál, að byggðin i
Keflavik hefur ekki risið upp úr
þessu einmanalega kotbýli,
heldur i kringum danska kaup-
manninn Holgeir Jacobæus, eftir
að hann settist að i Keflavik. Okk-
ur þarf ekki að vera illa við þá
staðreynd, að frumbyggi og
stofnandi Keflavikurkaupstaðar-
ins hefur verið útlendingur. Einn-
ig vikingarnir voru útlendingar,
þegar þeir „námu” landið fyrir
1100 árum, a.m.k. hlýtur þáver-
andi ibúum landsins, pápunum,
að hafa fundizt það, og margur
góður núlifandi Islendingur getur
taliö Holgeir Jacobæus forföður
sinn. Ég hef lengi verið að leita að
upphafi Keflavikurbyggðarinnar,
og hef i Faxagrein i desember ’69
borið fram rök fyrir þvi, að
Jacobæus hlýtur aö hafa setzt að i
Keflavik ekki seinna en 1772. 1
annarri Faxagrein i mai ’70 hef
ég sannað þessa búsetu og bent á,
að kaupmaðurinn hlýtur að hafa
setzt að i Keflavik á einhverju ár-
anna milli 1763 og ’72 og að þar
yrði að leita að fæðingarári
Keflavikur. Nú ætla ég að segja,
hvernig umhorfs var i Keflavik
fyrir nákvæmlega 200 árum, árið
1774. A það að vera tveggja-alda-
minningargrein á þvi ári, þegar
allt landið minnist 1100-ára-
byggðar. En •$ árinu 1774 hefur
ýmislegt gerzt i Keflavik, sem
forvitnilegt er að vita, og auk þess
er ég svo vel sett, að geta lýst
staðnum hið nákvæmasta einmitt
á þvi ári. Og i þessu sambandi
mun einnig koma i ljós fæðingar-
ár Keflavikur.
Arið 1774 stóðu i Keflavik 6 hús,
og ætla ég nú að segja frá þvi,
hvað þau voru stór, i hvaða
ástandi þau voru, hvernig þau
voru innréttuð, hvaða tilgangi
þau þjónuðu og hvað fasteigna-
mat þeirra var hátt — eða lágt.
Þegar Jacobæus fluttist til
Keflavikur á 7. tug 18. aldar, kom
hann ekki að húslausri strönd.
Hann fann 3 hús fyrir. Þvi að ts-
landskaupmenn hafa alltaf átt
einhverja kofa i höfnum þeim,
sem þeir sigldu til, og höfðu þess-
ar búöir lengi framan af verið
mjög lélegar, þvi kaupmennirnir
lögðu ekki fé sitt i húsabyggingar,
meðan þeir gátu átt von á þvi að
verða reknir i burtu. En eftir að
einokunarverzlunin komst á, voru
kaupmennirnir öruggari og fóru
þá að byggja til framtiðar. A 18.
öldinni munu þeir yfirleitt hafa
átt 2-3 hús i höfnum sinum, a.m.k.
kramhús og pakkhús.
Húsin 3, sem Jacobæus fann
fyrir i Keflavik-«g sem enn stóðu
árið 1774, voru krambúðin, pakk-
húsið og Gamla húsið, sem svo
var kallað. Krambúðin var mjög
gömul. Hún var þegar á fyrri
helmingi 18. aldar orðin hröríeg,
og árið 1748, á timum Hörmang-
ara, hafði hún verið byggð upp.
Siðan hafði ekkert verið gert við
hana I aldarfjórðung, en stóð enn.
Pakkhúsið i Keflavik var i góðu
standi, enda hafði það verið byggt
upp 1762 og endurbætt fyrir að-
eins tveimur árum. Um þriðja
húsið, sem almennt var nefnt
Gamla húsið, vitum við svo sem
ekkert. Kannske það hafi verið
notaö sem athafna- og geymslu-
skúr, kannske verkstæði, kannske
kaupmaðurinn hafi haldið til i
þessu húsi til að byrja með.
meðan verið var að reisa íbúðar-
hús handa honum.
Jacobæus lét byggja ibúðarhús
handa sér og fjölskyldu sinni, og
hefur hann þá sennilega verið
viðstaddur, mun sjálfur hafa
staðið fyrir byggingunni, ábyggi-
lega komið með byggingarefnið
með sér frá Danmörku. Einnig sú
staöreynd að kona hans ól honum
son á næsta ári, Christin Adolph.
sem 1789 er sagður 22 ára, stað-
festir dvöl þeirra hjóna I Keflavik
árið 1766. En varla hafa þau kom-
ið fyrr en 1766. þvi sjálfsagt þykir,
að kaupmaðurinn hafi byrjað á
þvi að byggja yfir sig og sina um
leið og hann kom til staðarins, og
auk þess þykir óliklegt, að hann
skuli hafa látið konu sina lúra
lengi i pakkhúsinu eða i gamla
húsinu.
Hlýtur Jacobæus þvi að vera
kominn til Keflavikur árið 1766,
og má þvi lita á þetta ár 1766 sem
fæðingarár Keflavfkur.
Hefðu Keflvikingar þvi mátt
halda Keflavikurhátið 1966 — eins
og Isfirðingar gerðu.
Þessi 4 hús, krambúðin, pakk-
húsið, gamla húsið og ibúðarhús-
ið, gátu þó ekki nægt kaupmann-
inum, sem var athafnasamur
maður. Hann þurfti sem fyrst að
fá sér beyki, en á þeim timum
varð það að vera danskur maður,
og slikur maður þurfti einnig á
húsnæði að halda. Lét
kaupmaðurinn þvi reisa 5. húsið á
staðnum árið 1770. Hús þetta
nefndu Islendingar beykishús, af
þvi að beykirinn átti að búa þar,
en Danir nefndu það yfirleitt ,,ls-
lenzka húsið”, af þvi að það var
byggt sem islenzkur torfbær.
Beykir i Keflavik var árið 1772
Niels Lassen Hoeg, hefur ef til vill
komið til Keflavikur sama áriö og
hús hans var byggt. Einnig Hoeg
var kvæntur maður, 33ja ára 1770.
Kona hans hét Karen og var 4 ár-
um eldri en hann. Þessi hjón hafa
átt börn. Þau misstu eina dóttur i
byrjun ársins 1773. önnur dóttir
þeirra varð seinna „kokkepige”
og „stuepige” i Keflavik, og var
hún 3 ára gömul árið 1770.
Handa þessu danska fólki var
„Islenzka húsið” ekki nógu gott.
Gæti hugsazt að lekið hafi úr þak-
inu, þvi 1772 var húsið endurbætt,
þótt ekki væri nema tveggja ára
gamalt, og sett nýtt þak úr borð-
um á þann hluta þess, sem fólkið
bjó i. Þvi ekki höfðu þau allt húsið
til umráða. Beykishúsið var
reyndar 7 stafgólfa hús, en 3 staf-
gólf voru notuð sem eldhús og 2
sem pakkhús, svo að ibúðarrými
beykisfjölskyldunnar náði aðeins
yfir tvö stafgólf. Voru það tvö litil
herbergi, um það bil 1,80 m á
lengd. Það voru þessi herbergi,
sem höfðu fengið nýtt þak 1772.
Þriggja stafgólfa eldhúsið var svo
stórt, að þar hlýtur að hafa farið
fram meiri háttar eldunarstarf-
semi, og hefur beykisfrúin, hún
Karen Hoeg, ef til vill verið elda-
buska staðarins. En beykisverk-
stæöi er hvergi nefnt á nafn.
Varð kaupmaðurinn þvi að
leggja út i eina húsbyggingu enn,
og gerði hann það 1774. Þetta hús
var auðvitað nefnd „Nýja húsið”.
Atti þetta nýja hús að vera undir
kokkhús, beykisverkstæði og
pakkhús.
Stóðu þvi fyrir nú 200 árum
þessi 6 hús i Keflavík: Krambúð-
in, pakkhúsið og gamla húsið frá
þvi I gamla daga og kaupmanns-
húsið, . beykishúsið
og nýja húsið, sem Jacobæus
byggði. En á þessu ári 1774, þegar
hann byggði nýja húsið, lét kaup-
maðurinn jafntimis gera eins
konar klössun á allri byggðinni.
Lét hann þá rifa niður gamla hús-
ið, en timbrið i þvi var svo gott, að
nota átti það i viðgerðir og var
jafnvel notað i nýbygginguna.
Hvað voru þessi hús stór? Húsin i
Keflavik voru engir smákofar.
Krambúðin var 15 stafgólfa hús.
Nýja húsið var með 12 stafgólf og
pakkhúsið með 11. Kaupmanns-
húsið og beykishúsið voru hvort
um sig 7 stafgólfa hús. Voru húsin
milli 9 og 19 metra á lengd.
Breidd þeirra var frá 6,23 m til
7,95 og hæð frá 4,20 til 7,05 metra.
Hin óvenjulega mikla hæð hús-
anna skýrist að visu hjá kaup-
mannshúsinu og hjá krambúðinni
með þvi, að kaupmannshúsið var
með loft og krambúðin bæði með
loft og kjallara. Hún er einnig
skiljanleg hjá pakkhúsinu, þar
sem yar gert ráð fyrir að vörun-
um yrði staflað hátt. En jafnvel
Islenzka húsið, sem var hvorki
með loft né kjallara, var 4,20 m á
hæö.
Gluggar voru munaður á þeim
timum. Kaupmannshúsið var
ekki nema með 4 glugga, en 3 her-
bergi þar og eldhúsið hljóta að
hafa verið gluggalaus. Beykis-
húsið og pakkhúsið voru jafnvel
með aðeins tvo glugga hvort, hins
vegar voru 6 gluggar á krambúð-
inni, enda var þar mestrar birtu
þörf og mesta útsýnis. Hurðir
voru 9 á kaupmannshúsinu, 6 á
krambúðinni, 4 á beykishúsinu og
3 á pakkhúsinu, allar með lásum
og hengslum, svo að auðséð er, að
ekki voru húsin haldin ólæst.
Ætla ég nú að lýsa húsunum,
hverju fyrir sig.
Krambúðin var elzta og stærsta
húsið á staðnum. Hún var 18,75 m
á lengd, 7,95 á breidd og 7,05 á
hæð. 1 öðrum endanum var
þriggja stafgólfa herbergi, það
stærsta á staðnum, og var það
auðvitað handa kaupmanninum. 1
hinum endanum var 7 stafgólfa
kjallari, og var hann auðvitað
undir vörurnar. Krambúðin sjálf
var fyrir miðju, og frá .henni lá
stigi upp á loftið. Yfir herberginu
og yfir krambúðinni var fast loft.
Pakkhúsið hafði fengið nýtt þak
á suðurhllðina sama árið og þak
hafði verið sett yfir herbergin tvö
I islenzka húsinu. Var rigningar-
hliöin þvi nú með tvöfalt þak.
Pakkhúsið var 12,08 m á lengd,
7,40 m á breidd og 6,75 m á hæð.
Það var með 11 stafgólf, en aðeins
7 þeirra voru notuð sem pakkhús,
4 voru tekin undir tvö herbergi,
hvort tveggja stafgólfa,
annað handa undirkaupmanni, og
var það panelþiljað, hitt fyrir
vinnumennina, og var það ekki
panelþiljað. En fast loft var yfir
báðum herbergjunum.
Kaupmannshúsið var aðeins 8
ára gamalt, byggt úr timbri „á
norska visu” og var 9 metra á
lengd, 7,20 á breidd og 6,23 á hæð.
7 herbergi voru i þvi og litið
eldhús. Tveir útgangar voru á
húsinu, og úr forstofunni lá stigi
upp á loftið. Skilrúmin voru öll
múruð og allt húsið panelþiljað að
innan. Múraður reykháfur gekk i
gegnum allt húsið. Þrjú föst rúm
voru i húsinu og 2 kakal-ofnar.
Beykishúsið og islenzka húsið
hafði torfveggi og torfþak. 1 þvi
var einnig múraður reykháfur, en
aðeins einn kakal- eða flisaofn.
Þetta var 7 stafgólfa hús eins og
kaupmannshúsið, en öðruvisi i
laginu. Það var 12,80 metra langt,
6,23 m breitt og 4,20 m hátt. Húsið
hafði verið byggt árið 1770,
endurbyggt 1772 og 1774 þarfnað-
ist þaö aftur meiri háttar viðgerð-
ar. Skil ég það á þann hátt, að
þegar ekki þurfti lengur að nota 2
stafgólf sem pakkhús og 3 sem
kokkhús, af þvi að nýja húsið tók
Lítil jörð óskast
til kaups á Suðvestur- eða Vesturlandi.
Tilboð um verð og skilmála leggist inn á
afgreiðslu Timans, merkt Litil jörð 1820.