Tíminn - 23.03.1975, Blaðsíða 7

Sunnudagur 23. niarz 1975.
TÍMINN
7
700 ára gömul kenning Tómasar frá Akvín:
Andstæðingnum ber
sama virðing og þeim,
er við erum sammála
— því báðir hafa leitað sannleikans
á heiðarlegan hátt
Gömul kona með lifandi trii veit meira um guO en hinn lærðasti heim
spekingur, dagði dóminikanamunkurinn Tómas frá Akvfn.
HINN 7. marzmánaðar
1274 dó ítalskur dómíni-
kanamunkur og kennimað-
ur, bróðir Tómas frá Ak-
vín, 49 ára gamall, í
óþekktu klaustri á leið frá
Napólítil Lyon. Síðast liðið
ár, þegar sjö hundruð ár
voru frá dauða hans, var
efnt til mikilla minningar-
hátíða í kirkjum og háskól-
um kaþólskra landa. Rit
hans, sem eru mikil að
vöxtum, eru lesin enn þann
dag í dag. En sleppum hér
öllum fræðilegum vanga-
veltum og fjöllum í þess
stað örlítið um manninn.
Tómas frá Akvin fæddist 1225.
Hann var það, sem kallað var af
tignum ættum, og faðir hans og
frændur tóku mikinn þátt i stjórn-
málasviptingum þess tima. Þá
voru viðar uppi miklar deilur
heldur en hér i landi Sturlunga,
Ásbirninga, Haukdæla og Odd-
verja. Páfinn og þýzkur keisari,
sem ætlaði að leggja Italiu undir
sig, elduðu grátt silfur.
Um það var rætt, hvaða veg
Tómas litli skyldi ganga. Atti
hann að leggja fyrir sig her-
mennsku i þeirri von, að hann
yrði atkvæðamikill herforingi,
eða helga sig þvi sviði stjórn-
mála, þar sem mannhætta var
minni, þótt ekki væri dæmalaust,
að rýtingur lenti i siðu slikra
manna eða dropi eiturs i bikar
þeirra? Hugsanlegt vai lika að
freista þess að koma honum i
valdastöðu innan kirkjunnar —
gera hann að biskupi eða ábóta i
riku klaustri. Hann átti á bak við
sig ætt, sem miklu gat til vegar
komið, og góð menntun spillti
ekki.
En þetta fór allt á annan veg
heldur en bollalagt hafði verið.
Nitján ára gamall gekk Tómas i
klaustur dóminikana. Þessi
munkaregla hafði verið stofnuð i
byrjun aldarinnar, samtimis
reglu fransiskana. Þetta var
samfélag presta, sem aðhyllzt
höfðu borgarmenningu, sem þá
var i uppsiglingu, og vildu ekki
„flýja veröldina”, eins og munk-
ar höfðu gert fram að þessu.
Dóminikanar settust yfirleitt að
mitt i borgunum i grennd við
aðaltorgin og 'skólana. Skipulag
reglu þeirra var mjög lýðræðis-
legt, likt og innan kaupstaða á
þessum tima. Þessir munkar af-
söluðu sér mestum hluta eigna
sinna, og lifnaðarhættir þeirra
voru mjög fábrotnir, likt og
meðal aimennings i bæjum og
borgum. Bróðir Tómas fylgdi
þessari mælisnúru af alhug, og
beitti sér mjög gegn ihaldssöm-
um þjóðfélagsöflum, sem bæði
voru örg og hneyksíuð á fram-
ferði munka þessarar nýju reglu.
Frá sjónarhóli fólks á
þrettándu öld hefur Tómas frá
Akvin og skoðanabræður hans
verið að skapi hins nýja tima, er
þá var. Hann batt sig ekki heldur
við landamærin. Þótt hann væri
sjálfur italskur, var hann sendur
til Parisar og þaðan til Kölnar,
þar sem ann var við nám i fimm
ár, og loks sneri hann aftur til
Parisar, þar sem voru mestu
menntasetur miðalda, og gerðist
þar kennari. Þar höfðu til dæmis
islendingarnir Sæmundur fróði
Sigfússon og Jón ögmundsson,
siðar biskup, dvalizt á öldinni
næstu á undan.
Eftir fjögurra ára dvöl
Tómasar i Paris lét svo hinn
keisaralegi háskóli i Napóli senda
eftir honum, svo að heimalandið
fengi notið hans.
Arið 1274létpáfinnstefna öllum
biskupum kristninnar, er til náð-
ist, á samkomu i Lyon, og átti þar
meðal annars að reyna að koma á
sameiningu kaþólskra kirkna og
kristinna kirkna á austursvæðinu,
er höfðu brotizt undan yfirráðum
Rómar. Á þennan fund var bróðir
Tómas kvaddur, sjálfsagt sem
sérfróður maður um hin við-
kvæmustu ágreiningsatriði. Hann
hafði ekki fyrr fengið fyrirmæli
páfa, en hann hélt af stað i eina af
þessum langferðum, sem hann
var orðinn ærið vanur að fara —
ýmist fótgangandi eða riðandi á
asna, er betur lét. Hann tekur sér
náttstað að kveldi, hvar sem
verða vill, og gleymir sér á dag-
inn við dásemdir náttúrunnar,
kemst i snertingu við bændurna
og lif þeirra og hittir kaupmenn
og handverksmenn af mörgum
þjóðernum.
Það er háttur Tómasar frá
Akvin að halda áfram að velta
fyrir sér viðfangsefnum sinum á
þessum ferðalögum, og þar sem
vel hagar til, skrifar hann það á
kvöldin, er hann hugsaði um á
daginn. Stundum tekur hann sér
hvild i nokkra daga, svo að hann
geti fullgert þann og þann kafl-
ann. Margt af þvi, sem varð til
með þessum hætti er enn varð-
veitt.
A þessari ferð til Frakklands
bilaði heilsa Tómasar. Ferðalag-
ið varð honum ofurefli, og hann
komst ekki einu sinni nema
skammt á leið. Hann andast i
áfangastað eitt kvöldið.
Tómas frá Akvin er auðvitað
maður af öðrum heimi, ef svo má
segja, heldur en við, sem nú erum
uppi. Hann er og verður barn
miðaldanna. En kynnist maður
ofurlitið þvi, sem hann hefur
skrifað, getur sá hinn sami ekki
annað en undrazt, hve margar
hugsanir hans eru okkur nálægar.
Það kemur þegar i ljós af þvi,
hvaða munkareglu hann valdi.
Og þetta val hans var ekki nein
tilviljun. Það sannast til dæmis af
þessum orðum hans:
„011 jarðnesk gæði, jörðin sjálf
og auðæfi hennar, bæði þau sem
náttúran tilreiðir og önnur, sem
orðið hafa til vegna vinnu mann-
anna, hefur guð gefið mönnunum
til sameiginlegra nota, öllum til
hagsældar. Þegar einhver hrifsar
meira til sin en hönum ber, þá er
það rán og eignarréttur er þá að-
eins réttlætanlegur, er hann þjón-
ar hagsmunum allra”.
Það var ekki hugsjón aðals-
manna, sem þessi munkur hafði
tileinkað sér. 1 augum hans var
kærleiki til guðs og manna æðstur
allra dyggða, og það var kenning
hans, að kærleikurinn einn gæti
leitt mennina til þess að skilja
leyndardóma guðs, sem á sér ból-
stað i sérhverjum manni.
Hitt er svo annað mál, að i
seinni tið hefur mjög verið harm-
að, að kenning Frans frá Assisi
skyldi ekki móta kaþólsku kirkj-
una meira en kenningar Tómas-
ar, þvi að kenning hans mótaðist>
fyrst og fremst af samkennd alls,
sem lifir, og skyldugri virðingu
manna fyrir náttúrunni, og þvi lifi
öllu, er hún elur á brjóstum sér.
Það hefði stuðlað að meiri nær-
færni mannanna i skiptum við
náttúruna umhverfis, lifandi og
dauða, heldur en raun hefur á
orðið, og þessu leyti var Frans
frá Assisi þvi ennþá nær hugsun
margra nútiðamanna, náttúru-
verndarmanna, heldur en Tómas
frá Akvín.
Tómas Akvin er mildur og
skilningsrikur i samræmi við
kenningar sinar, I garð þeirra,
sem hann varð þó að deila við og
vefengja, svo sem kennimenn
Gyðinga og Araba. En verk
þeirra voru tekin að berast viða
um Vesturlönd á þrettándu öld.
Hann hafnar aldrei umsvifalaust
hugsunum annarra, heldur reynir
að kafa til botns, og það virðist
gleðja hann, ef hann finnur við
slika könnun eitt eða annað, sem
hann getur fallizt á. Um þetta
hefur hann sjálfur sagt:
„Þegar við neyðumst til þess að
velja og hafna og mynda okkur
skoðun á einhverri kenningu,
megum við aldrei láta tilfinning-
ar okkar leiða okkur á villigötur.
Það leiddi annað hvort til samúð-
ar eða óvildar, i stað þess að okk-
ur ber sjálfum að leita sannleik-
ans á heiðarlegan hátt. Og þann,
sem við getum ekki fylgt, eigum
við að elska jafninnilega og hinn,
sem við erum sammála. Þeir
hafa sem sé báðir i raun og veru
leitað sannleikans, svo að þvi
leyti hafa allir aðilar sett sér
sameiginlegt markmið”.
Hugsum okkur nú, á tuttugustu
öld, ef þorri manna léti stjórnast
af þessu viðftorfi i daglegu lifi,
pólitiskum deilum og öðrum efn-
um, er ágreiningi valda!
Það traust, sem Tómas frá
Akvin ftafði á öðrum mönnum, og
þá virðingu, sem hann bar fyrir
skoðunum þeirra og kenningum,
má áreiðanlega skýra með
þeirri sannfæringu hans, að allur
heimurinn og það, sem I honum
er, væri skapað af guði, og þess
vegna væri það i rauninni gott,
þrátt fyrir allar syndir mannanna
og þá óhamingju, sem þær drógu
á eftir sér.
Tómas frá Akvin var ekki böl-
sýnismaður, sem alls staðar sér
eitthvað illt og lifir i stöðugum
ótta við, að það sigri nú. Hann
fann anda Krists i öllu og alls
staðar, hvort sem það var aug-
ljóst við fyrstu sýn eða ekki. Allir
áttu að eiga raust guðs anda,
skilja hana og lifa eftir boðum
hennar.
Tómas frá Akvin var vissulega
trúr sinni kirkju, kaþólsku kirkj-
unni. í augum hans var lögmál,
fyrirmæli og siðferðireglur
óneitanlega nauðsynlegar leiðar-
stjörnur, en samt sem áður ekki
neitt höfuðatriði. Mestu máli
skipti, samkvæmt kenningu hans,
að hver einstaklingur handsalaði
sig Kristi i innsta djúpi samvizku
sinnar. Það var andi guðs, sem
átti að leiða hvern einstakling.
Þessi andi var uppspretta allrar
göfgi, auðmýktar og sannarlegs
kærleika. Og sannkristinn maður
var fullkomlega frjáls.
Þetta kenndi Tómas frá Akvin,
sem uppi var fyrir sjö hundruð ár
um, og boðskapur hans á vafa-
laust i mörgum greinum erindi
við þá, sem nú lifa.
wm
fil l.mai f
VERÐTILBOÐ!
Sumardekk
Jeppadekk
5y af fveim
' dekkjum
•L af ffjórum
' dekkjum
IO
TEKKNESKA BIFREIDAUMBODID
Á ÍSLANDI H/F
AUOBREKKU 44 - 46 SÍMI 42606
m