Tíminn - 27.03.1975, Blaðsíða 18

18
TÍMINN
Fimmtudagur 27. marz 1975.
Samningurinn við Union Carbide um Járnblediverksmiðju:
Kostir og ókostir
Einnig verö gert stórt átak til að
nýta raforku til húsahitunar”.
Hér lýkur tilvitnun i ályktun
Búnaðarþings. Þvi miður sé ég
þess ekki merki, að ætlunin sé að
verða við, nema þá að örlitlu
leyti, þessum hófsömu og sjálf-
sögðu tilmælum Búnaðarþings.
Auðlegð tslands
Síðari hluti ræðu Páls Péturssonar alþm. vi
Fyrirhyggja i
orkumálum
Við erum auðug þjóð, tslend-
ingar, að eiga alla þessa orku i
jarðvarma og fallvötnum, en þar
fyrir megum við ekki bruðla með
hana eða ráðstafa henni gáleysis-
lega. Það er okkur brýnt verkefni
að gera heildaráætlun um það,
hve mikla orku við höfum nýtan-
lega með góðu móti og raða fram-
kvæmdunum niður, en ekki bara
leggja allt upp úr virkjunarhrað-
anum og standa svo uppi árið 2000
með alla aðgengilega orku nýtta
og hafa ekkert eftir nema rán-
dýra eða náttúruspjallandi mögu-
leika til orkuöflunar i framtiðinni
og orkunni kannski ráðstafað ó-
hyggilega og til langs tima.
Ýmsirtelja,aðviðmunum sitja
uppi með mikla ónýtta orku frá
Sigöldu, ef ekki verður af þessum
samningi. Sigalda verður þó til-
búin hálfu öðru ári á undan járn-
verinu. Ég er ekkert hræddur við
það, þó að við komum ekki allri
orkunni I lóg strax. Mikill hluti
landsbyggðarinnar býr við mjög
alvarlegan orkuskort. Við þurfum
orku norður svo fljótt sem verða
má, og við verðum að fá leyfi til
húshitunar með rafmagni, en
þess eigum við engan kost nú.
Mér finnst það skammsýni að
leggja ekki allt höfuðkapp á það
að spara oliu svo sem frekast er
kostur. Við verðum að fá raf-
magnshitunarleyfi fyrir norðan,
en ég hef enga von um að það fáist
fyrr en rætist úr orkumálum þar
og Byggðalinan fer að flytja. úr-
tölutónn dr. Jóhannesar Nordal á
fundi Sambands isl. rafveitna um
byggingarhraða Byggðalinu lit ég
mjög alvarlegum augum. 47%
landsmanna utan Reykjavfkur
búa viö oliukyndingu, 180 millj.
litrar voru notaðir til húshitunar
1972. Þeir kosta ofboðslegt fé.
Olia til hitunar á hvert manns-
bam á Siglufirði var s.l. ár 1800
litrar samkvæmt vönduðum út-
reikningum, sem nýlega hafa
verið gerðir vegna undirbúnings
að hitaveitu þar.
Það er alveg rétt, að dreifikerfi
rafveitnanna þarfnast endurbóta,
til þess að dreifa orkunni. Aætlun
var gerö fyrir ári um linu milli
landshluta og breytingar á dreifi-
kerfinu vegna húshitunar þar
sem jarðvarmaveitum yrði ekki
við komið, og var þá talið, að
kostnaðurinn yrði 4 milljarðar og
nytu þá 80% raforku til húsahit-
unar 1981. Þannig tel ég, að fé og
orku væri vel varið.
Stækkun Áburðar-
verksmiðjunnar
Við þurfum endilega að stækka
Áburöarverksmiðjuna svo fljótt
sem þess er nokkur kostur og til
þess þarf orku. Hún verður að
vera tiltæk svo fljótt sem hægt er
að hefja framleiðslu. Því miður
samrýmist það ekki þessari ráð-
stöfun á raforkunni. Vel kann svo
að fara, að þurrkun fiskimjöls
með rafmagni og þurrkun grass
til heykögglagerðar verði hag-
kvæm innan tiðar. Til þess þarf
enn fremur orku. Arleg orkunotk-
un á hinum ýmsu veitusvæðum
eykst hraðar en nokkur hefur gert
ráö fyrir. Útreikningar Lands-
virkjunar krefjast þess, að
Hrauneyjarfoss verði virkjaður
strax og sú virkjun verði ekki
dýrari en Sigölduvirkjun!!! Jafn-
framt þvi að Kröfluvirkjun seinki
ekki og Bessastaðaárvirkjun
reynist framkvæmanleg. Ef eitt-
hvað af þessu bregzt eöa frestast,
þá sjáum við fram á áframhald-
andi orkuskort. Þetta er glanna-
legt I meira lagi að minum dómi.
Ég vil svo bæta við, að i minni
sveit þykir það búmennska að
eiga fyrningar. Ég hef aldrei
þekkt bónda, sem skaðaðist á þvi
að setja varlega á heyin sin, eða
eiga fyrningar á vordögum. Ég
hygg að sama lögmál gildi i orku-
málum. Ég hygg, að það yrði eng-
inn þjóðarvoði, þó að rafmagns-
framleiðslumöguleikar væru eitt-
hvað meiri eitt ár en brýn þörf
væri fyrir. Orkuskorturinn er
dýrastur, — ég endurtek, orku-
skorturinn er dýrasti valkostur-
inn.
Mengun
Svo er það mengunarhættan.
Hún er nú auðvitað fyrir hendi
hvað sem hver segir, vonandi
ekki háskaleg, en fyrir hendi þó
og ekkert má fara úrskeiðis. úr-
gangsefni frá verksmiðjunni geta
orðið vandamál og erfitt að koma
þeim fyrir kattarnef, — þeim sem
á annað borð tekst að höndla.
Utboð — Framræsla
Samkvæmt jarðræktarlögum býður Bún-
aðarfélag tslands út skurðgröft og plóg-
ræslu á 12 útboðssvæðum.
tJtboðsgagna má vitja hjá Búnaðarfélagi
íslands, Bændahöllinni.
Tilboðin verða opnuð á sama stað föstu-
daginn 18. april kl. 14,30.
Stjórn Búnaðarfélags íslands.
Nauðungaruppboð
Eftir kröfu skiptaréttar Reykjavikur og
ýmsra lögmanna, verður opinbert uppboð
að Sólvallagötu 79, laugardag 5. april n.k.
og hefst það kl. 13.30. Seldar verða vöru-
byrgðir gjaldþrota byggingavöruverzlun-
ar, svo sem gólfdúkar, veggfóður, máln-
ingarvörur, mikið magn handverkfæra og
ýmsar byggingavörur. Einnig verður selt,
reiknivél, pianó, isskápur, kjötsög og úr
dánarbúum ýmsir smámunir o.fl.
Greiðsla við hamarshögg. Avisanir ekki teknar til greina
nema meö samþykki uppboöshaldara eða gjaldkera.
Uppboðshaldarinn i Reykjavik.
ð 1. umræðu málsins í neðri deild
Páll Pétursson alþm.
Gjallhaugurinn kemur til með að
verða kostnaðarsamur með tim-
anum. Siuleirinn verður ekki að-
laðandi hygg ég, og eitthvað ork-
ar nú tvimælis um hættuleysi
hans. Forstöðumaður heilbrigðis-
eftirlitsins segir að hann sé kryst-
allaður með fenól. Hæstvirtur
þingmaður Steingrimur Her-
mannsson hefur aldrei heyrt það.
Mengunarhættu af vatni óttast ég
lika nokkuð, og áhrif á lifriki
sjávar.
Það er mjög haft á orði af for-
göngumönnum verksmiðjumáls-
ins, að mjög verði vandað til
mengunavarna og það er alveg
sjálfsagt mál. Bjartsýnismenn
hafa það eftir Union Carbide, að
þeir nái i siur 99% af rykinu, —
bara eitt litið prósent sleppur. Ég
bent á, að þetta prósent gæti
verið nógu stórt til þess að valda
verulegum skaða, jafnvel óbæt-
anlegu tjóni. Reykur frá fiskiðju-
verum hefurblandazt inn i þessar
umræður, nú siðast i framsögu-
ræðu hæstvirts iðnaðarráðherra.
Ég vil nefna það, að reykur frá
fiskiðjuverum — peningalyktin —
er lifræn og holl gróðrinum. Ég
get sagt ykkur frá þvi, að fjöllin i
kringum Siglufjörð voru miklu
grænni og fegurri þau haustin,
sem fylgdu sildarsumrunum.
Jámreykur ræktar hvergi.
Framkoma
heilbrigðiseftirlitsins
Ég neyðist til þess að játa það,
aö framkoma heilbrigöiseftirlits-
ins verkar ekki traustvekjandi á
mig i þessu máli. Forstöðumað-
urinn Baldur Johnsen og um-
hverfisverkfræðingurinn Einar
Valur Ingimundarson, ruku til og
deildu og umhverfisverkfræðing-
urinn varð að hætta störfum. Ég
tek með fyllstu varúð yfirlýsing-
um heilbrigðiseftirlitsins um
hættuleysi þessa iönaöar eftir
það, sem á indan er gengið. Ég
vitna til viötals Morgunblaðsins
við forstöðumann heilbrigðis-
eftirlitsins þann 17. des. 1974. Svo-
leiðis skýrslugerðir þykja mér
vafasamar, svo að ekki sé meira
sagt.
Ósamræmi i upplýsingum frá
Union Carbide og norsku fyrir-
tækjunum er tortryggilegt. Sú að-
ferð að gera skyndireisu til að
skoða verksmiðjur auöhringsins
vestan hans, hafa lika sina ann-
marka, vist er um það. Ekki
mundi ég hafa mikið gagn af þvi
að fara svona för. Ég hygg, að
mér, og öðrum íslendingum,
jafnvel þeim, sem finnst þeir vera
sérfróðir um heilbrigðiseftirlit,
mundu fara eitthvað likt og
„Atján barna föður úr Alfheim-
um”, ef við færum að gera vis-
indalega úttekt á notagildi flók-
inna hreinsitækja. Við mundum
einungis undrast „svo langan
gaur i litilli grýtu”.
Það er ónotaleg þversögn, þeg-
ar gæzlumenn hagsmuna tslands
hafa sannfærzt um öryggi og
vöndugheit viðsemjenda sinna,
sjálfsagt I góðri trú og fara svo
allt I einu að koma fram sem sér-
stakir málssvarar og árdðurs-
menn fyrir fyrirtæki, sem þeir
áttu að athuga. Sem betur fer
hafa fleiri aðilar en heilbrigðis-
eftirlitið látið sig þessi mál varða.
Sumar þær umsagnir, eru já-
kvæðar og fáeinar þeirra met ég
mikils. Einn athuganamaðurinn,
flokksbróðir minn, Steingrimur
Hermannsson, andaði að sér
„ekki sérlega óþægilegu lofti” i
verksmiðju fyrir vestan, segir
hann i fróðlegri grein i Timanum
8. febr. og þó mun hann hafa leitt
hugann að hinu tæra fjallalofti
uppi á Islandi og „það var sann-
arlega fjarri”, sagði hann.
Stórorðir náttúruverndarmenn,
t.d. eins og sá, sem var hér i
ræðustóli næstur á undan mér,
Jónas Arnason, hafa ráðizt á hug-
myndina um byggingu þessarar
verksmiðju með miklu offorsi.
Þeir hafa talað um kvikasilfurs-
ský, blásýru, kadmium og kisil-
ryk. Þeim upplýsingum tek ég
lika með varúð og mun þar margt
vera ofssagt. Allt um það, þá vil
ég gæta ýtrustu varfærni i þess-
um efnum, þvi að vixlspor verða
e.t.v. ekki aftur tekin og skaðinn
getur orðið óbætanlegur fyrr en
varir.
Ályktun Búnaðarþmgs
Ég mun með leyfi hæstvirts for-
seta lesa úr ályktun Búnaðar-
þings um þetta mál, einmitt
þeirri ályktun, sem hæstvirtur
þingmaður Jónas Árnason nefndi
hér I lok ræðu sinnar áðan. Alykt-
unin hljóðar svona:
„Búnaðarþing beinir þvi til
Heilbrigðiseftirlits rikisins, að
áður en til þess komi, að það veiti
starfsleyfi fyrirhugaðri málm-
blendiverksmiðju á Grundar-
tanga i Hvalfirði, hafi það aflað
sér allra fáanlegra upplýsinga
um hugsanleg mengunaráhrif frá
slikri verksmiðju, bæði á landi, i
lofti og i sjó. Telur þingið sjálf-
sagt, að stuðzt sé i þessu efni við
reynslu annarra, þar á meðal
Norðurlandabúa, sem reka sams
konar verksmiður og hér um ræð-
ir. t því skyni verði islenzkir sér-
fræðingar á sviði liffræði og verk-
fræði nú þegar sendir utan til þess
að kynna sér af eigin raun allt
það, sem lýtur að umhverfisá-
hrifum slikrar starfsemi.
Þá tekur þingið undir þá ein-
dregnu ósk náttúruverndarráðs,
Búnaðarsambands Borgarfjarð-
ar og fleiri aðila til iðnaðarráðu-
neytisins, að gerð verði itarleg
lifræðileg könnun á Hvalfirði og
umhverfi fyrirhugaðs verk-
smiðjustaðar, áður en nokkrar
framkvæmdir hefjast þar. A
grundvelli þeirrar könnunar
verði leitazt við að sjá fyrir hugs-
anleg áhrif verksmiöjurekstrar-
ins á lifriki láös og lagar, enda er
nauösynlegt, að fyrir liggi lif-
fræðileg úttekt á svæðinu til sam-
anburðar við sföari athuganir.
Verði niöurstaðan af áðurnefnd-
um athugunum sú, að hætta af
mengunaráhrifum málmblendi-
verksmiðju sé engin fyrir heilsu
manna né fyrir gróður eöa dýralif
umhverfisins og Heilbrigðiseftir-
lit rikisins veitir þess vegna
starfsleyfi til þviliks reksturs og
hann yrði hafinn, þá gerir Búnað-
arþing eindrenga og ákveðna
kröfu um, að rækt verði stööugt
og fullkomið eftirlit með heilsu-
fari starfsfólks og hugsanlegum
breytingum á lifriki i nágrenni
verksmiðjunnar”. Alyktun Bún-
aðarþings lýkur þannig:
„Þá minnist þingið á ályktun
sina um nauösyn þess að kanna
hagkvæmni aukinnar áburðar-
framleiðslu i landinu, áður en
teknar eru frekari ákvarðanir um
ráðstöfun raforku til stóriðju.
Verksmiðjur Union Carbide i
Bandarikjunum hafa fram að
þessu ekki verið neinn unaðsreit-
ur þarlendum náttúruverndar-
mönnum. Það hygg ég, að hæst-
virtur þingmaður Jónas Arnason
hafi farið rétt með i ræðu sinni
hér áðan. Þetta veit allur heimur-
inn. Auðæfi okkar íslendinga
liggja m.a. i hinu ómengaða um-
hverfi, og það verðum við að
varðveita og engu hætta til. Fisk-
ur okkar selstbetur vegna þess að
kunnugt er, að hann er úr nokkuð
hreinum sjó. Það er ekki sérstak-
lega góð auglýsing, ef kaupendur
útiiheimi færu að lita á hann sem
fisk frá landi, þar sem Union Car-
bide hefði mjög mikil umsvif.
Faxaflói er i langmestri hættu
vegna mengunar af hafstæðum
hér við land. Hættumerki geta
verið skemmra undan en margir
hýggja. Þvi veldur þéttbýli við
flóann og stórfelldur verksmiðju-
rekstur. Ég minni enn fremur á
þaö, að um þennan flóa eiga leið
allir þeir laxar, sem hæstvirtir
þingmenn Stefán Jónsson og
Steingrimur Hermannsson, veiða
hér suðvestanlands, og vonandi
eru þeir sammála um aö forða
honum frá kvikasilfri og djöful-
skap, þvi að þá færi að veröa litiö
gaman að veiða hann, ef hann
væri orðinn eitraður.
Risi verksmiðja á Grundar-
tanga og standist útreikningarnir
og við verðum henni fjárhagslega
háðir, þá getur lika verið mikil
hætta á þvi, þótt um verulega
mengun verði að ræða, að rikis-
valdið treysti sér ekki til þess að
verja enn þá meiri fjárfúlgum til
mengunarvarna, þannig að rikið
hefði þá beinlinis fjárhagslegan
ávinning af þvi að útsvina Hval-
fjörð.
Tengslin við EBE
Þessari verksmiðju er ætlað að
framleiða fyrir markað i Evrópu.
Við höfum að sumu leyti dapur-
lega reynslu af viðskiptum við
Efnahagsbandalag Evrópu. Einu
sinni vildu sumir málsmetandi
menn hér á landi ganga i banda-
lagið, m.a. sumir þeirra, sem
hafa komið nærri þessari samn-
ingagerð. Sem betur fer var ekki
farið að ráðum þeirra þá. Þetta
bandalag hefur verið haröleikið
við okkur i landhelgismálum og
reynt að beita okkur viðskipta-
þvingunum. Þessi verksmiðju-
bygging gerir okkur háöari Efna-
hagsbandalagi Evrópu I framtið-
inni og það gæti hugsanlega kom-
iö sér illa einhvern tima.
Það er vandrötuð leið fyrir litla
þjóð að varðveita menningarlegt,
stjórnarfarslegt og efnahagslegt
sjálfstæði sitt og fara sér ekki að
voða i ólgusjó veraldarhafsins.
Við verðum umfram allt að sigla
okkar fleytu sjálfir og binda hana
ekki aftan i „hafskip stórveldis”
eða rikjabandalaga, ástunda góð
samskipti við alla, en gæta þess
aö vera engum háðir.
Niðurstaða
Niðurstaða min er þvi þessi.
Þótt samningurinn sé ekkert for-
kastanlegur eins og sumir aðrir
samningar, sem við höfum gert,
og hann innihaldi mörg jákvæð
atriði, sem gætu orðiö til fyrir-
myndar I framtiðinni, ef við eig-
um þá á annaö borð að gera stór-
iðjusamninga, þá inniheldur hann
það mörg varhugaverð atriði, að
mér sýnist eftir vandlega um-
hugsun hvorki nauðsynlegt að
gera hann né skynsamlegt. Ég tel
búmannlegra að verja tiltækri
raforku á annan hátt og forðast að
taka þá mengunaráhættu, sem
tvimælalaust er fyrir hendi. Þess
vegna legg ég til, að málið fari i
nfefnd og hljóti þar nákvæma at-
hugun og langa, en komi það sið-
an, á móti von minni, til 2. um-
ræðu, þá mun ég segja nei.