Tíminn - 16.11.1975, Blaðsíða 10

10
TÍMINN
Sunnudagur 16. nóvember 1975.
r~——————————————^
STÚKAN
EININGIN
Guiölaugur Gubmundsson
Jón Ólafsson ritstjóri
Góötemplarareglan hóf starf-
semi sina i Reykjavik þegar
stúkan Verðandi var stofnuB 3.
júli 1885. Reglulegir fundir i stúk-
unni voru á hverjum sunnudegi,
en auk þess voru stundum auka-
fundir á virkum dögum. AstæBa
þótti að hafa aukafundi fyrst i
staB meBan stofnandinn, Björn
Pálsson, ljósmyndari, dvaldi i
bænum.
Félögum fjölgaði ört. Nýir
menn bættust við á hverjum
fundi. Þess var skammt aB biBa
aB menn úr HafnarfirBi komu og
beiddust inngöngu i stúkuna.
Ólafur Rósenkranz sagöi þeim aö
fara heim aftur og stofna sina
eigin stúku i Hafnarfiröi. Svo
stofnaöi hann stúkuna Morgun-
stjörnuna i Hafnarfiröi 2. ágúst
um sumariö.
Félagar Veröandi voru strax á
fyrsta sumri orönir svo margir,
aö erfitt var aö finna þeim
fundarstaö. Fundarsalir voru þá
ekki margir i Reykjavik. Templ-
arar fengu aö vera meö fundi i
leikfimisal barnaskólans.
1 október var samþykkt að
skipta stúkunni og stofna nýja.
Skyldu allir þeir, sem höföu jafna
tölu I félágsskránni, fara i nýju
stúkuna en þeir, sem oddatölurn-
ar höföu, vera eftir. Nýja stúkan
hlaut nafnið Framtiöin.
Um stúkuna Framtiöina vita
menn nú harla litið. Bækur henn-
ar eru týndar, svo aö helztu
heimildir eru i gjöröabókum
Fyrirliggjandi:
Glerullar-
einangrun
Glerullar-
hólkar
Plast-
einangrun
Steinullar-
einangrun
Spóna-
plötur
Milliveggja-
plötur
Kynnið ykkur
verðið - það er
hvergi lægra
JÓN LOFTSSONHR
Hringbraut 121 fÖ 10 600
þeirra stúkna, sem störfuðu
samtimis henni.
„Arið 1885, þriöjudaginn 17. dag
nóvembermánaöar, komu saman
14menn, er allir höföu sagztúr 13.
deild hinnar óháöu reglu Good-
templara hér á landi, deildinni
Framtiö i Reykjavik, og höfðu
fund meö sér i húsi Þorláks kaup-
manns Johnsons til aö koma á
nýrri deiid i Goodtemplararegl-
unni hér i Reykjavik. Mætti á
fundinum fulltrúi 9. deildar,
deildarinnar Veröandi Ólafur
Rósenkranz. Stýrði hann fundin-
um og stofnaöi deildina með þeim
hætti, sem venja er til og lög og
reglur fyrirskipa. Deildinni var
nafn gefiö og skal heita Einingin
og veröur hin 14. i deildatölu
reglunnar hér á landi. Deildar-
fulltrúi var kosinn Jón ritstjóri
Ólafsson í einu hljóði. Siöan voru
kosnir embættismenn”.
Þannig byrjar gjörðabók
Einingarinnar.
Hvers vegna þessir 14 menn
yfirgáfu Framtiðina veit vist
enginn. Þar voru á ferð þeir
höfuðskörungar, aö óliklegt er aö
eftir hafi veriö i Framtiöinni
menn sem skyggðu á þá eða
bældu. Meðal "þessara 14 stofn-
enda voru Guölaugur Guömunds-
son kandidat juris, sem kosinn
var æösti templar, Valdimar
Asmundsson ritstjóri og guö-
fræöinemarnir Þóröur Ólafsson,
Magnús Bjarnarson og Guölaug-
ur Guömundsson.
Deildarfulltrúinn eða umboös-
maöurinn, Jón ólafsson ritstjóri
var einn fremsti forvlgismaður
reglunnar, þar til hann fór vestur
um haf 1890. Guðlaugur æösti
templar varö siöar sýslumaöur,
siöast á Akureyri, og alþingis-
maöur og meö tilkomumeiri þing-
mönnum. Hann var faöir Soffiu
leikkonu. Þóröur Ólafsson var
lengi prestur vestur i Dýrafiröi.
Meöal barna hans var Sigurður
söngstjóri og tónskáld. Sr. Þóröur
vann ævilangt aö bindindismál-
um.
Magnús Bjarnarson var lengst
prestur á Prestsbakka. Hann var
eins og sr. Þórður trúr hugsjón
góðtemplarareglunnar alla ævi.
Sonur hans er sr. Björn prófessor.
Guölaugur Guömundsson stud.
theol var siðar lengi prestur á
Staö I Steingrlmsfiröi. Meðal
barna hans voru Jónas skáld og
Kristján ritstjóri. Guðlaugur var
ekki til frambúðar i félagsskap
templara.
Valdimar Asmundsson var
heldur ekki i reglunni nema
skamma stund.
Arið 1910 flutti blaöið Templar
grein i tilefniþessaö Einingin var
25 ára. Ritstjóri blaösins var þá
Jón Ámason. 1 greininni segir
svo:
„Tildrögin til stofnunar st.
Einingin munu meöfram hafa
veriö, að sumum í hinum stúkun-
um, sem þá vom starfandi hér,
þóttu menn ekki framfylgja nógu
nákvæmlega lögum og fundar-
sköpum, gengu þá nokkrir úr
þessum stúkum i Eininguna.
Tveim dögum fyrir stofnun henn-
ar gengu þrir menn inn I st.
Framtiöin: Guölaugur Guö-
mundsson, Jón Ólafsson og Valdi-
mar Asmundsson og tóku næsta
dag lausnarmiöa og geröust
stofnendur Einingarinnar”.
Jón Arnason lagöi mikla rækt
viö táknmál reglusiöa og raunar
dulfræöi almennt. Þeir sem vildu
fylgja lögum og fundarsköpum
nákvæmlega, munuhafa átt sam-
úö hans. Ætla verður aö hann hafi
vitaö full skil á þvi, að þessir þrir
nafngreindu menn hafi gengiö i
Framtiðina 15. nóvember. Þar
munu þeir allir hafa komiö sem
nýliöar i Góðtemplarareglunni,
þvi aö þeirra er aö engu getiö i
Veröandi, en i Reykjavik höföu
þeirdvaliztþá mánuöi, sem liönir
voru frá þvi fyrsta stúkan á
Islandi var stofnuð. Þó mætti
vera aö Jón Ólafsson heföi haft
einhver kynni af félagsskap
templara erlendis. En hér hefur
ekki veriö hikaö. Þeir félagar
ganga i Framtiöina 15. nóvem-
ber, sem var sunnudagur, og þar
meö reglulegur fundardagur
stúknanna. strax á mánudaginn
fá þeir lausnarmiöa, og þeir hafa
með sér 11 menn aðra úr
Framtiöinni til aö stofna Eining-
una næsta dag, þriöjudaginn 17.
nóvember. Og þar uröu þeir Jón
Ólafsson og Guölaugur Guö-
mundsson mestir ráöamenn
fyrstu misserin. Guölaugur gekk
aö vísu úr Einingunni og i Verð-
andi haustiö eða sumariö 1888, en
ekki veröur séö aö þaö hafi stafaö
af missætti eöa óánægju meö
Eininguna.
Stúkan Framtiðin átti sér ekki
langa sögu úr þessu. Hún starfaöi
aö visu allt áriö 1886, en I ágúst
1887 samþykkti hún aö skila
stofnskrá og hætta störfum.
Félagar hennar, þeir sem vildu
halda tryggö viö regluna, munu
allir hafa gengið í Veröandi.
Stúkurnar vildu allar hafa
fundi á sunnudögum. Þaö var að
visu bannaö á þeim árum aö
templarar heföu fundi á helgum
dögum. Þau fyrirmæli munu is-
lenzkir templarar ekki hafa þekkt
i fyrstu, enda báöu þeir um
undanþágu, þegar þeir vissu um
þau. Veröandi og Framtiðin höföu
fundi sina á sama staö I þáver-
andi barnaskóla, siöar pósthúsi
og lögreglustöö. Einingin var
stofnuö I húsi Þorláks 0. John-
sens kaupmanns, Lækjargötu 4.
Fyrstu mánuöina mun Einingin
hafa haft fundi sina þar, en i
janúarlok var tilkynnt á fundi, aö
18 menn úr Einingunni heföu tek-
iö miöhlutann af Glasgow á leigu
og „bjóða deildinni endurgjalds-
laustfundapláss, en annazt veröi
deildin hita, ljós og ræstingu á
fundarsal.” Þessu boöi var tekiö.
Glasgow var verzlunarhús við
Vesturgötu. Enskur kaupmaöur,
P.Æ. Hendersen, lét byggja þaö
1862, og var þaö þá talið stærsta
hús á Islandi, 40 álnir á lengd og
20álnir á breidd (25x12.5m), tvær
hæöir á steinlimdum kjallara.
Miöja hússins var i fyrstu
verzlunarbúö, en þegar hér var
komiö sögu, var hún fyrir löngu
oröin gjaldþrota. Þarna haföi
Einingin fundi sina, unz hún flutti
i templarahúsið.
En af Glasgow er þaö aö segja
aö húsiö brann 18. april 1903. Þar
var ekki byggt aftur, og er þar nú
bilastæöi.
Um fundardaga Einingarinnar
er hins vegar þaö aö segja, . aö
þeir voru sunnudagar fram i maí
1890 en þá voru fundir færöir á
fimmtudaga.
Um áramótin 1902-03 voru svp
fundirnir færöir á miðvikudaga
þar sem bæjarstjórnin leigði hús-
ið til sinna funda á fimmtudögum.
Allar stúkur voru i vandræöum
meö húsnæöi. Þaö voru engin
fundahús til. Stúkan Morgun-
stjarnan I Hafnarfiröi varö fyrst
til aö koma sér upp húsi. Hún
byggöi fyrsta góötemplarahús á
tslandi. Þaö var vigt fyrir jólin
1886.
Þaö var öll von til þess að
templarar hugsuöu fljótt til hús-
byggingar. Þá vantaöi fundahús.
Þegar Einingin var 25 ára, var
gefið út litið rit til. „minningar
starfsemi og framsóknar á liön-
um aldarfjóröungi”. Þar er
byggingarsaga templarahússins i
Reykjavík sögð á þennan hátt:
„Auk þess aö vinna vel, hafði
stukan þegar i upphafi þann
ásetning að vinna lengi. En til
þess aö þaö gæti oröiö, áleit hún
eitt hið fyrsta og helzta skilyrði,
aö tryggja sér öruggan samastað,
— eignast hús, sem hún gæti gert
aö heimili slnu. Og þegar á öðrum
fundi hennar var, ekki aðeins
vakiö máls á þessu, heldur einnig
stigiö spor f áttina til, aö svo
mætti veröa, sem allra fyrst.
Þetta var þó æöi djarft fyrir nýja
og félausa stúku, einkum þar sem
þaö var jafnframt áskiliö, aö
húsiö yröi að vera veglegt og
kosta þús. kr. En hér sannaö
ist: sé viljinn sterkur er verkiö
létt, allar hindranir uröu að vikja
úr vegi fyrir áhuga og kappgirni
stúkunnar. Þær stúkur, Veröandi
•nr. 9 og Framtiðin nr. 13, sem
voru I Reykjavik, þegar Einingin
var stofnuð, höföu einnig siöar
húsbyggingarmál á dagskrá
sinni. Þá var áformið, aö þessar 3
stúkur byggöu i sameiningu.
Einingin var þeirra yngst og
barnslundin rikust í huga hennar
en barnslundin er bráö. Þær eldri
vildu safna fé og byggja svo eftir
2-3 ár. Einingin vildi byggja undir
eins og safna fé á eftir.
Úrslitin uröu þau, aö Einingin
samþykkti á fundi 27. janúar 1887,
aö byggja ein sér.
Á þeim fundi fékk hún tilboö
um efniviö og smiöalaun allt aö
3200 kr. ásamt ábyrgö einstakra
manna fyrir endurgjaldi á af-
borgun og vöxtum, allt aö 5 árum,
ef meö þyrfti. Húsiö var ákveöiö
28 álnir langt, 12 áln. breitt og 7
áln. undir loft og skyldi vera
fullsmiöaö 1. dag ágústm. 1887.
Hinn 29. jan. s.á. var fengin út-
mæling fyrir hússtæöi i tjörninni,
suöur af Alþingishúsinu.
Uppfylling og grunnur var áætlað
aö mundi kosta um þús. kr. Þá
var sjóöur stúkunnar og hennar
hluti af sameiginlegum
byggingarsjóöi kr. 500.89, en þó
var húsiö aö fullu borgaö 7. mars
1893.
Hinn 29. jan. var samþykkt, aö
bjóöa st. Veröandi og st.
Framtiöin sameigin'i húsinu aö
áskyldu sama framlagi og
ábyrgö, en þær höfnuðu.
Hinn 14. febr. var byrjaö á
uppfyllingu i tjörninni undir
húsiö. Félagar stúkunnar höföu
þá boöiö 112 dagsverk i þvi skyni.
Alls voru gefin yfir 200 dagsverk,
enda mátti heita,aö þá væri
„móöins” hjá æöri sem lægri, aö
draga möl, leir eöa grjót aö hús-
byggingarstæöinu.
Þegar is leysti upp um voriö
var tekiö að grafa fyrir grunni i
hinu nýmyndaöa þurrlendi,
efnivið ekiö þangaö og eftir aö
grunnurinn var albúinn var býrjaö
á smiöi.
1 fögru veöri hinn 12. júli var
byrjaö aö reisa grindina. Smiðir
voru aöeins 2 og bjuggust þeir við
aö ljúka þvi verki næsta dag, en
um kvöldiö safnaðist þangaö svo
mikiö af mönnum, sem vildu
„leggja hönd á plóginn”, aö
grindin var fullreist rúmlega
einni stund eftir miönætti. Þeir,
sem aö þessu unnu, voru allt að
einu félagar hinna stúknanna,
sem stúkunnar Einingarinnar og
jafnvel menn utan reglunnar, svo
mikilli samhyggð mætti fyrir-
tækiö.
A næstu fundum hinna
stúknanna komu fram raddir um
sameignarviöleitni sem leiddi til
þess, aö nefnd var skipuð i öllum
stúkunum, til aö gera tillögur um
sameignar-samning.
Þessu var lokið 29. júli og
samningurinn samþykktur i öll-
um stúkunum.
Aöalefni þessa samnings er:
Hús þaö er st. Einingin hefur
látiö reisa, skal vera óslitanleg
sameign stúknanna Einingar-
innar, Framtiðarinnar og
Veröandi. Eignarrétt yfir húsinu
má ekki afsala öðrum né leggja á
þaö nokkur heimildarbönd, er
hamli afnotuin stúknanna, nema
.^3
Staliækni sf.
SlÐUMÚLA 27 - SlMI 30662
Alhliða járnsmíði
Rennismíði : Viðgerðir
JOLAMATARPAKKAR
Viljum vekja athygli utanbæjar-
manna á
sendingaþjónustu
okkar á jólamatarpökkum til
vina og ættingja erlendis.
Sendið okkur heimilisfang
bréflega eða símleiðis
Blönduhlíð 2 - Sími 16086