Tíminn - 16.11.1975, Blaðsíða 18

18
TÍMINN
Sunnudagur 16. nóvember 1975.
Menn 09 máUfni
Hefja Bretar þorskastríð?
Öréttmæt
gagnrýni
Slbustu vikurnar hefur boriö i
vaxandi mæli á þeirri gagnrýni,
aB efnahagsfáðstafanir rikis-
stjórnarinnar hafi reynzt ófull-
nægjandi og komið of seint. Þess
vegna sé vandinn i efnahagsmál-
unum númeirien hann hafi þurft
að verða.
1 tilefni af þessari gagnrýni,
þykir rétt að rifja upp eftir-
greindar staðreyndir:
Þegar rikisstjórnin kom til
valda i ágústmánuði 1974. var það
sameiginlegt mat sérfræðinga og
stjórnmálaforingja i öllum flokk-
um, aö nauðsynlegt væri að fram-
kvæma 15—17% gengisfellingu
eða aðra hliðstæða ráðstöfun til
að tryggja rekstur útflutnings-
framleiöslunnar. Útlitið var hins
vegar ekki talið verra en það, að
þessi gengisfelling myndi nægja.
Viðskiptaástandið versnaði hins
vegar miklu meira en menn höfðu
séð fyrir. Þess vegna var það mat
sérfræðinga i febrúarmánuði
slðastl., að enn þyrfti að lækka
gengið um 20%, ef útflutnings-
framleiðslan ætti ekki að stöðv-
ast. Svo skýr rök voru færð fyrir
nauösyn þessarar ráðstöfunar, að
fulltrúar Alþýðubandalagsins i
stjórn og bankaráöi Seðlabank-
ans treystu sér ekki til að vera á
móti henni og greiddi annar
þeirra atkvæði með henni, en hinn
sat hjá. Það var von sérfræöinga
á þessum tima, að umrædd ráð-
stöfun myndi nægja til að tryggja
atvinnureksturinn. Rikisstjórn,
sem þannig hefur tvifellt gengið á
einu ári, verður vart ásökuð fyrir
þaö, að hafa brostið þor til að
gera róttækar ráðstafanir.
Viðskiptakjörin hafa hins vegar
haldið áfram að versna og þvi er
nú komið i ljós, að þessar ráðstaf-
anir hafa reynzt ófullnægjandi.
En erfitt er meö nokkurri sann-
girni að deila á rikisstjórnina
fyrir að hafa ekki gert róttækar
ráðstafanir á ttmum, þegar þess
var ekki talin þörf af sérfræðing-
um, sem gleggst áttu að geta
metið útlitið.
Átti
að skerða
kjörin meira?
Þvi er nú haldið fram, að til við-
bótar gengisfellingunum hefði
rikisstjórnin átt að gera róttækar
ráöstafanir til að draga úr fram-
kvæmdum og minnka þenslu á
þann hátt. Það var hins vegar
ljóst, að hefði það verið gert,
myndi hafa hlotizt af þvi miklu
meiri kjararýrnun en ella, eink-
um hjá láglaunafólki, og auk þess
hefði komið til verulegs atvinnu-
leysis. Hætt er við, ef svo langt
hefði verið gengið, að launþega-
samtökin hefðu orðið enn harðari
i kröfum sinum og ekki aðeins
komið til verkfalla, heldur meiri
kauphækkana, sem hefðu gert á-
standið enn verra. Tillögur um
slikan samdrátt bárust lika siður
en svo úr herbúðum stjórnarand-
stæöinga, heldur komu þaöan
kröfur um margvislegar hækkan-
ir.
Þess er að geta, að verðhækkun
oliunnar hefur mjög ýtt á eftir
þvi, aö framkvæmdum i orku-
málum yrði flýtt og þær auknar
og landsmenn þannig geröir ó-
háðir oliunotkuninni. Þess vegna
var bæði hafizthanda um Kröflu-
virkjun og byggðalínu og bygg-
ingu járnblendiverksmiðjunnar,
ásamt þvi að kapp var lagt á að
flýta Sigölduvirkjuninni sem
mest. Nú telja sumir þeirra, sem
mest ráku á eftir þessum fram-
kvæmdum, aðhægara hefði átt að
fara I sakirnar, Ósennilegt er
ekki, að þessi tónn eigi eftir að
breytast ef oliuverðið hækkar,
jafnframt þvi, sem þeim fjölgar,
sem verða óháðir olíunni.
Yfirvofandi
stöðvun
Rikisstjórnin hefur unnið að þvi
undanfarnar vikur að koma i veg
fyrir stöðvun hraðfrystihúsa suð-
vestanlands. Afkoma þeirra
héfur verið erfið að undanförnu.
Ef til stöðvunar kæmi, myndu
mörg hundruð manns missa at-
vinnu sina, og sá samdráttur,
sem hlytist af þvi, myndi brátt
leiöa til atvinnuleysis á mörgum
öðrum sviðum. Þannig myndi
brátt skapast almennt atvinnu-
leysi, sem erfitt yrði að glima við.
Sú hefur orðið reynslan annars
staöar. Það er með atvinnuleysið
eins og verðbólguna, að örðugt er
aö ráða við það og stöðva það,
eftir að það hefur komið til sögu
að ráði.
Frystihúsin eru ekki einu at-
vinnufyrirtækin, sem búa við lé-
lega afkomu um þessar mundir.
Þetta gildir þvi miður um flestan
atvinnurekstur. Versnandi við-
skiptakjör eiga mestan þátt i
þessu, beint og óbeint. Ekkert má
út af bera hjá mörgum fyrirtækj-
um, ef þau eiga ekki að enda i
sömu stöðu og hraðfrystihúsin
suövestanlands. Það má þvi
segja, að stöðvun og atvinnuleysi
biði viö næsta fótmál, ef ekki
verða gerðar ráðstafanir i tima til
þess að koma i veg fyrir það.
Kjara-
skerðingin
Það hefur orðið óhjákvæmileg
afleiöing versnandi viðskipta-
kjara, að lifskjörin hafa nokkuð
rýrnað frá þvi, sem þau hafa ver-
iö bezt á undanförnum árum. Þaö
er eölilegt að marga fýsi að vinna
upp orðna kjaraskerðingu. Slikt
erhins vegar útilokað, einsog enn
er ástatt. Staða atvinnuveganna
er þannig, eöa að gripa yrði til
nýrra vandræðaráðstafana vegna
þeirra, eins og gengisfellingar.
Það mesta sem menn geta vænzt,
er að reynt verði að hamla gegn
meiri kjaraskerðingu en oröin er,
og að treysta hag þeirra, sem
verst eru settir. Hitt er útilokað,
aö hægt sé að koma lifskjörunum
almennt aftur i sama horf og þau
voru bezteftir kjarasamningana i
febrúar 1974, nema aðstæður
breytist verulega til bóta frá þvi
sem nú er. Þvi miður er ekki um
það aö ræða að sinni. Þess ber
lika að gæta, að kjarabæturnar,
sem áttu að felast i febrúarsamn-
ingunum 1974, voru ekki byggðar
á raunhæfum grundvelli. Þess
vegna voru það ein fyrstu við-
brögö vinstri stjórnarinnar, eftir
umrædda kjarasamninga, að
flytja frumvarp, sem ógilti þá aö
verulegu leyti.
SIBustu vikur hafa að visu sést
merki þess, að við kunnum að
vera komin yfir erfiðasta hjall-
ann. Fiskverð hefur aðeins hækk-
aö I Bandarikjunum og verð
heldur hækkað á lýsi og mjöli.
Enn er þó ekki fullreynt, að þess-
ar hækkanir verði varanlegar.
Það ber að vona að þetta haldist
áfram, en of snemmt er enn að
treysta um of á það.
Kjara-
bardttan
Það er tvimælalaust mikilvæg-
ásti þátturinn i kjarabaráttunni
að reyna að koma i veg fyrir at-
vinnuleysi, sem myndi bitna
einkum á þeim, sem nú eru lakast
settir. Annar álika mikilvægur
þáttur er að reyna að tryggja sem
bezt hag þeirra láglaunuðu. Slikt
verður ekki gert nú með kaup-
hækkun, nema þá að litlu leyti,
heldur verður að reyna að leita
annarra ráöa. 1 þeim efnum er
t.d. sérstök ástæða til aö athuga,
hvernig hægt sé aö rétta hlut
þeirra, sem hafa erfiðasta að-
stöðu i húsnæðismálum, t.d. ungs
fólks, sem skuldar mikið vegna
Ibúöarkaupa eða býr i dýru leigu-
húsnæði. Húsnæðiskostnaðurinn
er stór hluti i útgjöldum flestra,
og væri mikilvægt, ef hægt væri
að létta hann hjá þeim, sem búa
við þyngstar byrðar i þeim efn-
um.
Þá verður að draga ur hvers
konar verðhækkunum, eftir þvi
sem frekast er kostur.
Kaupsamningar falla úr gildi
um áramótin. Timann þangað til
þarf að nota vel til að ihuga þau
ráð, sem liklegust eru til að
trýggja lifskjörin. Bezt væri, að
fulltrúar rikisvaldsins og stétta-
samtakanna ynnu að þessu sam-
eiginlega.
Hótanir Breta
Undanþágusamningar þeir,
sem Bretar gerðu við aðrar þjóöir
vegna útfærslu fiskveiðilögsagn-
arinnar i 50 milur, eru nú fallnir
úr gildi. Brátt mun þvi koma i
ljós, hvort Bretar gera alvöru úr
þeirri hótun sinni, að beita her-
valdi á fslandsmiðum. Þeir halda
þvi fram nú, eins og áður, að þeir
eigi sögulegan rétt til veiða á Is-
landsmiðum, og muni hagnýta
sér hann, þrátt fyrir mótmæli
Islendinga. Þeir segja ennfrem-
ur, að úrskurður Haagdómstóls-
ins hafi staðfest þennan rétt
þeirra og sé réttarstaða þeirra nú
þvi öllu sterkari en 1973. Þvi muni
þeir verja þennan rétt sinn með
hervaldi, ef þörf krefur.
Þótt brezkir stjórnmálamenn
tali þannig harla borginmann-
lega, er hitt þó lfklegra, að þeir
sjái að staða þeirra er nú á flestan
hátt önnur og lakari, en hún var
fyrir tveimur árum. Jafnvel úr-
skurður Haagdómstólsins, sem
Islendingar ekki viðurkenna, er
Bretum litilvægur stuðningur.
Crskurðurinn segir greinilega,
þótt hann viðurkenni sögulegan
rétt Breta, að Islendingar hafi
forgangsrétt. Þetta þýðir, að þeg-
ar takmarka verður veiðar til að
vernda fiskstofnana, vikur
sögulegur réttur aðkomurikisins
fyrir forgangsrétti strandrikisins.
Bretar geta þannig ekki einu sinni
notað þennan úrskurð, sem var
byggður á úreltum venjum, til
að rökstyðja yfirgang á Islands-
miðum.
Þróun hafréttar-
mdla
En það er fleira, sem hefur
gerzt á þessum tveimur árum en
þaö, að Haagdómstóllinn hafi fellt
umræddan úrskurð. Hafréttar-
ráðstefnan hefur leitt greinilega I
ljós sivaxandi fylgi við þá stefnu,
að strandriki hafi rétt til aö taka
sér allt að 200 milna efnahagslög-
sögu, þar sem það hefur fullkom-
inn einkarétt. Þessi viðurkenning
er oröin svo sterk , að jafnvel þótt
hafréttarráðstefnan misheppnist,
munu mörg riki byggja á henni
einhliöa útfærslu efnahagslögsög-
unnar i tvö hundruð milur. Jafn-
vel Bretar sjálfir eru liklegir til
að gera það innan skamms tima.
Sennilega liða ekki nema 1—2 ár
þangað til, að öll helztu strandríki
viö Norður-Atlantshaf hafa til-
einkað sér 200 milna efnahagslög-
sögu.
Sú hraða réttarþróun, sem orð-
ið hefur i þessum málum siðustu
tvö árin, gerir stöðu tslands
miklu sterkari nú en hún var 1973.
A sama hátt hefur staða Bret-
lands veikzt til yfirgangs á Is-
landsmiðum.
Ofveiði undir
herskipavernd
Það, sem skiptir þó langmestu
máli, er enn ótalið. Rannsóknir og
niðurstöður fiskifræðinga sýna ó-
tvirætt, að aðalfiskstofninn á Is-
landsmiðum, þorskstofninn, er
ofveiddur og þarfnast þvi mikill-
ar friðunar. Þessi friðun verður
ekki veitt, nema útlendingar
dragi stórkostlega úr veiðum sin-
um. Forgangsréttur tslendinga til
að hagnýta það, sem veiða má, er
ótviræður. Þar fer saman laga-
legur og siöferðilegur réttur.
Ef Bretar veita togurum sinum
herskipavernd til að halda áfram
ofveiði á Islandsmiðum, myndi
það verða með ljótari þáttum i
nýlendusögu þeirra. Þeir væru þá
með ofbeldi að eyðileggja af-
komugrundvöll fámennrar og fá-
tækrar þjóðar, sem lifir fyrst og
fremstá fiskveiðum. Þaðeralveg
vfst, að~ samúð annarra þjóða
myndi verða með tslendingum i
sliku striði. Þvi biðja Islendingar
þess ókviðnir að Bretar hefji slika
styrjöld. Endanleg úrslit geta
ekki orðið nema á einn veg.
Vegna Breta sjálfra verður að
vænta þess, að þeir hugsi sig vel
um, áður en þeir hefja nýtt
þorskastrið við Island. Það getur
aldrei orðið þeim til annars en
niðurlægingar.
Furðuleg krafa
Það furðulega hefur gerzt, að
risiöhafa upp menn, sem krefjast
þess, að hér verði aftur tekin upp
sama stjórnarstefna og fylgt var
á árunum 1967—1970. Sú stefna
leiddi til stórfelldustu kjara-
skerðingarog mesta atvinnuleys-
is. ísland setti þá heimsmet i
verkföllum og a.m.k. Evrópumet
I atvinnuleysi. Þá töpuðust 700
þús. vinnudagar vegna verkfalla
og 1300 þús. vinnudagar vegna at-
vinnuleysis samkv. skýrslum
kjararannsóknarnefndar. I kjöl-
far þessa fylgdi stórfelldur land-
flótti. Jafnhliða þessu átti sér
stað þrefalt til fjórfalt meiri dýr -
tiðarvöxtur en i öðrum löndum
Vestur-Evrópu. Ekkert var gert
til að byggja upp skipaflotann eða
fiskiðnaðinn á þessum árum.
Svo eru til menn, sem krefjast
þess, að fá þetta ástand aftur.
Hvað getur það verið, sem gengur
að slíkum mönnum? þ.þ.