Tíminn - 05.12.1976, Blaðsíða 7

Sunnudagur 5. desember 1976
7
Daníel Ágústínusson:
Þörf þjóðarinnar
eða
meiri lífsþægindi
A 9. landsmóti UMFÍ á Akur-
eyri 3. júli 1955 flutti Þórarinn
Björnsson skólameistari ræöu,
sem mörgum mun enn i minni,
er á hana hlýddu. Þórarinn var
af öllum talinn vitur maöur og
góögjarn. Marga nemendur
hans hef ég heyrt tala um aö
fööurlegur faömur hans hafi
veriö stór og hlýr og umhyggju-
semi hans og góövild átt sér lítil
takmörk, enda vel virtur af
þeim.
Þórarinn skólameistari ræddi
þar um þjónustu einstaklingsins
viö meðbræöur sina og þjóöfé-
lagið. Hollustu i störfum og
manngildið. Hann sagði m.a.
„Manni, sem ekki gerir gagn
getur ekki liðiö vel og þvi meira
gagn sem við gerum, þvi betur
liður oss. Gagnieysiskenndin, er
sennilega átakanlegasta van-
máttarkenndin, sem til er.”
Og hann sagöi aö lokum:
„Ég hef verið að velta þvl fyr-
ir mér undanfarna daga, hverju
ég myndi svara, ef ég væri um
það spurður, hvaö mér fyndist
varhugaverðast i fari Islend-
inga nú um sinn. Ég skal taka
það fram, aö ég er hvergi nærri
öruggur um svarið. Ég haföi
það fyrlr satt, að hver þjóö eins
og hver einstaklingur, skyldi
dæmd eftir þvl, sem hún leitar
að. Og þá varö niöurstaöan helzt
þessi:
Menn leita ekki nógu mikið að
þörf þjóðarinnar, en of mikið að
þægindum sjálfra sln. Slikt er
mannlegt, ekki slzt fyrir þjóö,
sem svo litilla þæginda hefur
notiö til skamms tlma. En stór-
mannlegt er þaö ekki, svo aö ég
óttast, að jafn stórbrotnu landi
og Islandi, og um leiö jafn erf-
iðu, sé slikt hugarfar ekki sam-
boöið til lengdar. Tign landsins
og mikilfengleiki úthafsins, sem
hér brotnar við strendur,
glíman, sem hér er háö viö
hamröm náttúruöfl, heimtar
stórt geö. Og þaö skyldu menn
vita, aö þægindin ein gera engan
mann sælan, heldur hitt aö lifa
manndómslifi, aö vinna þarft
verk.
Þar sem mest var þörf
þar var bezt aö vera,
á þér,
segir hinn vitri maöur og holli
þegn, Stephan G. Stephansson.
Ég hygg, aö Islendingum væri
hollt aö hugleiöa sannindi þess-
ara oröa nú á þessum umróts-
tlmum, þegar svo margir vita ó-
gerla, hvar þeir eiga aö standa,
og veröur þá helzt fyrir aö leita
til þess, sem mest veitir stund-
argæöin, þ.e. til fljóttekinna
peninga, og er þá slöur hugsaö
um hitt, hvort þarft er unnið eöa
hvaö farsælast veröur til lang-
frama.”
Þessi orö — hins vitra og þjóö-
holla skólameistara — áttu er-
indi til þjóðarinnar fyrir rúmum
20árum og eiga þaö ekki siöur I
dag. Aldrei hefur kapphlaupið
um lífsþægindin og munaöinn
gengiö jafn langt og nú. Aldrei
munu jafn fáir leita að þörf
þjóöarinnar, en jafn margir aö
eigin þægindum. Aldrei munu
kröfurnar til ríkisins hafa verið
almennari og haröari og alger
skilningsskortur á þvl, aö eng-
inn getur til lengdar eytt meiru
en aflað er.
Sú var tlöin aö rikiö átti kjöl-
festu, sem voru opinberir
starfsmenn. Þetta var stór hóp-
ur ágætra manna, dreiföur um
land allt viö hin ólikustu störf.
Launin voru aö vísu misjöfn,
eftir menntun, starfsaldri og á-
byrgð. Yfirleitt voru störf þessi
eftirsótt og oft hægt aö velja úr
stórum hóp umsækjenda, þegar
stöður voru auglýstar. Þaö þótti
mikill fengur aö fá æviráöningu.
Laun alltaf greidd i mánaöar-
byrjun, hvernig sem allt veltist.
Sumarfri I mánuö á fullum
launum, og veikindafri I 1 ár.
Hin sfðari ár fyrirheit um verö-
tryggöa lífeyrissjóði, þegar lát-
iö var af störfum. Þessu fylgdi
yfirleitt þokkalegur vinnustaöur
— hlýr og notalegur — með
sima og öðrum þægindum.
Menn gátu fengið fri dag og dag,
án þess að missa af launum sin-
um um næstu mánaðamót. En
rikið átti þetta fólk og það hafði
ekki rétt til verkfalla. Glundroð-
inn og upplausnin i þjóöfélaginu
náöi ekki til þess.
Niöur viö höfn er verkamaður
aö berja klaka á köldum og
dimmum vetrarmorgni. Vinnu-
staöurinn er þægindalaus og
kaupið lægra, en hjá öllum teg-
undum opinberra starfsmanna.
Þar aö auki er alveg óvist,
hversu lengi þessi vinna endist
og hvaö tekur þá viö? Þegar
harönar á, á þessi maöur aöeins
eitt vopn, sem heitir verkfalls-
réttur, sem hann og stéttarbræö-
ur hans nota viö og viö. Áöur
fyrr gaf verkfallsrétturinn
nokkrar kjarabætur, þegar
hverri sennu var lokið. Þá voru
fjársterkir atvinnurekendur,
sem héldu fast aö sfnu.
A slðari árum hefur komið
upp hópur hagspekinga og ann-
arra sérfræðinga, sem geta sagt
fyrir um þaö, meö furöu mikilli
nákvæmni, hvað atvinnullfiö
þolir miklar kauphækkanir, án
þess að allt verðlag stórhækki.
Þarna er þó ávöxtur af auknu
skóla- og visindastarfi. Verkföll
á siöari árum hafa þvi oröið
verkafólki til lítilla hagsbóta,
heldur fariö jafnóðum út I verö-
lagiö, þegar enginn afgangur
var I framleiöslunni til kaup-
hækkana, og ný verðhækkunar-
alda reiö yfir. Verkafólk hefur
fórnað kaupi sinu I nokkra daga
og vikur. Þjóöin hefur misst af
dýrmætri framleiöslu. Sú skoö-
un hefur þvi fengið mikla út-
breiöslu á siðari árum aö verk-
föll væru þegar oröin úrelt að~
ferö til bættra lifskjara og betri
árangri væri hægt aö ná meö þvi
aö beita lögmálum hagfræðinn-
ar.
Þegar allt þetta liggur fyrir
hefja forustumenn opinberra
starfsmanna baráttu fyrir þvi,
aö hinn löngu úrelti verkfalls-
réttur, sé þar tekinn upp. Hér
eru þeir áreiöanlega 20-30 árum
á eftir tlmanum. Og þaö er ekki
nóg með kröfur um verkfalls-
rétt, heldur eru einstakir starfs-
hópar reknir út I verkföll, sem
standa að visu ekki lengi, en
eiga að vera eins og liðskönnun
um það, hvernig hægt er að
brjóta niður lög og reglur hins
veikbyggöa þjóöfélags. Gamlar
heföarstéttir I þjóðfélaginu
missa andlitiö viö svona skrípa-
læti. Fulltrúi B.H. kom fram I
sjónvarpinu fyrir skömmu og
haföi uppi dólgslegar hótanir
um verkföll og ólöglegar aö-
geröir, ef félagsmenn i B.H.
fengju ekki um 40-50% launa-
hækkun, en hjá þeim eru al-
gengustu laun nú 130-200 þús. á
mánuði. Siðan er eilifur saman-
buröur og metingur á milli
starfshópa, og finnist enginn
lægri hér á landi er fariö til há-
þróaöra iönaöarþjóöa I Evrópu
og gerður samanburöur viö
stéttarbræöur þar, þótt finna
megi f jölda ríkja um allan heim
meö miklu lægri laun, en þau
sem opinberlr starfsmenn hafa
á tslandi.
Þá er alþekktur fyrirgangur
námsmanna heima og erlendis.
Þegar þjóðfélagiö leggur þeim
til 1000 milljónir heimta þeir
meira en 2000 milljónir og neita
endurgeiöslu námslána, nema
meö stórfelldum afföllum. Þaö
er ekki nóg aö þjóöfélagiö leggi
til skólana, heldur er krafizt
fulls meölags I formi námslána
og meölags meö börnum náms-
manna. Yröi regla þessi tekin
upp væri óhjákvæmilegt aö
fylgjast betur meö námi þessa
fólks, en gert er.
Gjaldþrot heimilanna hefur
veriö uppáhaldsslagorö ýmissa
forustumanna launþegasam-
takanna, sem vildu sýna meö
sterkum litum aö ástandiö væri
alvarlegt. Hins vegar fellur sú
fullyröing illa saman viö þá
staöreynd, aö ýms eyösla þjóö-
arinnar hefur vaxið mjög á
sama tima. Nægir þar aö minna
á sölu áfengis og tóbaks, sem
setur nýtt met á hverju ári og
mun nú nema meira en 10 millj-
öröum. Þá hafa feröaskrifstofur
aldrei blómstraö betur né fleiri
tekiö sér far til sólarlanda. Inn-
flutningur á bifreiöum er i hröö-
um vext! á ný og hvert litasjón-
varpstæki, sern kemst inn i
landiö, selst um leiú og engu
máli virðist þaö skipta, hv3o
þau kosta. Margar aðrar vörur,
sem ekki flokkast undir brýn-
ustu lifsnauösynjar hafa runnið
út,svokaupgetan bendir ekki til
þess, að „gjaldþrot heimil-
anna” sé mjög algengt. Þetta
eru staöreyndir sem blasa við
Daniel Ágústinusson.
öllum, sem vilja sjá hlutina i
réttu ljósi.
Hin mikla kaupgeta þjóðar-
innar, hefur skilið eftir sig
gífurlegan gjaldeyrishalla hin
siðustu ár, sem jafnaöur hefur
veriö meö eriendum lántökum.
Þannig hefur þjóðin lifaö um
efni fram. Er ekki mál aö linni.
Þá er hópur i þjóðfélaginu,
sem kemur sér hjá þvi aö greiöa
opinber gjöld I skjóli gloppóttra
skattalaga, enda þótt lifsvenjur
þeirra sanni, svo ekki verður
um villzt, aö þeir hafi allriflegar
tekjur af atvinnurekstri sinum
eöa ööru. Þarna eru dæmigeröir
menn, sem leita ekki aö þörf
þjóðarinnar, heldur aö þægind-
um sjálfra sin. Einnig er æöistór
hópur I þessu landi, sem æpir á
tekiuskatt. einkum beir sem
hafa komið sér vel fyrir
meö tekjuöflun en komast
ekki fram hjá skattalög-
unum. Það furöulega hefur
skeö, að undir þetta hafa tekið
forustumenn verkalýösfélag-
anna og margir aörirsem engan
tekjuskatt greiöa. Ætti þó öllum
aö vera ljóst, aö tekjuskatturinn
er eina leiöin til verulegrar
tekjujöfnunar I þjóðfélaginu og
mjög réttlátur tekjustofn.
Hvernig er svo hagur rikis-
sjóös, sem öllum spjótum hefur
veriö beint gegn? Hann hefur
veriösveltur og átt erfitt meö aö
standa viö skuldbindingar sín-
ar, og aö jafnaði skuldaö
Seölabankanum um 10 millj-
aröa. Hann hefur því ekki legið
á peningunum, eins og ýmsir
virðast halda eftir kröfum
þeirra. Hallalausan rekstur
rikissjóös veröur aö tryggja.
Allt þaö, sem rakiö hefur ver-
iö hér aö framan bendir til þess,
aö menn leiti of mikið eftir þæg-
indum sjálfra sin, en spyrji
minna um þörf þjóöarinnar. Hér
verður aö vera breyting á, svo
sjálfstæöi þjóöarinnar varöveit-
ist og framfarasókn hennar
haldi áfram. Framundan biöa
gífurleg verkefni óleyst. Þaö er
ekki hollt aö hafa eigingirnina
og sjálfselskuna aö leiöarljósi.
Setji þau mót sitt á kröfur þegn-
anna og llfsviöhorf, má um það
segja líkt og skáldiö um hafis-
inn:
„Ef hann gripur þjóð,
þá er glötunin vis,
þá gagnar ei sól né vor.”
Islendingar eru fámenn þjóö.
Aöeins 200 þús. ibúar. Þótt land-
ið sé haröbýlt hefur þaö mikla
möguleika til góörar afkomu
þegnanna. Afl fossanna, jarö-
hitinn og hafiö umhverfis landiö
eru dýrmætir fjársjóöir, til aö
byggja á sókn þjóöarinnar til
betra og fegurra lifs, auk þess
gróðurs, sem landiö býr yfir.
Við þessi skilyrði geta Islend-
ingar byggt fyrirmyndarþjóðfé-
lag, ef samhugur og viösýni
ræður rikjum, I staö eigingirni
og þröngsýnnar stéttarbaráttu.
Þessi atriði þarf umfram allt aö
hafa i huga:
1. Aðallirhafistörfaö vinna viö
sitt hæfi.
2. Aðhinlægstulaunséusvohá,
að hægtsé aðlifa af þeim meö
eðlilegum hætti.
3. Að allar hærri tekjur séu
skattlagöar stighækkandi til
tekjujöfnunar i þjóöfélaginu
og fjáröflunar fyrir ríkissjóö.
4. Aö hallarekstur ríkissjóðs
hverfi.
5. Að jafnvægi sé skapaö I
gjaldeyrisviöskiptum þjóöar-
innar.
6. Aö ágreiningur um kaup og
kjör sé leystur af hlutlausri
hagfræðilegri stofnun.
7. Aö tekið sé fyrir rætur verö-
bólgunnar, sem lengst af hef-
ur verið heimatilbúiö vanda-
mál. Þetta er stærsta atriöiö
og lykillinn aö lausn margra
annarra mála.
En hvaö er aö: „Menn leita
ekki nógu mikið að þörf þjóðar-
innar en of mikið að þægindum
sjálfra sín,”var svar Þórarins
skólameistara fyrir rúmum 20
árum. Þessi orö eru enn I fullu
gildi. Ef hver Islendingur legöi
sér þau á minni og liföi eftir
þeim, gæti samfélagiö á íslandi
i veriö öörum þjóðum til fyrir-
myndar.