Tíminn - 05.12.1976, Page 18

18
Sunnudagur 5. desember 1976
menn og málefni
Umhugsunarefni
á umbrotatíma
Frá Alþýðusambandsþingi — láglaunastéttirnar þurfa að rétta sinn hlut, en þarf ekki annars og meira við, svo að ekki sæki aftur i sama
farið?
Veður öll válynd
Okkur Islendingum, sem bUum
i veðrabrigðalandi, er gjarnt að
tala um veðrið, þegar við hitt-
umst á förnum vegi. Og við notum
einnig likingar úr veðurmálinu,
þegar talað erum allt önnur efni.
Það er okkur eiginlegt og sam-
gróið. Þess vegna segjum við til
dæmis, að ýmsar blikur séu á
lofti, þegar allra veðra getur
verið von.
Og nú eru einmitt margvislegar
blikurá lofti. Þaðhefur ekkifarið
fram hjá neinum. Flestar vinnu-
stéttir landsins telja sinn hluta
mjög fyrir borð borinn, og á
Alþýðusambandsþingi i vikunni
sem leið var liði fylkt til átaka i
þeim sviptingum, sem fram
undan kunna að vera um kaup og
kjör. Jafnframt er kunnugt, að
urgur hefur um skeið verið i sjó-
mönnum, og opinberir starfs-
menn hafa uppi kröfur um hærri
laun. Einstæðir foreldrar og hjón,
sem bæði vinna utan heimilis,
hafa þeitt sér mjög i dagvistar-
málum, og nú siðast er ris in alda i
sveitum landsins vegna tregra
skila á þvi , sem bændur eiga að
fá fyrir afurðir sínar. Ekki munu
lifeyrisþegar og öryrkjar heldur
telja sig of haldna, en hafa þó
verið hljóðlátastir til þessa.
Sumir þessara aðila hafa efnt
til skyndiverkfalla til þess að
vekja athygli á sér, og til fleiri
ráöa hefur verið gripið i sama
skyni. Nú er öld fjölmiðla, og hún
opnar þeim dyr til þess að koma
sinu á framfæri við alþjóð, sem
hugkvæmastir eru um nýstárleg
og æsileg uppátæki.
Kjör og kröfur
NU er þess ekki að dyljast, að
kröfugirni hefur um langt skeiö
verið mjög i tizku, og stingur i
stúf við fyrri tima, þegar fólk ætl-
aðist til alls af sjálfu sér, en vænti
sér litils eða einskis Ur öðrum
áttum. En timarnir eru breyttir,
og enginn þarf að vænta þess,
sem áður var, þótt hitt hafi jafnan
sitt gildi, að hver og einn verður
fyrst og fremst að standa á eigin
fótum, ef vel á að fara. Það þýðir
þó ekki, að fólk geti sætt sig við
hvað sem er. Sumar kröfur eru
réttlátar og eðlilegar, aðrar
ósanngjarnar. Osanngjarnt er
það, þegar þeir, sem vel eru
settir, jafnvel miklu betur en
þorri annarra, beita harðræðum
til þess að krækja sér i ennþá
meira eins og mörg dæmi eru til,
bæði fyrr og siðar.
NU er augljóst, að ekki verður
öllum látið allt i té, er hugur
þeirra girnist. A hinn bóginn
verður þvi ekki hnekkt, að kjör
sumra stétta i landinu eru fyrir
neðan allar hellur i þeirri dýrtið,
sem nú er orðin. Kjaramunur er
orðinn slikur, að engar likur eru
til þess, að við verði unað. Og sá
kjaramunur verður til eftir
mörgum leiðum — ekki aðeins við
það eitt, hvers menn njóta i kaupi
og friðindum eða aðstöðu til þess
að hagnast, heldur einnig hitt,
hvers er aftur krafizt af þeim i
framlögum i sameiginlega sjóði.
Þjóðhættir
og afkoma
Jafnan er hægara i að komast
en úr að vikja. Kjaraskekkjan er
orðin mikil, og jafnvel þóttaðeins
ætti að færa hið augsýnilegasta
ranglæti til betri vegar og rýmka
kjör þeirra, sem mest hefur verið
þjarmað að, gæti það haft sin
eftirköst i verðbólguþjóðfélaginu,
ef við það eitt væri látið sitja.
Þess vegna er timi til þess að
huga að kjaramálum í viðara
samhengi við önnur fyrirbæri
þjóðlifsins og kanna, hvað það er i
þjóðféla.gsháttum okkar, sem
leitt hefur okkur út i ófæruna. Og
skera til þess meins.
Þetta ætti að vera þeim mun
sjálfsagðara, að þjóðartekjur i
heild gefa varla tilefni til þess, að
kjör margra starfsstétta i landinu
séu svo kröpp sem raun er á.
Hvaða orsakir eru til þess, að við
getum ekki gert betur við þetta
fólk?
Það ætti að fara að renna upp
fyrir mönnum, að breytingar á
krónutölu i launaumslögum eru
skammgóður vermir, nema þess
sé jafnframt gætt, að búskapar-
hættir okkar, séu nokkurn veginn
i lagi — sjálfum þjóðarbúskapn-
um sé ekki iþyngt um skör fram.
Er það ekki
ofrausn?
Um þjóðarbúskapinn hljóta að
gilda svipuð lögmál og um hvern
annan búskap. Það er baggi á
honum, ef miklu meiri tfma er til
varið til alls konar Utréttinga en
raunveruleg þörf hans krefst.
Eins er það i þjóðfélaginu, að
hlutfallið á milli þeirra, sem
vinna arðgæf framleiðslustörf,
hvort sem þau miða að þvi aö
auka Utflutning eða draga úr
innflutningi eða þá að myndun
varanlegra verðmæta i landinu,
og hinna, sem öðru sinna, verða
að vera nokkum veginn i sam-
ræmi við þjóðarþarfir. Sé tala
þeirra, sem gegna alls konar
þjónustustörfum langt umfram
raunverulega nauðsyn, verða
þeir aukabaggi á samfélaginu og
skerða það, sem til skipta gæti
komið, ef betur væri til hagað.
Við erum með réttu kölluð fisk-
veiðiþjóð, og sjórinn er okkar lif-
gjafi. Það er okkur að visu orðið
fulOjóst, að ekki verður Ur honum
ausið takmarkalaust. En samt
sem áður getur tæpast verið með
felldu, að fleira fólks sé bundið
við verzlunarstörf en fiskveiðar.
Það hlýtur að vera ofrausn. Það
má líka imynda sér, að ofrausn
sé, að fleira fólk starfi i bönkum
og trygginastofnunum en þeim
iðngreinum, sem þó eru hvað
gildastar.
Verzlun og viðskipti verðum
við að stunda, og banka og trygg-
ingar verðum við að hafa, en hins
er lika að gæta, að það yrði eyði-
legt, tómt og dimmt i búðum og
bönkum, likt og var á jörðinni
áður en guð gaf ljósið, ef þær
hendur, sem arðinn gefa, eru of
fáar til þess að hafa undan við
verðmætamyndunina. Og viissu-
lega mun finnast fyrir þvi á
skiptavellinum, að ofgert er, áður
en svo langt er siglt inn í skugg-
ann. En þar geta forráðamenn
blessaðra bankanna miklu ráðið,
hvert stefnt er, þvi að það gildir
ekki einu hvort lánsfjármagnið
rennur til nytsamlegs iðnaðar og
verkstöðvar á Breiðdalsvik til að
mynda, eða húsgagnainnflutn-
ings, gjafavöruverzlunar og
drykkjuhúss.
Flókin og
viðamikil
yfirbygging
Það kemur áreiðanlega einnig
til álita, hvort yfirbygging þjóðfé-
lagsins er ekki öðru leyti orðin
svo viðamikil,að þar rekist eitt á
annars horn — ekki aðeins til só-
unar á starfsorku fólks, heldur
jafnvel til trafala eðlilegri af-
greiðslu mála, sem ekki geta
endalaust beðið, án þess að tjón
hljótist af. „Kerfið” er nafngift,
sem oft heyrist. Getur vérið, að
það sé orðið svo mannfrekt og
þunglamalegt, að til niðurdreps
sé?
Um marga áratugi hefur verið
siður að auka við stjórnkerfið
nýjum stofnunum, embættum og
ráðum, auk alls konar nefnda, og
nú er svo komið, að flestir mála-
flokkar um stjórnsýslu, eru i
höndum margra aðila, og mörkin
ekki ætið glögg. Þessu fylgir, að
mál ganga frá einni stofnun til
annarrar til umf jöllunar af f jölda
fólks, þar sem færri kynnu að
nægja, ef skipulagið væri annað,
og stundum leiðir mannlegur
breyskleiki til togstreitu, þar sem
fleiri en einn eða tveir þykjast
jafnbornir til þess að ráða Urslit-
um. Til samræmis á öllu saman
eru svo yfirmenn margra stofn-,
ana og embætta fjötraðir i nefnd-
um og ráðum og bundnir á enda-
lausum fundum, þingum og ráð-
stefnum. Sú spurning hlýtur að
vakna, hvort hér verður árangur
sem erfiði. Lamast ekki eitthvað
annars staðar á meðan þessir
fundir allir eru þreyttir. Þungt
verður þetta að minnsta kosti i
vöfum, og margar raddir heyrast
til dæmis um það frá sveitarfé-
lögum úti á landi, að torvelt sé að
fá mál afgreitt i stjórnstöðvunum
i Reykjavik, án þess að gera með
ærnum kostnaði út sendinefnd
eftir sendinefnd til þess að fá botn
i það, er i fljótu bragði virðist að
minnsta kosti, að það gæti gerzt
með fljótvirkari og einfaldari
hætti.
r
Utþenslan
mikla
Að sama skapi og stofnunum og
embættum fjölgar hefur sumt af
þvi, sem lengi hefur staðið, mikla
tilhneigingu til þess að þenjast Ut.
Og kostnaðurinn slikt hið sama.
Allir óska sér góðrar læknis-
þjónustu og heilsugæzlu, en þvi er
ekki að leyna að mörgum hnykkir
við, þegar þess er getið hvað
legudagur á stóru sjúkrahúsi
kostar. Allir vilja njóta trygg-
inga, en mikið má vera, ef hvergi
erþarveilai skipulagi, sem hefur
meiri kostnað i för með sér en
vera þyrfti. Utan frá séð er
Tryggingastofnunin að minnsta
kosti nokkuð flikin.
Skólakerfið er kapituli út af
fyrir sig, og þær raddir eru orðn-
ar talsvert háværar, er stórlega
draga i efa, hvort við séum þar á
þeim vegi, sem til farnaðar ligg-
ur, þótt fram hjá þvi sé litið, hvað
sú þensla, sem þar hefur orðið,
kostar okkur. En þá er illa farið,
ef skólakerfið hefur verið þanið Ut
með ærnum kostnaði, skólatimi
lengdur og námsgreinum fjölgað
með þeim árangri, að gengið er
fram af svo og svo fjölmennum
hópi barna og unglinga, sem átti
að mennta og manna.
Um þetta skal ekki dæmt. En
einkunnir i gagnfræðaskólum og
menntaskólum benda að minnsta
kosti ekki til þess, að þar sé verið
á neinni sigurbraut.
Um húsagerð
Að mörgu er að hyggja. Margra
mál er, að ekki sé allt með felldu
um byggingarkostnað i landi okk-
ar, og staðreynd að miklu virðist
geta munað á kostnaðarverði,
eftir þvi hvernig að verki er
staðið. Alkunna er lika hitt, að
margir hafa orðið fyrir þungum
búsifjum vegna þess, að talsvert
af nýjum húsum virðist vanta þá
eiginleika, sem hús þurfa endi-
lega að hafa, einkanlega i vinda-
sömu og votviðrasömu landi, að
halda vindi og vatni.
Þetta hefur bitnað á riki, sveit-
arfélögum og einstaklingum.
Telja má tugi skólahúsa og ann-
arra opinberra bygginga, sem
með einhverjum hætti eru undir
þessa sök seldar. Og allir fá
prósenturnarsinar, en enginn ber
ábyrgð á mistökunum. Þetta
getur einnig gerzt við gerð dýrra
hafnarmannvirkja.
Enalltkostar þetta nokkuð um-
fram það, sem eðlilegt er.
Innkaup og
verðlag
Ekki skiptir minna máli en
kaup og kjör, hvaða verð fólk
greiðir fyrir þá vöru, sem það
þarf að kaupa. Fyrir nokkru gaf
verðlagsstjórinn heldur
óskemmtilega mynd af hyggind-
um okkar i viðskiptum við Utlend-
inga, þar sem hvort tveggja kom
fram samtimis, að vörur undir
verðlagsákvæðum hafa verið
keyptar dýrari i Englandi en
gengur og gerist, jafnvel dýrari
en þær fást þar i búðum, en að
minnsta kosti ein vörutegund,
sem ekki er háð verð-
lagsákvæðum, aftur á móti á eðli-
legu verði, en álagning þá höfð á
annan hundrað prósent — þvert
ofan i kenningu um samkeppnina
frjálsu, sem á að lækka vöruverð-
ið.
Þetta er heimatilbúin dýrtið.
Þetta er heimatilbúin aðferð til
þess að ódrýgja laun fólks, sem
við nefnum neytendur.
Skattamálin
Eitt af þvi, sem á mörgum
brennur, er skattalöggjöfin og
framkvæmd hennar. Þó að oft sé
sagt, að allir eigi að vera jafnir
fyrir lögunum, þá eru skattalögin
ekki þeirrar gerðar. Þau leggjast
af fullum þunga á launamenn i
landinu, en svo aðrir þjóðfélags-
hópar geta með hagræðingu
framtals sins, og henni löglegri,
hæglega stillt svo til, að þeir séu
undan þegnir tekjuskatti. Þetta
ferekki eftir efnahag eða tekjum,
heldur hvar i stétt og stöðu menn
standa, og þeir, sem berast stór-
lega á, geta verið tekjuskatts-
lausir, enda þótt láglaunafólk
verði að punga út með sitt.
Vitaskuld gæti það jafngilt
verulegum kjarabótum fyrir
fjölda fólks, ef stagað væri i
verstu götin á skattalögunum án
þess að rikið missti neins i, t.d. ef
pers ón uf rádrá t tur v æri j af nf ra m t
færður i eðlilegra horf en verið
hefur.
Jafnvel innan launastétta gerir
þessi ágæta löggjöf sér manna-
mun. Ef kona vel launaðs manns
vinnur fyrir kaupi utan heimilis,
fær hún kaup sitt hálft dregið
frá. Deyi maður hennar — fyrir-
vinnan, sem kölluð hefur verið til
skamms tima — svo að hún verð-
ur sjálf að sjá sér og sínum far-
borða, er úti um friðindin. Og
annað dæmi: Sé konan komin á
ellilaun, búin að slita sér Ut við
störf sin i samfélaginu, hver svo
sem þau hafa verið, og verði að
láta sér nægja það, sem hún fær
frá tryggingakerfinu, er rauði
penninn dreginn upp Ur skúffunni
á skattstofunum. Það eru laun,
sem ekki má draga frá hálf á
skattframtali karlsins hennar.
Herkostnaður
styrjaldaraðila
Þetta er orðinn langur lestur og
þó á fátt eitt drepið, enda aðeins
ætlað til umhugsunar, þegar
frammi fyrir þvi er staðið,
hvernig lægðar verða þær öldur,
er risið ha.fa vegna þess, hversu
margir telja sig afskipta I þjóðfé
laginu, sumir með réttu, en aðrir
með vafasamari rökum,
Einu enn má þó skjóta að i lok-
in. Ætli það, sem launamálasam-
tök beggja aðila, atvinnurekenda
og verkafólks, taka til sin úr at-
vinnurekstrinum og af kaupinu,
nemi ekki eitthvað nálægt þrem-
ur milljörðum á ári. Það er lfka
skattur. Það fer meðal annars i
herkostnað við þær sviftingar,
sem er ekki alveg áreiðanlegt, að
séu lengur háðar á þeim eina vig-
velli, sem þessir aðilar ættu að
hafa að hólmgöngustað. jh