Tíminn - 05.12.1976, Blaðsíða 10

10
Sunnudagur 5. desember 1976
t hópi Isfirzkra barna 1973.
r---------------------------------
Dr. Kristján Eldjárn er sextugur á morgun.
Á þeim timamótum i ævi hans langar mig til
þess að flytja honum árnaðaróskir minar og
þakkir fyrir gott samstarf á liðnum árum.
Kynni okkar eru orðin löng. Þau hófust þegar
á menntaskólaárunum. Ugglaust má telja, að
hann hafi verið fyrirmyndarnemandi i skóla —
prúður, hæverskur, vel látinn af öllum og frá-
bær námsmaður. Bar hann æskusveit sinni,
Svarfaðardal, þá þegar gott vitni. En það hefur
einmitt vakið athygii, hve margir ágætismenn
hafa slitið barnsskónum i þvi byggðarlagi.
Eftir þessi æskukynni okkar störfuðum við
lengi vel sinn á hvorum vettvangi, og lágu þá
leiðir okkar sjaldnar saman. En á þeim árum
gat hann sér mikinn orðstir sem visindamaður
og fræðimaður og varð þjóðkunnur af bókum
sinum, sem íslendingar hafa lesið með ánægju.
Siðustu fimm eða sex árin hefur aftur orðið
nánara samstarf okkar á milli. Hann gegnir
þjóðhöfðingjastöðu, og að sjálfsögðu hefur
samvinna verið okkar á milli um margt, bæði á
meðan ég var forsætisráðherra og seinna i öðru
ráðherraembætti.
Kynni okkar á þessum árum hafa verið góð
og öll á þá leið, að ég met hann ennþá meira en
áður. Ég tel hann hafa gegnt þjóðhöfðingja-
starfi af prýði. Hvarvetna hefur hann komið
fram i starfi sinu eins og á varð kosið og þjóð-
inni til sæmdar. Á látlausan hátt og þó með við-
eigandi virðuleika.
Ég flyt honum og konu hans, Halldóru Eld-
járn, og fjölskyldu hans allri árnaðaróskir
minar og þakka honum þá þjónustu, sem hann
hefur veitt landi sinu og þjóð.
Ólafur Jóhannesson.
V___________________________________________)
Forseti fólksins
Kristján Eldjárn sextugur
A lýöfrelsisöld hinna fornu
Rómverja kusu þeir flesta vald-
stjörnarmenn til skammrar
þjónustu í senn. Mest völd voru
þó ávallt i höndum öldungaráðs-
ins sem skipað var reyndum
mönnum og ráösettum til ævi-
langrar setu. En þegar sérstök
ástæða þótti til eða vandkvæði
bar að höndum, gat ráðið kosið
einn mann til æðstu valda. A
vora tungu hefur hann verið
nefndur alræðismaður, en Páll
Melsted kallar hann öðru nafni
vandræðastilli. Fræg er sögnin
um Cincinnatus sem geröur var
alræðismaöur eitt sinn þegar
Rómverjar áttu i ófriði viö
nágranna sina. Hann var fá-
tækur bóndi og þegar sendi-
menn öldungaráðsins komu til
fundar við hann var hann önn-
um kafinn aö plægja akur sinn
meö sauðskinn um lendar sér.
Meö lagni tókst honum aö stýra
þjóö sinni gegnum þrenging-
arnar, uns sigur var unninn og
friður kominn á. Þá hvarf hann
aftur til bústarfa sinna.
Þessi forna sögn kemur
ósjálfrátt i huga þegar upp er
rifjað með hverjum hætti
Kristján Eldjárn var kjörinn
forseti Islands. Hann gegndi
kyrrlátu embætti sem vörður
fornra minja þjóðarinnar. Þjóð-
minjasafnið hafði dafnað far-
sællega undir stjórn hans um
tveggja áratuga skeið. Jafn-
framt hafði hann yfirumsjón
með rannsóknum og varöveizlu
fornra leifa og mannvirkja um
landið allt. Oftsinnis tók hann
sér penna i hönd og skrifaðFum
fornfærði, á ljósan og látlausan
hátt svo aö hvert barn gat skilið
og þótti skemmtilegt að lesa.
Stundum fjallaöi hann um fræöi
sin i útvarpi eöa sjónvarpi með
skýrum og þýöum málrómi.
Hugurhans stefndi ekki að æðri
metorðum, og síst af öllu mun
hafa hvarfíaö að honum að hann
yröi kallaöur til að gegna æðsta
embætti þjóðar sinnar.
Það lætur þvl að likum aö
hann var lengi efa blandinn þeg-
ar flokkur manna kom á fund
hans og bað hann að gefa kost á
sér til forsetakjörs. En þessir
Kveðjur á fiugvellinum voriö 1974, er forsetahjónin fóru I heim-
sókn til Danmerkur.
fortölumenn gáfust ekki upp
heldur ólu á málið, og loks kom
þar aö Kristján skildi aö þetta
var i raun og veru vilji þjóðar-
innar.Og svo skyldurækinn sem
hann hafði jafnan verið lét hann
um siðir til leiðast og játaðist
undir vandann. Það sannaöist
lika greinilega i kosningunum
að hugboð hans hafði verið rétt.
Menn af öllum stéttum og
stjómmálaflokkum tóku hönd-
um saman og fylktu sér um hiö
óvænta forsetaefni.
Þeirsem störfuöu að kosningu
Kristjáns minnast þessa tima
með sérstakri ánægju. Það er
ekki gaman að neinum kosning-
um nema forsetakosningum,
segja þeir æ siðan. En skyldu
þeir gera sér grein fyrir þvi
hvers vegna þessi timi var svo
ánægjulegur? Þaö var vegna
þess að þjóðin hafði fundiö
„góðan dreng og merkilegan
mann” sem gat sameinað hana
ofar öllum deilum og dægur-
þrasi. Og þótt eldmóöur
kosningahitanssé nú fyrir löngu
af mönnum runninn, þá hefur
Kristján haldiö áfram að vera
það einingarafl sem mikilvægt
er fyrir hverja þjóö — ekki sist
litla þjóö sem stundum er að þvi
skapi sundurþykk sem hún er
veikburöa. 1 ræðu sem Kristján
Eldjárn hélt við siöustu alþingis
setningu lét hann orð falla á þá
leið að honum virtist þjóðin hafa
tekið tryggö við embætti for-
seta.l yfirlætisleysinu hvarflaði
vitanlega ekki að honum að
hann kynni sjálfur að hafa átt
nokkurn þátt i þeirri góðu þró-
un.
Það er vissulega ekki auðvelt
að vera forseti svo að öllum liki
hjá smáþjóð sem fitnar á ná-
búakryt og þar sem nálægðin
gerir mennina smáa. Sumir
telja að forsetinn eigi að vera
arftaki ættborinna konunga,
nokkuö hátt hafinn yfir lýðinn
sem sýni honum á móti tilbæri-
lega lotningu. En þessir menn
gæta þess ekki að slikur