Tíminn - 14.05.1977, Síða 29

Laugardagur 14. mal 1977
29
gat reynt að læra rúss-
nesku til að stytta tim-
ann i fangavistinni.
Hann grunaði það, að
dvöl þeirra systkina i
rússneska keisara-
dæminu gæti orðið
lengri en búizt var við i
fyrstu. Það gat þvi verið
gott að ná dálitilli leikni
i þessu erfiða tungu-
máli. Einstök orð
og nokkrar setningar
hafði hann þegar lært,
en hann gat þó ennþá
ekkert fylgzt með i sam-
tali og ekkert skilið á
bók. Hann vildi gjarnan
læra að skilja rúss-
nesku.
Það kom sér vel, að
von var á yfirmanni
fangahússins i heimsókn
daginn eftir og hann
skildi dálitið i þýzku.
Árni bað hann leyfis að
mega læra rússnesku,
og bað hann að útvega
sér kennslubækur fyrir
byrjendur. Umsjónar-
maðurinn tók þessu vel,
og veitti honum lika
leyfi til að fá pappir og
ritföng.
Árni minntist þess
ekki að hann hefði nokk-
urn tima gengið að námi
af sliku kappi og áhuga.
Áður hafði hann ætið lit-
ið svo á, sem lexiur og
skólanám væri hlutir,
sem ekki væri hægt að
komast undan, en væri i
sjálfu sér ekkert eftir-
sóknarvert, en nú fannst
honum það regluleg
nautn, að sökkva sér of-
an i námið og gleyma
um stund erfiðleikum
dagsins.
Árni vann eins og
hestur. Hann lærði að
þekkja og skrifa hið erf-
iða rússneska stafróf.
Hann þýddi og las mál-
fræði og kepptist við
meira en nokkru sinni
fyrr. Varðmennirnir
hrifust af kappinu og á-
huganum hjá Árna. Þeir
leiðbeindu honum með
framburðinn og út-
skýrðu eftir þvi sem þeir
gátu, margt sem Árni
átti erfitt með að skilja.
Á þessum þremur
mánuðum sem Árni var
þarna innilokaður, lærði
hann þvi talsvert i rúss-
nesku, að lesa hana og
tala. Hann gat lesið
nokkum veginn léttar
bækur, skildi sæmilega
mál manna og hafði náð
talsverðum orðaforða.
Þegar Árni hafði
þannig fengið hæfilegt
verkefni til að fást við,
fann hann miklu minna
til fangavistarinnar, og
sætti sig við lifskjör sin.
Það var eins og hann
yrði rólegri og sljórri
með hverjum deginum,
sem leið og dagamir liði
tilbreytingarlaust, einn
eftir annan. Ekkert
nýtt skeði, — enginn tal-
aði við hann. Hann var
algjörlega utan við
heiminn, og vandamál
annarra náðu ekki til
hans. En hann hefði ekki
haft þessar kveljandi á-
hyggjur út af Berit og
framtið þeirra beggja,
þá hefði hann eins getað
verið þama rólegur i
þrjú ár og þrjá mánuði.
Það væri þó rangt að
segja að honum likaði
lifið. Nei, — þannig var
það ekki. Langt frá þvi!
Enginn heilbrigður
maður unir þvi að vera
lokaður inni i vikur og
mánuði. En þáð
var eins og hann
gleymdi tilverunni.
Hann hafði misst af
timatalinu. Hann vissi
ekkert, hvort dagurinn
hét föstudagur eða
mánudagur, og honum
var alveg sama. Allt var
einskisvert.
6.
En loks kom að þvi, að
fangavistinni var lokið.
Snemma morguns I
byrjun marzmánaðar
1914 kom fangavörður-
inn inn i klefann til Árna
og sagði honum að tygja
sig til ferðar. Farangur
sinn allan, lika það, sem
tekið var af honum, er
hann var settur inn,
skyldi hann taka með
sér. Er Árni spurði hvert
ferðinni skyldi heitið,
sagðist vörðurinn ekkert
vita það. En Árni gat sér
þess til, að hann yrði
fluttur til Tomsk. Hann
hafði séð það i dagblaði
nokkru áður að rann-
sóknum, út af morðinu á
borgarstjóranum, væru
nú lokið og yrði nú mál
höfðað gegn 193 mönn-
um, sem ákærðir voru
fyrir þátttöku i morðinu.
Þannig var þá málum
komið. Þar áttu örlög
þeirra að ákvarðast.
Skyldi hann nú að fá að
sjá Berit og dveljast
með henni?
Ósk hans rættist fyrr
en hann varði. Litlu sið-
ar var farið með hann
niður I varðstofuna — og
þar stóð Berit. Hún var
litið eitt fölleiktari en
hún átti að sér, eftir
fangavistina en annars
sá ekkert á henni.
„Aldrei hefur hún
verið svona falleg”,
hugsaði Árni með sjálf-
um sér, — en ef til vill
fannst honum það, af þvi
að hann hafði ekki séð
hana i þrjá mánuði.
Ekki fengu þau lengi
að njóta gleði endur-
fundanna. Bifreiðin,
sem flutt hafði þau
hingað, stóð nú við dyrn-
ar og út I hana var þeim
fylgt. Dyrunum var lok-
að að baki þeirra og svo
var ekið af stað. En nú
voru þau ekki ein I innri
klefanum i bilnum. Auk
þeirra voru sautján
manns i bilnum, —
fjórtán karlmenn og
þrjár konur. Klefinn var
þéttsetinn. Allt þetta
fólk átti að fara fyrir
dómstólana i Tomsk.
Er þau komu á járn-
brautárstöðina, var all-
ur hópurinn settur inn i
sérstakan fangavagn.
Hann var ekki ólikur
þriðja farrýmis svefn-
vögnum, að þvi leyti, að
honum var skipt i smá-
klefa fyrir tvær til þrjár
manneskjur. Þau Árni
og Berit voru svo heppin
að fá klefa saman. í
vagninum voru auk þess
fjórir alvopnaðir lög-
regluþjónar. Þarna gátu
þau i fyrsta skipti
spjallað saman eftir
þriggja mánaða að-
skilnað. Það kom I ljós
að meðferðin á Berit
hafði verið lik þvi, sem
Árni átti við að búa, að
öðru leyti en þvi, að kon-
ur voru þar fangaverðir.
Það merkilega hafði
skeð, að Berit hafði lika
fundið upp á þvi að læra
rússnesku, til þess að
hafa eitthvað fyrir
stafni. Hún er áreiðan-
lega betri en ég I rússn-
esku, hugsaði Ámi. Hún
er svo hneigð fyrir
málanám. Svo fóru þau
að bera saman bækur
sinar og reyna hvort
þeirra vissi meira.
Ekki vissu þau neitt,
hve langan tima ferðin
tók. Inni i vagninum var
enginn munur á nótt og
degi. Alltaf loguðu þessi
skæru glampandi raf-
ljós. Þau stofnuðu þegar
þau þreyttust, en annars
sátu þau og mösuðu
saman og nutu þess að
geta rabbað saman i
næði. Þau gleymdu
erfiðleikunum. öðru
hverju var matur réttur
inn til fanganna gegnum
litið op á veggnum. Það
var aðallega te og
brauð, og einstöku sinn-
um kjötkássa i skál. En
hvort máltiðirnar voru á
daginn eða um miðjar
nætur, það höfðu þau
enga hugmynd um. Það
létu þau sig engu varða.
7.
Að lokum var þó vagn-
hurðinni lokið upp. Þau
voru komin á leiðar-
enda. Þau fóru út úr
lestinni og inn i lög-
reglubifreið af sömu
gerð og i Irkutsk. Auk
þeirra komu lika i bllinn
þessir sautján ferða-
félagar þeirra úr lest-
inni, og var svo ekið af
stað. Eftir nokkrar
minútur staðnæmdist
bifreiðin aftur.
Er þau systkinin komu
inn i þetta fangahús,
urðu þau fyrir miklum
vonbrigðum. 1 saman-
burði við fangahúsið I
Irkutsk, var þetta sóða-
legt og gamaldags. Auk
þess var það yfirfullt
vegna rannsókna út af
morðmálinu. Árna var
visað inn i litinn fanga-
klefa, ásamt fjórum öðr-
um. Var hann heldur
minni en sá, sem hann
hafði einn i Irkutsk.
Hann hrökk til baka I
dyrunum, er hann fann
óloftið i klefanum. Hér
var enginn gluggi með
járnrimlum fyrir,eins
og i Irkutsk en i þess
stað voru loftrásarop
með járngrind fyrir al-
veg upp undir lofti, en I
járngrindina hafði setzt
svo mikið af ryki og
kóngulóarverf, að að-
eins dauf ljósglæta féll
inn i klefann. Árna
fannst þetta alveg
hræðilegt, en við þvi var
ekkert að gera. Hér i
þessum harðlæsta klefa
varð hann að kúldrast
ásamt hinum fjórum.
Ekki var Berit betur
sett. Ásamt henni voru
sjö konur i klefanum og
var hann engu stærri né
hreinlegri en klefinn
sem Ámi var. í þessum
klefum sváfu fangarnir
hlið við hlið á gólfinu I
óhreinum hálmi. Ekkert
rúm var fyrir fangana
að hreyfa sig I klefan-
um, og enginn stóll til að
setjast á. Þetta var
hreinasta kvalræði.
Á fjórða degi hófst
yfirheyrslan. Þar sem
hinir ákærðu voru svo
margir var hátiðasal
borgarinnar breytt i
réttarsal.
Uppi á leiksviðinu sat
dómarinn með fulltrú-
um sinum og skrifurum.
Hér sátu lika kviðdóm-
endurnir, tólf virðulegir
menn frá Moskvu. Þeir
voru komnir svona langt
að til að útilokað væri að
nokkur þeirra væri i ætt
eða tengdum við sak-
borningana, eða per-
sónulegur vinur þeirra.
Á næstu bekkjum
framan við leiksviðið
sátu hinir ákærðu og
sneru að dómurunum.
Af þvi að sakborning-
arnir voru svona margir
og að áliti lögreglunnar
viðsjálir glæpamenn
sem var trúandi til alls,
var ákveðið að hlekkja
þá alla saman meðan
yfirheyrslan fór fram.
Fram með bekkjunum
voru festir I gólfið sterk-
ir hlekkir eða keðja.
Með stuttu bili, eða við
hvert sæti á bekkjunum,
var svo haglega gerður
lás festur i keðjuna. Hin-
ir ákærðu voru leiddir
inn I réttarsalinn i smá-
hópum. Voru tiu I hverj-
um hópi. Þeim var vísað
til sætis á fremstu
bekkjunum og jafnóðum
og þeir settust niður var
lásnum skellt utan um
annan fótinn á þeim.
Voru þeir þannig allir
hlekkjaðir við gólfið.
Berit leit ekki vel ut,
er hún var færð inn I
réttarsalinn um
morguninn. Hún hafði
varla sofnað dúr undan-
farnar nætur, og ekki
hafði hún getað þvegið
sér, eða lagað sig neitt
til. Hún var látin setjast
á einn bekkinn eins og
hinir og hlekkjuð við
gólfið. Hér varð hún að
dúsa, þar til lásinn var
opnaður aftur. Hún leit i
kringum sig og sá hvar
Denikin sat á fremsta
bekk, ásamt verstu
glæpamönnunum. Þeg-
ar hann kom auga á
hana, brosti hann til
hennar og sendi henni
koss á fingrum sér. Hún
tók ekki kveðjunni og
leit aldrei á hann aftur.
Henni fannst þau
systkinin hafa þegar
haft nóga erfiðleika af
kynningunni við hann og
fengið nóg af ástúð hans
og óvelkomnu bréfum.
Hann hlaut að vita hver
óhöpp þau höfðu af hon-
um hlotið, þótt hann léti
það ekki á sér sjá.
En hvar var Árni?
Ætli þeir komi ekki
bráðlega með hann? Jú,
— rétt i þessu var hann
leiddur inn. Berit veifaði
ákaft til hans, er hún
köm auga á hann, en
Árni tók kveðju hennar
með dauflegu brosi. Svo
hvarf hann henni I
mannþröngina og var
hlekkjaður niður á bekk
langt að baki hennar.
Vesalings Árni! Hann
leit sannarlega ekki vel
út. Liklega leit hún ekki
betur út sjálf. Ekki hafði
hún litið i spegil, siðan
hún var i Irkutsk. Berit
leit upp á áheyran'dapáll
ana. Þar sátu meðal
annarra ungar, fagrar
konur með mönnum sin-
um, sællegar, vel snyrt-
ar, með gljáandi leður-
hanzka, — og það sem
mest var um vert,
frjálsar og áhyggjulaus-
ar. Þær gátu staðið upp
ef þeim leiddist i réttar-
salnum og gengið heim
til sin og setzt þar að
snyrtilega framreiddum
miðdegisverði og háttað
að kvöldi I hlýtt og
hreinlegt rúm. Berit
varð hugsað til sin. Hún
átti ekkert heimili, þótt