Fréttablaðið - 18.02.2006, Qupperneq 69

LAUGARDAGUR 18. febrúar 2006
Í september árið 1991 voru þýskir
ferðamenn á göngu í Ölpunum, á
svæði sem kennt er við Ötztaler. Í
3.200 metra hæð gengu þeir fram
á lík af manni og sat neðri hluti lík-
ama hans fastur í ís. Í ljós kom að
þetta voru líkamsleifar karlmanns
á fimmtugsaldri, sem við nánari
athugun reyndist hafa látist fyrir
um 5.300 árum. Fundurinn vakti
strax heimsathygli og var mannin-
um fljótlega gefið gælunafni Ötzi.
Elsta múmían
Ötzi er elsta múmía sem fundist
hefur. Hann var uppi á koparöld
(chalcolithic) en svo kallast stutt
tímabil milli nýsteinaldar og bron-
saldar þegar menn höfðu byrjað
að gera sér áhöld úr kopar en voru
ekki enn komnir upp á lag með að
blanda koparnum við tin og gera
úr því brons.
Merkilegur fundur
Fyrir utan aldurinn er Ötzi mjög
merkilegur að því leyti að hann
er eini forsögulegi maðurinn sem
hefur fundist í hversdagsklæðum
og með allan sinni útbúnað með-
ferðis. Yfirleitt er ekki annað að
finna í gröfum manna en líkams-
leifar þeirra. Ef eitthvað varðveit-
ist annað en líkamsleifarnar sjálf-
ar segir það einungis til um hvað
var talið mikilvægt að hafa með-
ferðis eða hverju átti að klæðast
eftir dauðann.
Vel varðveittir gripir sem Ötzi
hafði meðferðis segja hins vegar
mikla sögu, einkum þeir sem
eru úr lífrænu efni eins og tré og
leðri, en slík efni varðveitast yfir-
leitt illa eða alls ekki. Lík Ötzis
hefur frosið strax eftir að hann dó
og síðan setið fast í ís þar til menn
gengu fram á það og skýrir það
hina óvenjulegu varðveislu.
Klæði og vopn
Meðal þeirra 70 gripa sem Ötzi
hafði meðferðis voru herðaslá ofin
úr grasi, húfa úr bjarnarhúð, kápa
úr geitarhúð, legghlífar og lenda-
skýla úr leðri. Skór hans voru marg-
brotnir, efri hluti þeirra úr húð af
hjartardýri og sólarnir úr bjarnar-
húð. Þeir voru fóðraðir með grasi
sem við prófanir reynist prýði-
lega gegn fótkulda á fjallgöngu í
snjó. Ötzi bar auk þessa langboga
og örvamæli úr hjartarhúð sem
í voru 14 örvar. Í eins konar bak-
poka bar hann öxi úr kopar og hníf
með blaði úr tinnusteini. Skeftið
var úr askviði en slíðrið ofið úr
grasi, rétt eins og herðasláin. Í
fórum hans voru nokkur ílát gerð
úr birkiberki. Margir gripanna eru
hugvitsamlega gerðir, til dæmis
voru sinar úr dýrum notaðar sem
þráður í leðursauminn.
Síðasta máltíðin
Rannsóknir á tönnum og beinum
Ötzi benda til þess að allt sitt líf
hafi hann hafst við á mjög litlu
svæði í nánd við staðinn þar sem
hann fannst. Síðasta máltíð hans
virðist hafa verið kjötmáltíð, lík-
lega kjöt af villigeit eða hirti,
þar sem hveiti, plómur og aðrar
plöntur komu einnig við sögu.
Ekki heill heilsu
Ötzi var líklega ekki heill heilsu.
Nögl á einum fingri hans gefur
raunar til kynna að hann hafi
þjáðst af einhvers konar hrörn-
unarsjúkdómi. Hann virtist hafa
rifbeinsbrotnað nokkrum sinnum
en beinin voru gróin eða við það
að gróa þegar hann lést. Síðast
en ekki síst virðist hann hafa
þjáðst af liðagigt á nokkrum stöð-
um í líkamanum. Nokkur bláleit
húðflúrstákn fundust á líkama
hans. Í fyrstu virtist staðsetning
þeirra vera tilviljanakennd, en
bent hefur verið á að þau séu öll
nálægt stöðum sem eru meðhöndl-
aðir þegar nálastungumeðferð er
beitt gegn gigt. Því er hugsanlegt
að húðflúrið hafi haft þann tilgang
að auðvelda nálastungumeðferð.
Þetta er erfitt að sanna en ekki
er óhugsandi að Evrópumenn hafi
stundað nálastungulækningar á
þessum tíma eins og samtíma-
menn þeirra í Austurlöndum fjær.
Örlög Ötzi
Í fyrstu var álitið að Ötzi hefði
orðið úti við veiðar á fjallinu.
Nýlegar rannsóknaniðurstöð-
ur hafa hins vegar vakið ýmsar
spurningar. Hlutur úr steini, lík-
lega örvaroddi, er greyptur inn í
vinstri öxl Ötzi og á höndum hans,
úlnliði og brjóstkassa hafa upp-
götvast för eftir bitvopn. Auk þess
hafa fundist leifar af blóði fjög-
urra annarra einstaklinga á fötum
hans og vopnum. Þetta gæti bent
til þess að Ötzi hafi verið ráðinn
bani á fjallinu.
Í dag er hægt að skoða Ötzi
gegnum lítinn sýningarglugga í
Minjasafni Suður-Tíról í Bolzano
á Ítalíu. Til að hann varðveitist
sem best er hann er hafður í 6
stiga frosti þannig að líkt sé sem
mest eftir aðstæðunum á fjallinu
þar sem hann fannst. Á safninu
má einnig finna endursköpun
hans í fullri stærð en Ötzi var um
160 cm á hæð.
Austurríkismaður eða Ítali?
Til gamans má geta þess að
fundur ísmannsins leiddi af sér
milliríkjadeilur milli ítalskra
og austurrískra stjórnvalda þar
sem hann fannst á svæði þar sem
landamæri ríkjanna höfðu ekki
verið nákvæmlega skilgreind.
Eftir nokkurt þóf sættust menn
þó á að Ötzi hefði kvatt þennan
heim Ítalíumegin.
Engar íslenskar múmíur
Þess má að lokum geta að orðið
múmía er notað yfir gömul lík eða
dýraleifar þar sem einhver mjúk-
vefur hefur náð að varðveitast.
Algengast er að húð varðveitist
en einnig geta líffæri, vöðvar og
aðrir vefir varðveist. Ísmaður-
inn Ötzi er aðeins ein af mörgum
múmíum sem hafa varðveist í
köldu loftslagi. Meðal fyrstu þess
konar múmía sem fundust voru
mammútar í Síberíu. Hold sumra
þeirra, hár og magainnihald hafði
varðveist í sífreranum. Múmíur
hafa einnig fundist í steingröfum
í Qilakitsoq á vesturströnd Græn-
lands, en engar slíkar hafa fundist
á Íslandi hingað til.
Dagný Arnardóttir, nemandi í
fornleifafræði.
Ísmaðurinn Ötzi
VÍSINDAVEFUR
HÁSKÓLA ÍSLANDS
Vísindavefur Háskóla Íslands fjallar um öll vísindi, hverju nafni sem þau nefnast. Að
jafnaði birtast þar 15-20 ný svör í hverri viku. Meðal spurninga sem glímt hefur verið
við að undanförnu eru: Hvenær barst núllið til Íslands og hvaða talnakerfi notuðu
norrænir menn fyrir tilkomu núllsins, hver er munurinn á engli og erkiengli, hvernig
stofnar maður félag, til dæmis rithöfundafélag, er hægt að lýsa lit, gætu vísundar lifað
villtir í íslenskri náttúru og hvernig skynjum við með húðinni? Hægt er að lesa svör við
þessum spurningum og fjölmörgum öðrum á slóðinni www.visindavefur.hi.is.
550 5000
AUGLÝSINGASÍMI