Tíminn - 18.09.1977, Síða 20

20
mmm
Sunnudagur 18. september 1977
i spor
Torfa í Olafsdal
Rætt við sonarson Torfa, sem vinnur að útgáfu á
sendibréfum til hans og frá honum
Asgeir
Þaö er þegar orðiö kunnugt af
fréttum, aö i ráöi er aö gefa út
bréf Torfa i Ólafsdal. Forgöngu
um þetta verk hefur sonarsonur
Torfa, Asgeir Asgeirsson, og þar
sem hér er um merkan menn-
ingarsögulegan viöburö aö ræða,
þótti ekki illa viö eiga aö taka As-
geir tali af þessu tilefni. Fundum
okkar Asgeirs bar saman á björt-
um og svölum síðsumardegi ekki
alls fyrir löngu, og taliö barst
auðvitað fljóttaö Torfa i ólafsdal.
Snemma beygist krók-
urínn.
— Hvenær datt þér fyrst I hug,
Asgeir, aö safna bréfum gamla
mannsins tilþess að þau yröu gef-
in út?
— Þau voru vls, þegar ég var
unglingurheima í Ólafsdal og siö-
ar bárust þau handritadeild
Landsbókasafnsins, þar sem þau
eru nú. Amma mfn leyföi stund-
um aö glugga i bréfin á meðan
þau voru fyrir vestan en þaö var
lagt rikt á við mig aö fara aö öllu
meö hinni mestu gát. Hún skildi
þaö vel, gamla konan, aö hér voru
menningarverömæti sem ekki
máttu skemmast, og þvi siöur
glatast. Ogþaöer örugglega mest
Markúsisyni hennaraö þakka, aö
þau bárust ásamt fleiri gögnum
handritadeild Landsbókasafns-
ins. Þá var enn ekki farið aö raöa
bréfunum neitt eftir skrifurum en
seinna vann Lárus Blöndal þaö
verk á handritasal Landsbóka-
saf nsins. Hann skrásetti bréfin og
flokkaði þau eftir sendendum.
— Þessi bref eru þá bæöi til
Torfa og frá honum?
— Þau eru langflest til hans.
Bréf frá honum eru hins vegar til
hingað og þangaö, en flest þó i
bréfasafni Jóns Sigurössonar for-
seta. Jón var aöal-hvatamaður
þess aö Torfi fór utan til náms, og
auk Jóns hvöttu bræöurnir Magn-
ús og Asgeir Einarssynir í Kolla-
fjaröarnesi hann mjög til utan-
farar.
— Hvaö er vitaö um fyrstu viö-
leitni Torfa til þess aö afla sér
þekkingar?
— FaöirTorfa bjó i Bessatungu
i Saurbæ i Dalasýslu. Mikill vin-
skapur var meö Bjama, fööur
Torfa og Eggert Jonssyni á Kleif-
um, en Eggert var gáfnaljós mik-
iö og fróður um marga hluti, þar á
meöal lögfræöi. — Fyrir þvi eru
góðarheimildir.aöTorfitaldi þaö
ekki eftir sér, þegar hann var
unglingur svona fjórtán til sext-
án ára aö hlaupa yfir Brekkuf jall
og yfir aö Kleifum til þess aö
njóta tilsagnar Eggerts bónda i
málum og öðru.
Hið næsta sem vitaö er um
menntunarviöleitni Torfa er þaö,
að árið 1857 þegar hann var nitján
áragamall, fórhann á skóla, sem
þá var starfræktur úti i Flatey á
Breiöafirði. Vitaö er, aö snemma
á ævinni eignaðist Torfi talsvert
mikið af góöum bókum.sennilega
fyrir tilstilli Eggerts á Kleifum,
og hann var áreiðanlega orðinn
harla vel lesinn og sjálfmenntað-
ur, þegar hann hélt aö heiman til
náms.
Nokkru eftir veru sina á skólan-
um I Flatey, eöa nánar til tekiö
vorið 1861, fór Torfi aö Ásbjarn-
arnesi til frænda sins, Asgeirs
Einarssonar, sem seinna var á
Þingeyrum i Húnavatssýslu. Hjá
Asgeiri hefur Torfi vafalaust
haldið áfram aö auka viö mennt-
un sina, þvi aö Asgeir átti nokkuö
af góöum bókum. Seinna kynntist
Torfi llka Magnúsi, brdöur As-
geirs, en Magnús bjó á Hvilft I
önundarfiröi og hann vann
manna mest aö þvl aö koma Jóni
Sigurössyni á þing á slnum tima.
Um þaö geta menn lesiö I Vest-
firöingum eftir Lúövlk Kristjáns-
sin og ef til vill vlöar. — En þvi
miöur er þaö nú svo, aö sáralitiö
er af bréfum Magnúsar, og llk-
legaekki eitteinasta orðtilTorfa
I ólafsdal.
Verðlaunahafi i ritgerða-
samkeppni.
— Hver eru svo fyrstu tildrög
þess, aö Torfi heldur áfram á
námsbraut sinni, og meðal ann-
ars erlendis?
— Allra fyrstu tildrögin eru lik-
lega þau, aö áriö 1864 var hér á
landi enskur trúboði, Isac Sharp
að nafni og mun hann hafa veriö á
ferð hér tvisvar á nitjándu öld-
inni. Nú geröist þaö 1864 aö Sharp
hét verölaunum fyrir beztu rit-
geröina sem skrifuö væri Um þaö,
hvað gera mætti fyrir framtíöar-
hag Islands, og hversu landi og
þjóð yrði bezt hjálpað upp úr yfir-
standandi vesöld. — Mig minnir
aö fjórar eöa fimm ritgeröir hafi
borizt, en tvær þeirra þóttu bera
af. önnur var eftir séra Böövar á
Rafnseyri, en hin eftir Torfa
Bjarnason yngispilt aö Asbjarn-
arnesi. Báöar þessar ritgeröir
hlutu verðlaun, en þó felldi dóm-
nefndin svolitið úr ritgerö Torfa,
og munu þaö hafa verið einhver
ummæli, er skoða mátti sem á-
deilu á dönsku stjórnina. Báöar
þessar ritgeröir eru til sérprent-
aðar.
Þetta vakti vitaskuld mikla at-
hygli á Torfa, og upp úr þessu
fóru þeir Asgeir Einarsson á
Þingeyrum og Jósep Skaftason
læknir aö vinna aö fjársöfnun til
þess að styrkja Torfa til utanfar-
ar, og slöan skyldi hann setja upp
fyrirmyndarbú I Húnavatnssýsíu,
þegar hann kæmi heim úr utan-
förinni.
— Og þá hefur Torfi farið til
náms erlendis?
— Já, hann fór til Skotlands.
— Hvers vegna þangað? Lá
ekki beinast við fyrir ungan ís-
lending á þessum árum að faia
sér menntunar f Danmörku?
— Ein ástæðan hefur vafalaust
verið sú, aö Hjaltálin landlæknir
þekkti merkan mann I Skotlandi,
sem Huggert hét, og mun land-
læknir hafa mælt íastlega meö
þviaö TorfifæritilSkotlands. Mr.
Huggert var þessu máli llka
hlynntur og liösinnti þeim drengi-
lega, meöal annars meö leiðbein-
ingum um það, hvar heppilegast
væri fyrir Torfa aö dveljast á
meðan á náminu stæöi. Mr.
Ritchie, sem var þekktur hér á
landi, vissi um ágæta búgaröa á
Skotlandi, þar sem æskilegt væri
fyrir unga menn aö kynna sér
landbúnað.
— Var Torfi svo lengi þarna?
— Hann var þar i hálft annað
ár. Þegar hann fór utan haföi
hann með sér nokkurs konar
„módeT’eða llkan af blaöljánum,
eöa blaöskiptiljánum, sem sumir
kölluöu svo. Þar voru blööin
hnoöuö við bakkann, en ljárinn
var ekki einjárnungur, eins og áð-
ur haföi veriö.
Skömmu áöur en Torfi hélt
heim á leið úr þessari námsferö,
skrifaöi hann pistlana, sem Jón
Sigurðsson birti svo i Nýjum fé-
lagsritum. Þetta eru hvatninga-
greinar, stilaðartil Islendinga al-
mennt, en ekki til neins ákveöins
manns, þótt þau hétu Bréf frá Is-
lendingi erlendis.
Þar kynntist hann
sláttuvélum.
— Einhvern undirbúning hlýtur
Torfi nú að hafa þurft áður en
hann tók að stunda nám I Skot-
landi, þó ekki væri nema vegna
tungumálsins, þvi að ekki var
enskan i hvers manns munni hér
á landiá þeim árum, eins og nú er
orðið.
— Þaö er alveg rétt. Þegar As-
geir Einarsson sat á þingi sumar-
ið 1865, útvegaöi hann, meö að-
stoð góðra manna, lærifeöur
handa Torfa. Oddur Ólafur Gisla-
son, slöar prestur kenndi Torfa
ensku. Halldór Guömundsson
menntaskólakennari ætlaöi aö
kenna honum hallamælingar og
meöferö mælitækja en tækin áttu
aö fást aö láni hjá Halldóri Gunn-
lögssen, og Sigurður Guömunds-
son var fenginn til þess aö kenna
Torfa eitthvað I dráttlist. — Þetta
voru nú aðal-kennslugreinarnar,
og ég veit ekki betur en að allt
hafi þetta gengiö vel og að Torfi
hafi numiö þessar greinar allar,
hjá þeim ágætu mönnum, sem
tóku að sér aö kenna honum.
— En meira hefur þurft til en
bóklegan undirbúning. Það mun
lika hafakostað peninga, þá eins
og nú, að stunda nám erlendis?
— Já.ekkiþarfaöefastum þaö.
Þessiþátturmálsins var auðvitaö
athugaöur gaumgæfilega, og þaö
varö úr, aö fariö var aö ráöum
Ritchie, en hann lagöi til, aö Torfi
færi á ákveöinn búgarö, dveldist
þarogynni fyrir áer, heldur en að
feröast mikiö um.semheföi orðiö
margfalt dýrara. — Húnvetning-
ar söfnuöu nú fé og lögöu fram
sex hundruö rikisdali til styrktar
Torfa. Þetta fé mun hafa enzt
Torfa allan tímann sem hann
dvaldist i Skotlandi. Aö vlsu leit-
aöi hann eitthvað á náöir Eiriks
Magnússonar i Cambridge, en
þeir peningar voru vist notaðir til
aö smiöa ljái, og ef til vill til ein-
hverra fleiri nota, en fjárreiöur
annaöist Torfi alveg sjálfur.
Á meöan Torfi dvaldist erlend-
is,kynntisthann tveim Islending-
um, sem seinna uröu vel þekktir.
Annar var Andrés Andrésson
Fjeldsted á Hvitárvöllum, en hinn
var Þorlákur ó. Jónsson, sem rak
þar verzlun og varö síöar þekkt-
ur kaupmaöur i Reykjavlk. Andr-
és var aftur á móti að læra báta-
smíði og niöursuðu. — Þessir þrir
Islendingar kynntust nú þama i
framandi landi og uröu vildarvin-
ir upp frá þvi..
— Haföi Torfi sjálfur smiðað
likaniö af ljánum, sem hann hafði
með sér, þegar hann fór utan til
náms?
— Já. „Hnoöblaöið”, sem svo
var kallað, smiöaöi Torfi úr
tunnugjörö en seinna samdi hann
við verksmiöju I Skotlandi um aö
hún framleiddi slik blöö úr hertu
stáli. Og þessirljáir uröu mjög al-
gengir hér heima, eins og alþjóð
er kunnugt. I Skotlandi kynntist
Torfi lilca sláttuvélum. Hann vildi
fá þeim breytt þvi að honum hug-
kvæmdist að nota þær til þess aö
slá flæðengi hér heima Islandi,
en á þeim árum var lltið til af
sléttum túnum hér á landi.
— Flutti svo Torfi slika sláttu-
vél hingað til lands?
— Já, hún kom hingað og var
eitthvað reynd, en f ramhaldiö var
I molum og i heild má segja, aö
þessi tilraun hafi fariö út um þúf-
ur.
Vildi ekki á þing.
— En hvað um ljáina? Kom
Torfi ekki með heilmikið af þeim
hingað, þegar hann kom heim frá
námi?
— Hann kom meö talsvert mik-
iö af ljáblööum og svokallað
„steinsvarf-brýni”, sem hann
seldi nokkrum bændum. En sá
maöur, sem hjálpaði honum mest
viö aö dreifa þessari vöru var
Magnús Sigurðsson I Bráöræöi,
sem margir kannast viö. Hann
var afi Magnúsar Sigurðssonar
bankastjóra.
Þessir ljáir dreiföust viöa, og
nutu hvarvetna mikilla vinsælda.
Seinna datt Torfa i hug aö endur-
bæta ljáina og fór til Englands,
þar sem hann fékk skrásett
einkaleyfi sér til handa á fram-
leiðsluþeirra.Þetta einkaleyfier
dagsett29. april 1874, og númeriö
á leyfinu er 1499. Þessi ljár er aö
þvi leyti frábrugöin hinum, að
hann er einjárnungur, og enn-
fremur er hann með stillanlegt
þjó. Endi bakkans er snittaður
og gengur inn I auga á þjóinu, og
er þannig stillanlegt. En þessir
ljáir reyndust ekki vel, og út-
breiðsla þeirra var alltaf tiltölu-
lega litil.
— Stofnaði Torfi svo fyrir-
myndarbú i Húnavatnssýslu eftir
að Húnvetningar höfðu styrkt
hann til utanfarar?
— Nei, sú hugmynd fór út um
þúfur. Torfi kom heim og hélt
norður i Húnavatnssýslu, eins og
áformaö haföi veriö. Þar vann
hann hjá Asgeiri Einarssyni bæöi
á Ásbjarnarnesi og Þingeyrum.
enhjá bændum vantaði alla sam-
stööu, og vitanlega var lika hart I
ári og erfitt um vik hvað snertir
allar nýjungar og framfarir. Báö-
um mun þeim hafa þótt þetta
mjög leitt, frændunum Torfa og
Asgeiri, og þegar Torfi sá, aö hér
yröi engu um þokaö, dreif hann
sig suður fyrir heiöar og keypti
Varmalæk I Borgarfiröi af Guð-
mundi Stefánssyni gullsmiö. Sá
kaupsamningur er dagsettur 9.
dag nóvembermánaðar árið 1868,
Torfi Bjarnason og kona hans, Guðlaug Zakarlasdóttir. Myndin er tekin þegar Torfi var 75 ára og Guð-
laug 67 ára.