Fréttablaðið - 23.12.2006, Blaðsíða 86

Kl. 16.00
Arnaldur Indriðason áritar bók
sína Konungsbók í Þjóðmenning-
arhúsinu. Höfundur mun koma
sér fyrir nálægt hinni einu sönnu
Konungsbók Eddukvæða, handriti
frá síðari hluta 13. aldar, sem er
til sýnis á sýningu Árnastofnunar
Handritin í Þjóðmenningarhús-
inu. Í bók Arnaldar er það einmitt
leyndarmál tengt Konungsbók
Eddukvæða sem leiðir atburðarás-
ina áfram.
Óperusöngvarinn geðþekki
Davíð Ólafsson hefur
umsjón með svokölluðu
óperukarókí á Þorláks-
messukvöld en með
fram iðandi jóla-
amstrinu hafa margir
gripið tækifærið feg-
ins hendi og látið í sér
heyra í Íslensku óper-
unni milli verslunar-
tarna. Hefur þetta
framtak hans vakið
stormandi lukku en í
fyrra ómaði söngurinn
út í Ingólfsstræti langt
fram eftir kvöldi.
Davíð mun spila
þekkt lög af geisladisk-
um og bjóða gestum og
gangandi að taka lagið með
sínu nefi. Einnig mun hann
fá til sín góða gesti og að
sjálfsögðu tekur hann
lagið sjálfur.
Það verður því án efa
gríðarleg jólastemning
í Óperunni í kvöld. Dag-
skráin hefst kl. 20 en
kaffihúsið Sólon verð-
ur með veitingasölu á
staðnum ef hungrið
sverfur að söngvurun-
um.
Allir í óperukarókí
Ég keyri inn í völundarhús. Það er slagveður, dimmt
og rigning og umferðin hæg á Vesturlandsvegin-
um. Hraðinn yfir mörkum og sviptingar á veginum
snarpar og tillitslausar. Ég er á leið í miðhús Einars
Más Guðmundssonar. Úr jaðrinum inn í miðju. Heim
til Einars.
Hann stendur í myrkrinu og tekur á móti gesti glaður í hlaðinu. Í ritstofunni hans
eru bunkar af pappír, skjöl, handrit,
blöð, og bækur. Í fyrrakvöld og í
gær var hann að lesa upp úr nýrri
ljóðabók sem kom út snemma í
bókavertíð, fyrsta ljóðabókin hans
um margra ára skeið. Hún kemur út
í danskri þýðingu í vor, rétt í kjöl-
farið á stórum safnútgáfum af eldri
skáldsögum.
„Ég vinn margt í einu. Það er aðferð
sem hefur mótast gegnum tíðina. Ég
byrjaði þannig, skrifaði og skrifaði,
úr fimmhundruð ljóðum kom
kannski eitt sem var nothæft. Ég á
þetta efni allt í kössum. Þetta er
einskonar samtal við mann sjálfan.
Ég byrjaði í ljóðunum og þau þróuð-
ust svo út í sögur. Þegar maður les
Róbinson kemur allt í einu bernsku-
ljóð. Bernskan fær rödd, sem ég
þróaði svo áfram yfir í Riddara
hringstigans og þær sögur.“
Er það óhjákvæmilegt þegar
menn taka að setja saman sögur að
þeir fari í gúmmistígvélin og sæki
aftur í bernsku sína?
„Það fer eftir hvar menn eru
staddir held ég. Ákveðin gerð sagna-
listar sækir í minnið. Íslendingasög-
urnar eru til dæmis bernskusögur
þjóðar. Gunnar Gunnarsson og
Gabriel Garcia Marques gera þetta
hvor með sínum hætti.“
Nú var bernskusögum þínum ekki
vel tekið af sumum í bókmennta-
stofnuninni: Helga Kress kallaði
þær strákabækur?
„Nei, það þótti ekki fínt í þeirri
veröld, að vera strákur og skrifa
bækur, það var baneitraður kokteill.
Prófessor Ástráður Eysteinsson var
líka gerður út af örkinni, það má
segja að þau séu andlegir arkitektar
þeirrar múgsefjunar sem stundum
er kallað tossabandalagið. Ég er ekk-
ert að vanvirða fræðimennsku þessa
fólks, hvorki fyrr né síðar, en tónn-
inn hjá Ástráði var, þarna er kominn
náungi sem skorar bókmenntirnar á
hólm, við skulum taka hann niður.
Þetta er einhver misheppnaðasta
aftaka sem farið hefur fram, enda er
ég sprelllifandi og enn í fæting við
vindmyllur orðanna.
Síðan hefur þetta færst yfir á
eitthvað svona síðdegisblaðamental-
ítet, um Vogasögur, strákasögur, ég
meina, hvers eiga Vogarnir að
gjalda? Menn búa til staðfræði sem
segir, saga má gerast í sveit, saga
má gerast í New York, en ekki í Vog-
unum. Hvað myndu menn segja ef
ég léti sögu gerast á Vogi? Þetta
hefur farið rosalega í taugarnar á
sumu fólki og það breiðir úr ein-
hverjum svona eldhúsborðapirringi
yfir alla þjóðina, eiginlega mígur
yfir hana einsog Thor sagði um
Kristmann. Þessi viðhorf hafa verið
algeng hjá sorpblaðamönnum, en
það þýðir ekkert að vera að æsa sig
yfir þeim. Ég verð bara að búa við
þetta, þetta kemur svona í gusum,
en þarna kemur sér vel að bækur
mínar eru þýddar og lesnar af fólki
sem er ekkert sérlega uppsigað við
Vogahverfið, nú eða stráka. En það
sem ég vildi sem sé gera í þessum
sögum og í sögulegu bókunum líka
var að rifja upp það gleymda. Sagna-
list byggist alltaf á minningum, end-
ursköpun hins liðna.“
Þú nýttir þér töfraraunsæið í fyrstu
sögum þínum?
„Það fer allt í hringi: raunsæið
kemur aftur og hugarflugið líka. Ég
finn ekki mun þar á. Ég vil vera
raunsær og framkvæma hið ómögu-
lega. Töfrar eru raunveruleiki fyrir
mér. Það sem ég er að reyna er að
gera hið óskáldlega skáldlegt, eins
og Eliot sagði. Okkar heimur krakk-
anna sem ólumst upp á þessum
árum, þótti ekki fínn til skáldskap-
ar, þessi heimur alþýðumenningar.
Við vorum alin upp við að við værum
ekki í frásögur færandi, en þannig
fæðist sagnalistin.“
Módernistarnir voru ekki par
hrifnir af hasarblöðum.
„Ónei, en þeirra aðferðir dugðu
samt vel til að takast á við þennan
heim og það var stutt í súrrealism-
ann í hasarblöðunum. Eins og gerist
oft. Þegar sagan og ljóðið rekast á
gerist eitthvað. Hugarflugið verður
að raunsæi og um leið að sýn á heim-
inn. Svo var á þessum tíma, fyrir og
um 1970, hægt að ganga inn í bóka-
búð og kaupa sér ljóðasöfn í aðgengi-
legum útgáfum eftir öll helstu ljóð-
skáld heimsins. Það gerist ekki
núna.“
Hann teygir sig eftir þverhandar-
þykkum bunka af ljóðaútgáfum
Penquin og hampar þeim framan í
mig.
„Þetta les maður aftur og aftur:
var það ekki Pablo Neruda sem
sagði að hann ætti sér þann draum
að ljóðið lenti ekki úti í horni. Sjáðu
heimspekina – hún varð að áhuga-
máli örfárra sérvitringa, sagði
Pablo Neruda. Ég held að hann hafi
ekki óað fyrir að örlög ljóðsins yrðu
þau sömu. Ljóðið er rosalegt tæki,
tjáningarmiðill sem á sér enga hlið-
stæðu, en jafnvel útgáfufyrirtækin
líta á það mjög svipuðum augum og
ríkisstjórnin á öryrkjana. Menn
segja að ljóðið sé bara fyrir fáa.
Þjóðirnar eru hættar að talast við í
ljóðum. Það er til í tímaritum og ein-
hverstaðar á netinu, en í vitund
manna er það hornreka. Þess vegna
er það einsog ég segi í ljóðinu: Það
vantar ekki bara ljóðlist í lífið held-
ur líf í ljóðið. Og það er svo sem
sprelllifandi ef út í það er farið.
Sjáðu bara Nýhil og allar uppákom-
urnar í kringum þau. Ljóðið er leit
að innihaldi, og því barátta gegn
tómleikanum, andspyrnuhreyfing
andans. Þess vegna mælist ljóðlistin
ekki í eintakafjölda, þó hann mætti
alveg vera meiri.
Skáldsagan gæti líka verið á leiðinni
út í horn. Er ekki allt að fyllast af
einhverjum mannræktarbókum eða
lífsstíls skáldsögum sem hægt er að
kvikmynda með Hugh Grant í aðal-
hlutverki? Fyrir tuttugu árum þá
var skáldsagan afgerandi og staða
hennar sterk. Þegar Rushdie var að
senda frá sér Miðnæturbörn. Bara
sem dæmi. Eða Tunström. Skáldsag-
an skiptir máli. Sögur eru sameigin-
legt prógram þjóðanna. Menn finna
skyldleikann birtast við ólíkar
aðstæður. Tengsl hins staðbundna
og hnattræna eru gömul tíðindi í
bókmenntunum. Nú eru menn að
reyna að gera sakamálasögurnar og
reyfarana að aðalatriði, að main-
streami. Þar er auðvitað að finna
perlur, en það er ekki annað hægt en
að skoða obbann af þessu sem hluta
af fávitavæðingunni, allt þetta crazy
world of Dan Brown flipp.“
Er fimm ára plan hjá þér? Nú ertu
kominn yfir miðjan aldur – veistu
núna hvað þú ætlar að gera?
„Við skulum orða það svo að ég
veit að margt er ógert. Svo koma
nýir og nýir vinklar upp. Heimar
toga í mann. En eins og ég hef sagt
þá eru engin mál afgreidd. Ég trúi á
spurningamerkið. Þannig kallast
Bítlaávarpið á við strákabækurnar
og þegar maður kom aftur að þessu
yrkisefni kom í ljós að þegar þær
voru settar saman var heimurinn
meira niðurnjörvaður, viðhorfið
breytist. Við vorum aldir upp í heimi
þar sem persónulegir múrar voru
aðrir: ef það kom til manns kall og
bauð manni nammi sagði maður já
takk. Nú er hann þegar í stað grun-
aður um græsku. Við erum að horfa
á heim þar sem undantekningin er
gerð að reglu.“
Tal okkar berst að þýðendum. Einar
hefur átt þeirri gæfu að fagna að
hann hefur átt liðsinni góðra þýð-
enda, Erik Skyum Nielsen hefur þýtt
öll verk hans jafnharðan á dönsku
og Inge Knutson hefur líka verið
iðinn að þýða verk hans: hugsum við
nægilega vel um þessa þýðendur
íslenskra bókmennta á önnur mál?
„Starf þýðenda er fórnfúst starf.
Þeir yrðu glaðir ef þeim væri sýnd-
ur meiri áhugi.“
Nú er ljóðabók að baki – er von á
nýrri skáldsögu á næstunni?
„Já, á næstunni. Tilraunin er í
ljóðunum og ef menn lesa ljóðabók-
ina vel sjá þeir kímin að efni næstu
sögu. Vatnið er byrjað að sjóða, nú
er bara að hella uppá. Þannig eru
þessi heimar sem ég get horfið í.
Sagan er aldrei sögð að fullu og svo
dettur maður um ný viðfangsefni.“
Ertu búinn að líta á sögu Fylkingar-
innar í Óvinum ríkisins?
„Er ég þar? Er ég óvinur ríkis-
ins?“
Nei, en þú varst þar eins og þú
lýstir í Rauðum dögum.
„Já það var ábyrgðarlaus bók,
lífsglöð bók. Ég var búinn að fá alveg
nóg af þessum þunglyndislegu
bókum um það tímabil, fór í gegnum
bækur, minningar og heimildir og
vildi skila tilfinningu þess tíma. Skrá
sögu andófsins. Rauða húsið var
umferðarmiðstöð alls kyns strauma.
Mér hefur þótt minnið ansi gloppótt
um árin eftir 68. Menn gleyma
atvinnuleysinu og landflóttanum
sem var eina bjargráð fólks til að
komast af. Þetta var enginn Súlna-
salsgamanleikur. Þessi heimur var
heillandi. Ég hef ekki sagt mitt síð-
asta orð um hann og á enn talsvert
efni.“
„Þetta er svolítið eins og að skreppa
í kaffi og svo geta liðið mörg ár: ég
vinn eftir mínum æðri mætti, til-
finningu og hugboðum. Það sem var
heillandi við þennan tíma var að
heimurinn kom til okkar. Maður
væri dofinn ef það efni leitaði ekki á
mann.“
Sérðu einhvern rauðan þráð í
verkunum þínum?
„Ef ég kíki yfir verkin mín þá sé
ég að það er sameiginlegur þáttur
með þeim: að minna á hið gleymda.
Það var markmið mitt með sögulegu
sögunum. Það er alltaf talað um
alþýðuna en gleymist að þetta voru
einstaklingar – lifandi fólk. Eins var
það með börnin í Riddurunum. Þetta
er andóf gegn gleymskunni, að
koma sögunni til skila. Sáldsagan er
rannsókn, tilraun til að finna
mennskuna. Sérhver maður er
áhugaverður, ekki síst þeir sem fara
sínar eigin leiðir.“
!