Fréttablaðið - 16.01.2007, Blaðsíða 16

greinar@frettabladid.is
Ekkert blað?
550 5600
Fyrst þú ert að lesa þetta þá hefurðu
fengið Fréttablaðið. En til vonar
og vara skaltu klippa þetta símanúmer
út og hringja ef blaðið berst ekki.
- mest lesið
Sú umfjöllun sem verið hefur að undan-förnu um misnotkun á heyrnarlausum,
heft aðgengi þeirra að læknisþjónustu og
skort á táknmálstúlkaþjónustu hverfist öll um
samskipti og þátttöku heyrnarlausra í íslensku
samfélagi.
Frá 1880 og fram yfir 1980 var alls staðar í
heiminum lögð mikil áhersla á að heyrnar-
lausir yrðu að læra að tala með rödd. Í því skyni var
táknmálið bannað í skólum heyrnarlausra. Táknmáls-
bannið var ekki sett af mannvonsku heldur þekking-
arleysi. Táknmálið var ekki álitið mál og enginn kunni
það nema heyrnarlausir. Afleiðingin var útilokun
þeirra frá þátttöku í samfélaginu og þar með menn-
ingu og almennri menntun. Bannið leiddi til lágrar
félagslegrar stöðu og kúgunar táknmálstalandi fólks
hérlendis og annars staðar í heiminum. Það var líka
forsenda þess að umfangsmikil misnotkun gat við-
gengist hér um árabil.
Staða heyrnarlausra hefur til allrar hamingju batn-
að á undanförnum áratugum. Táknmál hefur fengið
aukna viðurkenningu. Sett hafa verið lög um Sam-
skiptamiðstöð heyrnarlausra þar sem er unnið að
rannsóknum, kennslu táknmáls og táknmálstúlka-
þjónustu er miðlað. Í sjónvarpi eru táknmálsfréttir, í
skóla fyrir heyrnarlaus börn er kennt á táknmáli,
boðið er upp á táknmálskennslu í framhaldsskólum, í
háskólanum er kennt táknmál og túlkun og
táknmálstalandi fólk á nú rétt á túlkun við
flestar aðstæður. Eins kaldhæðnislegt og það
kann að hljóma er það einnig merki um fram-
þróun að vitneskjan um misnotkun á
heyrnarlausum börnum er komin fram.
Táknmálstalandi fólk finnur þó ennþá
fyrir áhrifum táknmálsbannsins. Það upplif-
ir persónulega valdbeitingu í gegnum undir-
okun táknmálsins og að lífsmáti þess og
menning sé ekki viðurkennd af þeim sem
ráða. Þetta kemur m.a. fram í því að of litlu
fé er varið í táknmálskennslu og túlkaþjónustu.
Samskiptamiðstöð heyrnarlausra getur t.a.m. ekki
sinnt nema hluta af pöntunum sem berast um þjón-
ustu. Vegna allt of lágrar gjaldskrár, sem sett hefur
verið af hinu opinbera, hefur einkarekin túlkaþjón-
usta þurft að leggja upp laupana. Þörfin er hins vegar
mjög brýn, t.d. telur geðlæknir að þolendur misnotk-
unar geti þurft meðferð í allt að fimm ár. Við hana
þarf góða táknmálskunnáttu eða öfluga túlkaþjón-
ustu.
Til þess að ástandið breytist, þátttaka heyrnar-
lausra sé tryggð í samfélaginu og hægt sé að bæta
fyrir það misrétti sem heyrnarlausir hafa orðið fyrir
þarf fullnægjandi skilning og stuðning stjórnvalda á
mikilvægi þess að fjárfesta í táknmálinu; rannsókn-
um, kennslu og túlkun. Umbun samfélagsins er m.a.
aðgengi að mannauði táknmálssamfélagsins.
Höfundur er forstöðumaður Samskiptamiðstöðvar
heyrnarlausra og heyrnarskertra.
Táknmálsbannið var valdbeiting
Sú sem þetta skrifar hefur um langt árabil verið þeirrar
skoðunar að Ísland eigi að sækjast
eftir aðild að Evrópusambandinu.
Hún telur reyndar að það hafi
verið alvarleg pólitísk mistök að
stíga það skref ekki þegar
þjóðirnar sem voru okkar megin
borðsins þegar samið var um
Evrópska efnahagssvæðið gerðu
það fyrir rúmum áratug. En það er
„water under the bridge“ eins og
Bretar segja og til lítils að eyða
mörgum dálksentimetrum í þá
umræðu.
Fréttir berast nú af því að
Framsóknarflokkurinn vinni að
því að setja fram lista um
samningsmarkmið sem ætti að
hafa að leiðarljósi í samningum
við Evrópusambandið. Flokkurinn
hlýtur að vera að búa sig undir
ferðalagið inn í Evrópusambandið.
Í Silfri Egils um helgina kvartaði
einn þátttakandinn undan því að
Samfylkingin hefði ekki enn lagt
fram sín samningsmarkmið.
Í mínum huga hlýtur samnings-
markmiðið að vera að fá inngöngu
í bandalagið við þau skilyrði sem
við sættum okkur við. Efst í huga
eru þá yfirráð yfir fiskimiðunum.
Fastur liður verða þess vegna
fréttirnar af því þegar embættis-
menn bandalagsins verða spurðir
hvort við fáum undanþágu frá
sjávarútvegsstefnu sambandsins
eða hvort gerð verði undantekning
frá því að fiskveiðiheimildum við
Ísland verði úthlutað í Brussel.
Svar embættismannanna verður
nei, á því leikur enginn vafi. Þeir
sækja umboð sitt til samþykkta
samstarfsins og hafa ekkert
umboð til sjálfstæðra skoðana á
þeim vettvangi.
Evrópusambandið breytir ekki
reglum sínum þegar ný ríki ganga
í bandalagið. Samningaviðræður
ganga út á hvernig og á hve
löngum tíma ný ríki geti aðlagast
þeim reglum sem gilda. Þá held ég
að óhætt sé að segja að við
inngöngu nýrra ríkja hafi oftast
orðið til nýjar reglur. Dæmi þar
um eru reglur um hinn svokallaða
heimskautalandbúnað sem urðu til
þegar Finnar og Svíar gengu í
sambandið.
Í samningaviðræðum næst
pólitískt samkomulag um skilning
og útfærslu á reglum sem skipta
einhver þjóðlönd meira máli en
önnur; sjávarútvegsstefnan og
Ísland eru gott dæmi þar um.
Samningsmarkmiðin hljóta því að
miðast við að ná pólitísku sam-
komulagi og átta sig á því frá
upphafi að gildandi reglum verður
ekki breytt okkar vegna.
Stundum getur verið nauðsyn-
legt að hrista upp í mynd sinni af
raunveruleikanum. Umræðan um
flöktið á gengi íslensku krónunnar
varð til þess að ég fletti upp á
heimasíðu Seðlabankans til að
skoða gengissveiflurnar. Þar er
sagt frá nýjum gengisvogum sem
eiga að koma í stað gengisvísitöl-
unnar sem notuð hefur verið. Því
segi ég frá því hér að það kom mér
á óvart hversu lítið Bandaríkjada-
lur vegur orðið í viðskiptum
landsins. Bæði í inn- og útflutningi
vigtar dalurinn ekki nema í
kringum tíu prósent. Ég stóð í
þeirri meiningu að vægi hans í
viðskiptum okkar við önnur lönd
væri í kringum þriðjungur og
hefði fyrir föstudaginn lagt
talsvert undir í veðmáli um það
efni, en nú veit ég sem sagt betur.
En það er fleira en vægi
dollarans í gjaldeyrisviðskiptum
sem breytist. Við athugun kom í
ljós að árið 1997 voru fiskveiðar
átta prósent landsframleiðslunnar
en árið 2005 voru þær 4,8 prósent
hennar. Vinnsla sjávarafurða nam
4,7 prósentum af landsframleiðslu
árið 1997 en einungis tveim
prósentum árið 2005. Samtals fór
þessi undirstöðugrein í atvinnulíf-
inu því úr 12,7 prósentum af lands-
framleiðslunni niður í 6,8 prósent.
En þar er sagan náttúrlega ekki öll
sögð, vegna þess hve háð við erum
milliríkjaviðskiptum og þar eru
útfluttar sjávarafurðir ennþá meg-
instoðin. Hlutur þeirra fer þó
minnkandi og var rúmlega 49
prósent af verðmæti útfluttrar
vöru og þjónustu árið 1997 en tæp
43 prósent árið 2005. – Og hvað er
konan að fara með þessari
tölfræði, hugsar ábyggilega
einhver. Svarið er: eiginlega ekki
neitt, bara að minna á að stundum
er rétt að hrista upp í mynd sinni
af raunveruleikanum.
Þakka ber samgönguráðherran-
um þann heiður sem hann sýndi
mér fyrir tveim vikum. Það eru
ekki allar sem fá nafn sitt í
fyrirsögn og síðan nefnt að ég held
tíu sinnum í merkri grein, svo ekki
sé talað um sérstakar árnaðarósk-
ir sem ég vil endilega endurgjalda.
Kona hefur oft áður skrifað um
samgöngumál og alltaf verið
gagnrýnin, sumir virðast hins
vegar einungis lesa blöðin og
bretta upp ermar í vinnunni
síðustu mánuðina fyrir kosningar
og skal ég kinnroðalaust játa því
að slík vinnubrögð gera mig
reglulega fúla.
Auk þess legg ég til að eftir-
launaósóminn verði afnuminn með
lögum.
ESB og reglur þessK
jörnir þingmenn þjóðarinnar settust í stólana sína á
Alþingi í gær, að loknu leyfi um jól og áramót. Sumir
þeirra hafa ekki í hyggju að leita eftir endurnýjun umboðs
hjá kjósendum sínum til þingsetu, en flestir keppa að því
að setjast aftur á þing að loknum kosningum í vor. Aðrir
eiga samkvæmt skoðanakönnunum varla afturkvæmt á Alþingi, en
úrslit kosninganna 12. maí í vor munu endanlega skera úr um það.
Þótt enn séu tveir mánuðir eftir af þinginu og fjórir mán-
uðir til kosninga eru menn strax farnir að tala um væntanlegt
stjórnarmynstur að loknum kosningum og er ekkert við það að
athuga. Kjósendur geta þá betur áttað sig á því hvað kosningarnar
hafa í för með sér. Staðreyndin er sú að kosningaloforð eru eitt, en
stjórnarsáttmáli og athafnir í kjölfar kosninga eru allt annað. Yfir-
boð í aðdraganda kosninga eru alþekkt fyrirbæri, að ekki sé talað
um athafnasemi stjórnarliða og þeirra sem hafa yfir fjárveitingum
að ráða í mánuðunum fyrir kosningar.
Það er við því að búast að breytingar verði á stjórnarmynstrinu
hér í kjölfar kosninganna. Stjórnarandstæðingar hamra auðvitað
á því að breytingar séu nauðsynlegar og skipta verði um alla þá
sem nú sitja við ríkisstjórnarborðið. Þrátt fyrir „kaffibandalag“
virðist sú skipan málanna ekki liggja á borðinu. Stjórnarandstöðu-
flokkarnir koma langt í frá fram sem ein heild, líkt og gerðist í Sví-
þjóð á liðnu hausti, enda aðrar aðstæður hér og annar aðdragandi
að kosningunum. Stjórnarandstæðingar virðast þurfa sterkara og
betra kaffi, ef einhver árangur á að nást hjá þeim í þessum efnum.
Óvæntar uppákomur geta líka orðið á þeim fjórum mánuðum sem
eru til kosninga. Stjórnarandstöðuflokkarnir þrír eru líka á ólíku
róli í skoðanakönnunum, og þar þarf Samfylkingin á mestum byr að
halda í lokasiglingunni fram á vor.
Stjórnarflokkarnir standa mjög ólíkt að vígi á nýbyrjuðu kosn-
ingaári, en eitt er það þó sem þeir eiga sameiginlegt, og það er að
báðir eru undir forystu annarra manna en við síðustu kosningar.
Þetta kann að hafa nokkur áhrif á úrslit kosninganna, í hvora áttina
sem litið er.
Stöðug umræða á þessu kjörtímabili um kjör aldraðra og öryrkja
hefur þjappað þessum hópum saman og innan raða þeirra hafa verið
raddir um sérframboð til alþingiskosninga til að koma hagsmuna-
málum þeirra fram. Það er mikið vafamál hvort elli- og örorku-
lífeyrisþegar eigi að sóa tíma og fjármunum í að reyna að koma
sérkjörnum fulltrúum sínum á þing. Þeir myndu að vísu fá meiri
athygli í þjóðfélaginu varðandi hagsmunamál sín, en mjög hæpið
er að þeir næðu fulltrúum á þing. Þótt svo færi er hætt við að þeir
yrðu einangraðir og ættu erfitt með að hafa veruleg áhrif á gang
mála. Þjóðfélagsumræðan almennt er elli- og örorkulífeyrisþegum
mjög í hag, menn hafa verið að vakna upp við það að þessir hópar
hafa orðið útundan í lífsgæðakapphlaupinu á undanförnum árum.
Þennan meðbyr eiga forystumenn þessara hópa að notfæra sér,
enda hefur þegar orðið töluverður árangur af málflutningi þeirra.
Þannig er þess að vænta að veruleg framför verði í búsetumálum
aldraðra á næstu árum. Þetta er auðvitað hlutur sem stjórnarmeiri-
hlutinn hefði átt að hafa döngun í sér til að taka ákvörðun um í upp-
hafi kjörtímabilsins, en ekki á síðustu metrum stjórnarsetu sinnar.
Lokasprettur
á Alþingi