Fréttablaðið - 19.05.2007, Síða 18

Fæstir gera sér grein fyrir
því að þunglyndi er al-
gengasta ástæða fötlunar
í þróuðum löndum á eftir
hjartaslagi. Að mati Al-
þjóðaheilbrigðisstofnunar-
innar er talið að þunglyndi
muni valda hvað mestri
vanlíðan og óvinnufærni
á heimsmælikvarða eftir
rúman áratug.
Hugur og heilsa er umfangsmikið
rannsóknarverkefni sem Eiríkur
Örn Arnarson, forstöðusálfræð-
ingur á Landspítala - háskóla-
sjúkrahúsi og dósent við lækna-
deild Háskóla Íslands, hefur unnið
að undanfarin ár ásamt mörgum
öðrum. Markmið rannsóknarinnar
er að finna virkar leiðir til þess að
koma í veg fyrir þunglyndi, að það
taki sig upp og að þróa meðferð við
því.
„Ég hef löngum unnið við með-
ferð á kvíða og þunglyndi og hug-
myndin kom upp í samtali við sam-
starfsmann minn í þessari
rannsókn, prófessor Ed Craighead,
þar sem við vorum að velta því
fyrir okkur hvort hægt væri að
byrgja brunninn og koma í veg
fyrir það að fólk yrði þunglynt,“
segir Eiríkur. „Í rannsóknum hefur
komið fram að um 14 prósent ung-
menna greinast með þunglyndi/
óyndi fyrir 15 ára aldur. Fram að
því er tíðni svipuð hjá stúlkum og
drengjum en eftir 15 ára aldur
eykst tíðni nær helmingi hraðar
hjá stúlkum og þróast í að verða
tvöfalt meiri hjá stúlkum en
drengjum. Því vaknaði sú hug-
mynd hvort unnt væri að grípa inn
í með viðeigandi aðgerðum, þegar
unglingar væru í níunda bekk, og
koma í veg fyrir að þunglyndi þró-
aðist síðar á lífsleiðinni.“
Eiríkur bendir á góðan árangur
í forvörnum hjarta- og æðasjúk-
dóma og eins hvað varðar tann-
heilsu; einfaldlega með því að
kenna börnum bætta tannhirðu.
„Það hefur hins vegar lítið verið
gert í að fyrirbyggja geðræn
vandamál að áfengis- og vímu-
efnavandamálum undanskildum.
Það er oft talað um þunglyndi sem
kvef geðsjúkdómanna vegna
hversu algengt það er. Langsniðs-
rannsóknir hafa leitt í ljós að
þunglyndi á táningsaldri er um
átján prósent. Þetta var hvatinn að
því að rannsaka hvort hægt væri
að koma í veg fyrir þá þróun.“
Fólk er í hættu alla ævina á að
þróa með sér þunglyndi. Þung-
lyndi hefur færst í aukana og er
algengara meðal yngstu kynslóð-
arinnar en þeirra sem eru á miðj-
um aldri. Breytingin er ekki
komin til vegna breytinga á skil-
merkjum fyrir greiningu þung-
lyndis. Að mati Alþjóðaheilbrigð-
isstofnunar (WHO) er talið að það
muni verða önnur algengasta
ástæða fötlunar og lífsgæðaskerð-
ingar í heiminum þegar árið 2020
og komi næst á eftir kransæða-
sjúkdómum. Algengi þunglyndis
á lífsleiðinni er um 17 prósent, 21
prósent meðal kvenna og 13 pró-
sent meðal karla.
„Talið er að um helmingur ung-
menna sem greinast með mörg
einkenni þunglyndis á aldrinum
14-15 ára fái sitt fyrsta þunglynd-
iskast fyrir tvítugt og þau eiga
erfitt uppdráttar síðar á ævinni.
Þessi hópur er talinn í meiri
áhættu á að ánetjast áfengis- og
fíkniefnum, eiga við atferlisrösk-
un að stríða og verða utanveltu í
skóla. Því er til mikils að vinna að
koma í veg fyrir að þau þrói með
sér þunglyndi,“ segir Eiríkur.
Mikilvægi starfs Eiríks og sam-
starfsfólks ber að skoða í þessu
samhengi því verkefnið felur í sér
markmið sem beinast að auknum
skilningi á eðli og meðferð þung-
lyndis og þar með betri árangri í
þunglyndisvörnum.
„Tilgangur verkefnisins er þróa
heildrænt kerfi sem auðveldar
starfsfólki í félags-, skóla og heil-
brigðisgeiranum að veita ungu
fólki markvissa aðstoð til að koma
í veg fyrir þunglyndi,“ segir Eirík-
ur. „Það er gert með því að meta
áhættuþætti og veita ráðgjöf
varðandi þau viðhorf og venjur
sem síðar á lífsleiðinni geta leitt
til þunglyndis. Verkefnið styðst
við hugmyndir hugrænnar atferl-
ismeðferðar (HAM) í meðferð
þunglyndis og er sjónum beint að
viðbrögðum ungmenna við vanda-
málum.“
Í hugrænni atferlismeðferð
beinist athyglin að viðbrögðum
ungmenna og hvernig þau koma
fram í hugsunum, tilfinningum og
hegðun. Lögð er áhersla á tvo
aðalþætti. Annars vegar hugræna
þjálfun sem beinist að því hvernig
hafa megi áhrif á hugsanir, atferli
og skýringar á atburðum og hins
vegar að þjálfa hæfni ungmenna
til að takast á við vandamál. Að
sögn Eiríks hefur hugræn atferl-
ismeðferð fyrir börn og unglinga
lítið verið rannsökuð við íslenskar
aðstæður. „Námsefnið sem hefur
verið þróað miðar að því að kenna
unglingum að taka á niðurrifs-
hugsunum með því að hafa áhrif á
hugsun og hegðun og þannig sé
hægt að breyta líðan. Um hópstarf
er að ræða þar sem ungmennin
vinna saman, fá fræðslu og leið-
beiningar. Námskeiðið er sett
fram í handbók fyrir leiðbeinend-
ur og þátttakendur og reynt var
að gæta þess að texti, dæmi og
myndir féllu að hugmyndum
íslenskra unglinga.“
Námskeiðin fara fram í hópum
með sex til átta nemendum sem
sálfræðingur stjórnar og hittist
hópurinn fjórtán sinnum í tólf
vikur. Rannsóknin fór fram í sex
sveitarfélögum á landinu og þátt-
takendum fylgt eftir í tvö ár að
námskeiði loknu. „Eftirfylgni með
þeim sem setið hafa námskeið
hefur sýnt marktækt betri árang-
ur meðal þeirra sem setið hafa
námskeiðin í samanburði við þá
sem ekki gerðu það. Þátttakendur
virðast einnig halda áfram að nýta
sér það sem lærst hefur.“ Í ljósi
rannsóknarniðurstaðna hefur
verkefnið þróast í þjónustuverk-
efni og á liðnum vetri hafa nám-
skeið farið fram í öllum grunn-
skólum Hafnarfjarðar, Mosfellsbæ,
í Árbæjarskóla og Verzlunarskóla
Íslands og hafa margir aðrir skól-
ar sýnt áhuga á því að innleiða
verkefnið á komandi skólaári. Til
marks um góðan árangur hlaut
verkefnið Hugur og heilsa Hag-
nýtingarverðlaun Háskóla Íslands
árið 2005.
Markáætlun Rannís um upplýs-
ingatækni og umhverfismál
styrkti gerð margmiðlunarverk-
efnis, sem byggist á verkefninu.
Það var unnið í samvinnu við
Sjöfn Ágústsdóttur sálfræðing og
fyrirtækið Greind. Undirbúnings-
vinna hófst árið 2003 og er marg-
miðlunarverkefninu nýlokið. „Þar
er þess freistað að nýta tækni
margmiðlunar til að þróa nýstár-
lega og árangursríka forvörn
gegn þunglyndi,“ segir Eiríkur.
„Hefðbundin sálfræðileg meðferð
er að jafnaði veitt einstaklingum,
pörum, fjölskyldum eða litlum
hópum og er fremur kostnaðar-
söm. Því er brýnt að leita leiða til
að ná til sem flestra á sem ódýr-
astan hátt.“ Eiríkur telur að fram-
setning með margmiðlun gæti
orðið kjöraðferð til þess að höfða
til ungmenna, sem fyrir hafa þá
tækni á færi sínu.
Verkefnið felur í sér markmið
sem beinast að auknum skilningi
á eðli og meðferð og forvörnum
þunglyndis. „Það hefur náðst
marktækur árangur hér í íslensku
menningarsamfélagi enda er
efnið lagað að okkar veruleika,“
segir Eiríkur. „Það á síðan eftir að
framkvæma rannsóknir í öðrum
löndum til að sjá hvort hliðstæður
árangur náist. Ég sé ekki ástæðu
til að ætla að svo verði ekki og
stendur fyrir dyrum að þýða verk-
efnið á önnur tungumál í sam-
vinnu við erlenda fræðimenn og
má segja að það sé næsta skref.“
Reynir að byrgja brunninn