Fréttablaðið - 19.05.2007, Qupperneq 24

greinar@frettabladid.is
Enginn vafi er á því hver eru helstu tíðindi þingkosninganna
sl. laugardag. Í fyrsta lagi styrkti
Vinstrihreyfingin – grænt fram-
boð stöðu sína verulega, bætti við
sig 5,6% og hlaut 14,4% atkvæða
og 9 þingmenn kjörna. Sá flokk-
ur sem bætti næstmestu fylgi við
sig var nýr flokkur, Íslandshreyf-
ingin, sem hlaut 3,3% en fékk ekki
mann kjörinn á þing. Hvortveggja
lagði ríka áherslu á að endurskoða
núverandi stefnu stjórnvalda í at-
vinnumálum – ekki síst þá áráttu
að troða álverum í hvert einasta
skúmaskot á landinu.
Það er sama hvað reynt verð-
ur að segja til að breiða yfir þessa
niðurstöðu; 8,9% sveifla gegn at-
vinnustefnu stjórnvalda eru mikil
tíðindi meðal þjóðar sem er jafn
íhaldssöm og Íslendingar og hefur
lengi búið við góðæri. Úrslitin
eru skýr krafa um það að velferð
okkar megi ekki byggja á sandi.
Við viljum vissulega hagvöxt og
uppbyggingu en það má ekki vera
á kostnað velferðar og uppbygg-
ingar í framtíðinni.
Framsóknarflokkurinn beið af-
hroð í kosningunum og hefur
aldrei fengið minna fylgi í alþing-
iskosningum í rúmlega 90 ára
sögu flokksins. Meira að segja
þar sem fylgi flokksins er mest,
á Norðausturlandi, er það í sögu-
legu lágmarki. Framsóknarflokk-
urinn fékk færri atkvæði í kjör-
dæminu núna, en hann fékk sam-
tals í Norðurlandi eystra og
Austurlandi í öllum þingkosning-
um 1959-1999 (og er þá ekki tekið
tillit til fólksfjölgunar). Ekki er
þar með sagt að fylgishrunið komi
á óvart. Framsóknarmenn skáru
sig úr í kosningabaráttunni með
neikvæðum málflutningi og það
kom niður á þeim. Núna stend-
ur Framsóknarflokkurinn frammi
fyrir vali; hann getur annaðhvort
endurskoðað stefnumál sín og
áherslur — eða haldið áfram að
glata tiltrú kjósenda uns flokk-
urinn hverfur. Líklega verður
skipt um forystumann í brúnni og
miðað við árangur í kosningunum
er afar líklegt að Valgerður Sverr-
isdóttir taki við formennsku. Í
augum umhverfissinna hefur hún
neikvæða ímynd en það þarf ekki
að vera ókostur. Að sumu leyti
er Valgerður í sterkari stöðu en
margir aðrir innan flokksins til að
leiða endurskoðun á stóriðjustefn-
unni. Hins vegar er ekki trúlegt
að það muni gerast nema að Fram-
sóknarflokkurinn fari í stjórnar-
andstöðu. Flokkar á valdastóli tak-
ast sjaldan á hendur málefnalegt
uppgjör.
Tap Samfylkingarinnar var
óvæntara en fylgishrun Fram-
sóknarflokksins. Flokkurinn
hefur notið þess að vera í stjórn-
arandstöðu og lagði mikla fjár-
muni í kosningabaráttuna. Eigi
að síður var útkoman lakasti ár-
angur flokksins frá stofnun; tæp
26,8%. Á því kunna að vera ýmsar
skýringar en ein hlýtur að vera
sú að Samfylkinguna skortir mál-
efnalega sérstöðu. Helsta mál-
efnið sem hefur átt að sameina
flokksmenn er að flokkurinn eigi
að vera stór og mótvægi við Sjálf-
stæðisflokkinn. En raunveru-
legt mótvægi felst ekki í stærð
heldur málefnum og Samfylking-
in hefur alls ekki veitt Sjálfstæð-
isflokknum málefnalegt aðhald.
Í átökum um velferð, umhverfi
og stefnu í alþjóðamálum er það
jafnan VG sem er mótpóllinn við
Sjálfstæðisflokkinn. Í því ljósi
er það kannski ekki furðulegt að
Sjálfstæðisflokkurinn skuli vera
fyrsti valkostur Samfylkingarinn-
ar í stjórnarmyndunarviðræðum,
en eigi að síður hljóta einhverjir
kjósendur flokksins að vera von-
sviknir. Önnur tíðindi eru auðvit-
að að Samfylkingin er nú orðin
karlaflokkur — einungis 6 af 18
þingmönnum flokksins eru konur.
Tap Samfylkingarinnar kom
svolítið á óvart en einnig verð-
ur að teljast óvænt að Frjálslyndi
flokkurinn heldur stöðu sinni á
þinginu — þótt enn hafi engin
kona náð kjöri á þing fyrir flokk-
inn. Frjálslyndi flokkurinn náði
að sumu leyti góðum árangri í að
móta sér málefnalega sérstöðu í
vetur, en það var á kostnað sam-
stöðu stjórnarandstöðuflokkanna.
Enda þótt VG og Samfylking-
in hafi nú hlotið meira fylgi sam-
anlagt en vinstriflokkar á Íslandi
í nokkrum kosningum fyrir utan
1978 þá var aldrei von til þess að
flokkarnir næðu hreinum meiri-
hluta á Alþingi. Með málflutn-
ingi sínum í innflytjendamálum
gerðu Frjálslyndir það að verkum
að stjórnarandstaðan varð aldrei
trúverðugur valkostur við ríkis-
stjórnina.
Erfitt er að meta kosningaúrslit
þegar ríkisstjórn heldur velli með
atkvæðum 48,4% þeirra sem taka
afstöðu. Hvort eru kjósendur að
velja breytingar eða sama graut-
inn í eilítið öðruvísi skál? Sveiflan
til umhverfisaflanna segir okkur
hins vegar hvað það er sem þjóð-
in vill breyta. Nú er að sjá hvort
þingmeirihlutinn er til í að taka
mark á þjóðinni um þetta.
Umhverfissveifla
Ú
r úrslitum kosninganna fyrir viku var ekki unnt að lesa
skýr skilaboð kjósenda um ríkisstjórnarsamstarf. Til-
boð stjórnarandstöðunnar um nýja stjórn fékk ekki
hljómgrunn hjá kjósendum. Tæpur meirihluti stjórnar-
flokkanna hafði ekki nægilega traust bakland til áfram-
haldandi samstarfs.
Í því ljósi var rökrétt að Sjálfstæðisflokkur og Samfylking
reyndu myndun nýrrar ríkisstjórnar. Málefnalega skilur minnst
á milli þessara tveggja flokka. Ólíklegt er að formenn flokkanna
hefðu hafið tilraun til slíkrar stjórnarmyndunar nema fyrir þá sök
að þeir hafi fyrirfram þóst sjá til lands í þeim málamiðlunum sem
augljóslega blasa við.
Samstarf Sjálfstæðisflokks og Samfylkingar hefur mun öflugri
þingmeirihluta en fráfarandi ríkisstjórn. Hitt skiptir þó meira máli
að í pólitískum skilningi er um mun breiðara samstarf að ræða.
Ákvarðanir geta að vísu um margt orðið snúnari. Á móti kemur að
ný stjórn af þessu tagi ætti að hafa breiðari stuðning bæði meðal
atvinnufyrirtækja og launþega.
Framundan eru margvíslegar ákvarðanir sem kalla á sterka rík-
isstjórn. Þannig blasir við að gæta þurfi verulegrar aðhaldssemi
í rekstri ríkissjóðs til þess að treysta betri stöðugleika í hagkerf-
inu. Á sama tíma sitja báðir stjórnarflokkarnir með lista nýrra úr-
lausnarefna sem kjósendum var gerð góð grein fyrir í kosninga-
baráttunni.
Þessar aðstæður krefjast mikils aga við forgangsröðun verk-
efna. En þær kalla líka á nýjar lausnir í rekstri opinberrar þjón-
ustu. Síðasta stóra verkefnið á því sviði var sameining spítalanna.
Hún hefur skilað meiri afköstum og víðtækari þjónustu í heilbrigð-
iskerfinu fyrir sömu fjármuni. Það var engin skyndilausn. Slíkar
aðgerðir gera kröfu um úthald.
Án aðgerða af þessu tagi er enginn vegur að sinna nýjum við-
fangsefnum í opinberri þjónustu. Ný rekstrarform og samvinna
við einkahlutafélög hafa víða verið notuð sem tæki til þess að ná
slíkum markmiðum. Þeir frjálslyndu sósíaldemókrataflokkar sem
náð hafa bestum árangri í Evrópu hafa verið óhræddir við að beita
nýjum starfsháttum að þessu leyti.
Fróðlegt verður að sjá hvort væntanlegri ríkisstjórn tekst að láta
ferskan vind blása af Arnarhóli. Hún þarf vissulega að leysa nýja
hugsun úr læðingi. Með því móti einu má bæta velferðarþjónust-
una og stuðla að áframhaldandi framförum í skólamálum.
Jafn áhugavert verður að fylgjast með breyttri stjórnarand-
stöðu. Hún er líka á sinn hátt að leggja grunn að nýrri pólitískri
framtíð. Á síðasta kjörtímabili náði Vinstri grænt þeirri vígstöðu
að fara lengstum með málefnalega forystu. Það var ekki fyrr en
eftir álversatkvæðagreiðsluna í Hafnarfirði að Samfylkingunni
tókst að ákveða dagskrá stjórnarandstöðunnar.
Framsóknarflokkurinn stendur nú frammi fyrir því tvíþætta
hlutverki að gera upp við sig hvers kyns flokkur hann ætlar að
vera til framtíðar og ná trausti sem ábyrgt forystuafl í stjórnar-
andstöðu. Fyrsta prófmálið laut eðlilega að afstöðu til nýrrar rík-
isstjórnarmyndunar. Þar kaus forysta Framsóknarflokksins að apa
eftir ótrúverðugum viðbrögðum Vinstri græns.
Of fljótt er að draga ályktanir af þessu fyrsta skrefi. Hitt er stað-
reynd að í mótlæti Framsóknarflokksins felast líka ný tækifæri.
En spurningin er: Hvort leggst hann í var eða siglir?
Rökréttur kostur
ÍViðskiptablaðinu 18. maí er viðtal við Björn Bjarnason dómsmálaráðherra þar
sem hann lætur í ljós skoðanir á auglýs-
ingum Jóhannesar Jónssonar, kaupmanns
í Bónus, sem skoraði á kjósendur Sjálf-
stæðisflokksins í kjördæmi ráðherrans að
strika yfir nafn hans á kjörseðlinum. Í því
samhengi er haft eftir ráðherranum:
„Athygli hefur verið vakin á því að Gestur Jóns-
son höfuðlögmaður Baugs er formaður landskjör-
stjórnar. Jón Steinar Gunnlaugsson sagði af sér
sem formaður yfirkjörstjórnar þegar Ólafur Ragn-
ar Grímsson var í kjöri vegna orða, sem hann hafði
látið falla um Ólaf. Gestur Jónsson telur hins vegar
eðlilegt, að hann sitji sem formaður landskjör-
stjórnar.“
Mér er gert óþarflega hátt undir höfði þegar ég
er titlaður „höfuðlögmaður Baugs“. Hið rétta er
að ég hef verið skipaður verjandi Jóns Ásgeirs Jó-
hannessonar í málum ákæruvaldsins gegn honum.
Ég get því miður ekki hreykt mér af því að hafa
sem lögmaður átt þátt í glæsilegri uppbyggingu
Baugs á undanförnum árum.
Mér finnst afleitt að ráðherrann dragi
nafn Jóns Steinars Gunnlaugssonar hæsta-
réttardómara inn í umræðuna með þess-
um hætti. Ráðherrann veit vel að hlutverk
landskjörstjórnar í alþingiskosningum er
gjörólíkt hlutverki yfirkjörstjórna í for-
setakosningum. Í forsetakosningum eiga
kjósendur val á milli fárra einstaklinga
en í alþingiskosningum er kosið á milli
stjórnmálaflokka þar sem frambjóðendur
skipta hundruðum. Yfirkjörstjórnir annast
alla framkvæmd kosninganna þ.m.t. talningu at-
kvæða og útstrikana. Landskjörstjórn tekur síðan
við skýrslum frá yfirkjörstjórnum hvers kjördæm-
is m.a. um atkvæðatölur hvers lista og fjölda út-
strikana einstakra frambjóðenda. Landskjörstjórn
úthlutar þingsætum á grundvelli þessara upplýs-
inga og gefur síðan út kjörbréf til þeirra sem kosn-
ingu hlutu.
Mér finnst það vera áhyggjuefni að dómsmála-
ráðherra skuli gefa það í skyn í opinberu viðtali að
staða mín sem verjanda Jóns Ásgeirs Jóhannes-
sonar geri mig vanhæfan sem formann landskjör-
stjórnar.
Höfundur er hæstaréttarlögmaður og formaður
landskjörstjórnar.
Athugasemd vegna viðtals
við dómsmálaráðherra
Ekkert blað?
550 5600
Fyrst þú ert að lesa þetta þá hefurðu
fengið Fréttablaðið. En til vonar
og vara skaltu klippa þetta símanúmer
út og hringja ef blaðið berst ekki.
- mest lesið