Fréttablaðið - 08.06.2007, Side 24

greinar@frettabladid.is
Kvótakerfið í sjávarútvegi snýst ekki um ástand fiskistofna. Það
er hlutverk fiskifræðinga að rann-
saka slíkt ástand. Ég skal ekkert
um það segja, hversu nákvæmar
niðurstöður þeirra eru, en hitt veit
ég, að okkur býðst ekkert betra. Ef
til vill hafa veiðar ekki úrslitaáhrif
á stofna. En við verðum að trúa
því, að þær hafi einhver áhrif, enda
stækkuðu stofnarnir, þegar lítið
var veitt í seinni heimsstyrjöld. Líf-
fræðileg ofveiði er til. Við verðum
að treysta fiskifræðingum um það,
hver hún sé. Ef þeir segja okkur,
að við verðum að minnka veiðar úr
einstökum stofnum, þá hljótum við
að fara eftir því.
Kvótakerfið í sjávarútvegi snýst
um annað. Þegar aðgangur er
ótakmarkaður að takmarkaðri
auðlind, eykst sóknin í hana, þang-
að til allur gróði af henni hefur
horfið í aukinn kostnað. Þetta er
lögmál, sem ekki er deilt um í al-
vöru. Staðfestingu þess getur að
líta um allan heim. Við Íslend-
ingar kynntumst þessu vel fyrir
1980. Þá óx flotinn miklu hrað-
ar en aflinn. Við sóuðum miklu fé
í of mörg skip, sem voru að eltast
við sífellt minni síldar- og þorsk-
stofna. Einfaldast er að sjá þetta
fyrir sér með því að segja, að sex-
tán bátar hafi veitt fisk, þegar að-
eins þurfti átta.
Verkefnið þá var að fækka bát-
unum úr sextán í átta. Tvær leiðir
voru til. Sumir vildu, að fækkunin
yrði framkvæmd með því, að ríkið
byði upp aflaheimildir, sem verð-
lagðar væru svo hátt, að aðeins átta
betur reknu bátarnir yrðu eftir á
miðunum. Hinir átta bátarnir, sem
verr væru reknir, gætu ekki greitt
uppsett verð og yrðu að hætta veið-
um. Þannig fengist hagræðing-
in á einum degi. Aðrir, þar á meðal
við Ragnar Árnason prófessor og
sjávarútvegsráðherrarnir Hall-
dór Ásgrímsson og Þorsteinn Páls-
son, lögðu til, að allir sextán bátarn-
ir fengju aflaheimildir, sem nægðu
átta bátum til hagkvæms reksturs.
Þeir mættu síðan versla með þess-
ar aflaheimildir. Þannig myndi bát-
unum smám saman fækka úr sex-
tán í átta. Hagræðingin yrði hæg
og sársaukalítil. Þessi leið var sem
betur fer valin.
Það er mikilvægt að skilja, að einn
tilgangur kvótakerfisins var ein-
mitt að fækka bátunum. Þeir voru
of margir. Þess vegna er það kost-
ur á kerfinu, ekki galli, þegar afla-
heimildir eru sameinaðar og færð-
ar frá tveimur bátum á einn. Samt
er jafnan rekið upp ramakvein,
þegar það gerist. Frjálst framsal
aflaheimilda gegnir því hlutverki
að flytja heimildirnar þangað, sem
þær eru best nýttar.
Sjónvarpið flutti nýlega marg-
ar fréttir af Flateyri, en þaðan
hafa aflaheimildir flust. Verka-
fólkið, sem sást í fréttunum, var að
vísu nær allt útlent. En hvað skal
gera? Halda með ríkisstyrkjum
uppi rekstri, þar sem hann er óhag-
kvæmur? Ef útgerð borgar sig á
Flateyri, þá hljóta heimamenn að
geta keypt þangað aflaheimildir.
Ef útgerð er ekki hagkvæm þar, þá
verða Flateyringar að sæta sömu
reglu og Reykvíkingar og svip-
ast um eftir öðrum tækifærum. Í
Reykjavík hætta fyrirtæki rekstri,
án þess að Sjónvarpið flytji um
það sérstakar fréttir. Starfsmenn
slíkra fyrirtækja leita sér að ann-
arri vinnu og finna, því að ekkert
atvinnuleysi er á Íslandi ólíkt því,
sem gerist í Evrópusambandinu.
Gagnrýni Morgunblaðsins á eig-
endur Brims, þá Guðmund og
Hjálmar Kristjánsson, fyrir að vilja
kaupa Vinnslustöðina í Vestmanna-
eyjum er einnig óréttmæt. Þeir
höfðu fullt frelsi til að gera sitt til-
boð. En að sjálfsögðu höfðu hags-
munaaðilar í Vestmannaeyjum líka
fullt leyfi til að selja ekki hlutabréf
sín eða kaupa.
Við verðum að treysta ráðum fiski-
fræðinga, um leið og við hljótum að
halda fast við frjálst framsal afla-
heimilda. Við megum ekki taka upp
styrkjastefnu í sjávarútvegi, enda
er þá hætt við, að Ísland allt verði
að einhvers konar byggðasafni,
sem duglegt fólk flyst frá og heim-
sækir aðeins á sumrin í því skyni
að horfa vorkunnsamlega á afturúr-
siglarana og óska sjálfu sér til ham-
ingju í huganum með að hafa slopp-
ið út. Lífskjör verða að vera hér
jafngóð eða betri en í grannlönd-
unum, og það gerist ekki, nema við
hagræðum sífellt í rekstri. Kvóta-
kerfið í sjávarútvegi er einn þáttur-
inn í því.
Höldum í frjálst framsal
Oft er gagnrýnt að trúnaður skuli ríkja um hvert raforkuverðið ná-
kvæmlega sé í samningum íslenskra
orkufyrirtækja vegna stóriðju. Þessi
gagnrýni er kannski skiljanleg í því
ljósi að orkufyrirtækin eru nær alfarið
í eigu opinberra aðila.
Almenna reglan í rekstri fyrirtækja
er hins vegar sú að gerðir eru samn-
ingar við önnur fyrirtæki sem trún-
aður ríkir um. Ástæðan er einföld og
snýr að samningsstöðu fyrirtækjanna við aðra
sambærilega viðskiptavini í nútíð og framtíð. Þótt
orkufyrirtækin séu að mestu í opinberri eigu eru
þau engu að síður rekin á samkeppnisgrunni og
starfa á samkeppnismarkaði. Stefnan um trúnað í
þessu samhengi þjónar best hagsmunum orkufyr-
irtækja og eigenda þeirra í samningaviðræðum
við erlenda raforkukaupendur, þótt draga megi
ályktanir um orkuverðið út frá þekktum stærð-
um.
Mörg íslensk fyrirtæki eru með samninga við
orkufyrirtækin um raforkukaup. Innihald þeirra
samninga er eðli málsins samkvæmt ekki öllum
aðgengilegt á samkeppnismarkaði. Ríkisútvarp-
ið ohf. er dæmi um fyrirtæki í opinberri eigu. Al-
menningur hefur ekki aðgang að öllum
samningum sem það fyrirtæki gerir.
Verðið á raforku til álfyrirtækja er
tengt heimsmarkaðsverði á áli og háð
gengi á Bandaríkjadal. Gengi hans er
fremur lágt um þessar mundir en álverð
mjög hátt. Verðið á hins vegar ekki að
skipta eigendur meginmáli, heldur arð-
semin. Um hana höfum við greinargóð-
ar upplýsingar frá þeim fyrirtækjum
sem selja raforku til stóriðju. Samning-
arnir við hina erlendu raforkukaupend-
ur eru sameiginleg niðurstaða kaupenda
og seljenda um arðbær viðskipti og verðmæta-
sköpun.
Á Íslandi er verð á raforku til almennings með
því lægsta sem gerist á Vesturlöndum, en raf-
orkuverð til stóriðju er hér í meðallagi á heims-
vísu. Stórir samningar um sölu á raforku til stór-
iðju hafa gert íslenskum orkufyrirtækjum kleift
að virkja með hagkvæmari hætti sem aftur þýðir
að þau geta selt almennum neytendum raforku og
heitt vatn á lægra verði en ella.
Höfundur er aðstoðarframkvæmdastjóri
Samorku, samtaka orku- og veitufyrirtækja.
Trúnaður um raforkuverð
Við megum ekki taka upp
styrkjastefnu í sjávarútvegi,
enda er þá hætt við, að Ísland
allt verði að einhvers konar
byggðasafni...
Góð áform nýrrar ríkisstjórnar um aðgerðir af opinberri hálfu til að bæta stöðu barna og ungmenna í þjóðfélag-inu eru virðingarverð. Staðfesta ríkisstjórnarinnar um að
koma þeim í framkvæmd er lofsverð. Að baki býr augljóslega
ríkur metnaður. Á ríkisvaldinu hvíla sannarlega miklar skyldur
varðandi börn.
En hitt má ekki gleymast að uppeldisábyrgðin er foreldranna.
Það er hluti af leiðsagnarhlutverki stjórnmálamanna að höfða
til þessarar ábyrgðar fjölskyldunnar sjálfrar. Það er til marks
um veikleika ef pólitísk rétthugsun hemur umfjöllun stjórnmála-
manna um grundvallaratriði sem þetta. Smám saman getur losn-
að um rætur þjóðfélagsgerðarinnar ef sú umræða er í fjötrum.
Nútímasamfélag leggur eigi að síður skyldur og mikil verk-
efni á herðar ríkisvaldi og sveitarfélögum varðandi börn. Ærin
ástæða er til að fagna þegar þau mál eru tekin föstum tökum eins
og nú er ætlunin.
Eitt af þeim brýnu úrlausnarefnum sem við blasa og áætlun
ríkisstjórnarinnar kveður á um er að fækka þeim börnum sem
eru á biðlistum til greiningar hjá barna- og unglingageðdeild og
Greiningar- og ráðgjafarstöð ríkisins. Þeir sem eldurinn brennur
heitast á hljóta að fagna að hér á að hafa snör handtök.
Ríkisstjórnin svarar því hins vegar ekki hvað þetta á að kosta
eða hvernig á að leysa viðfangsefnið. Er unnt að leysa það með
skjótum hætti án þjónustusamninga við einkaaðila? Eða er það
hugtak sem má ekki nota?
Einnig vekur það upp spurningar hversu rýr umfjöllun er um
menntun barna í áætluninni. Segja má að hún sé einum um of
vandamálamiðuð.
Munur er á stefnuyfirlýsingu og aðgerðaáætlun. Aðgerðaáætl-
un felur eðli máls í sér hvernig mál á að leysa, á hvaða tíma og
fyrir hversu mikið fé. Að því leyti lýsir áætlun ríkisstjórnarinn-
ar fremur stefnu en aðgerðum. Þess var varla að vænta að rík-
isstjórn gæti kynnt alvöru aðgerðaáætlun svo skömmu eftir að
hún var mynduð.
En spurningin sem vaknar í tilefni af þessari áætlun ríkis-
stjórnarinnar er þessi: Gæti ekki verið full þörf á að hvetja for-
eldra til þess að gera eigin aðgerðaáætlanir í þágu barna sinna?
Hvað vilja foreldrar setja í forgang innan vébanda heimilisins?
Hversu framarlega eru börnin á fjölskylduforgangslistanum?
Hvernig á til að mynda að nota þann tíma sem aukið fæðingar-
orlof gefur? Á ekki að hvetja fyrirtæki til að móta fjölskyldu-
stefnu?
Mikilvægt er að ríkisstjórnin sendi skýr skilaboð um þessi
efni. Breyttir þjóðfélagshættir kalla vissulega á að skólar og
ýmsar stofnanir sinni um margt hlutverki gagnvart börnum sem
áður var sinnt á heimilum.
Markalínu ábyrgðarinnar á uppeldi barna má hins vegar ekki
færa í reynd frá foreldrunum til stofnana ríkis og sveitarfélaga.
Í því ljósi er það ekki síður mikilvægt að ríkisstjórnin eða þing-
menn nýti þá frjóu og uppbyggilegu umræðu, sem ríkisstjórnin
sjálf hefur haft frumkvæði um, til þess að brýna þessar skyldur
og ábyrgð fyrir samborgurunum.
Einhverjir kunna að líta svo á að slíkur boðskapur geti sett
metnaðarfull áform ríkisstjórnarinar í skuggann. Svo er ekki.
Þvert á móti myndi sá boðskapur gefa þörfu og stórhuga fram-
taki ríkisstjórnarinnar aukið gildi.
Ábyrgðin
FINNDU ÚT HVAÐ BLUETOOTH
GETUR GERT FYRIR ÞIG
GERÐUVERÐSAMANBURÐ
VERÐ FRÁKR. 2.990