Fréttablaðið - 14.06.2007, Síða 20

fréttir og fróðleikur
Fáir sem
keyra svona
Eykur gæði björgunarstarfs til muna
Í heimi þar sem orka verður
sífellt verðmætari vakna
spurningar um hvað sé
eðlilegt að greiða þeim sem
eiga land sem á vatnsrétt-
indi vegna raforkuvirkjana.
Sú spurning er ekki síður
mikilvæg ef um ríkisjarðir
eða þjóðlendur er að ræða
að miklu leyti, eins og raun-
in gæti orðið vegna Kára-
hnjúkavirkjunar.
Samkvæmt úrskurði Óbyggða-
nefndar frá því í lok maí er stór
hluti vatnsréttinda vegna Kára-
hnjúkavirkjunar í eigu ríkisins en
ekki þeirra einkaaðila sem töldu
sig eiga landið. Landeigendur
geta höfðað mál fyrir dómstólum
til þess að fá úrskurðinum hnekkt,
og er ljóst að það verður gert.
Fyrir úrskurðinn áttu ríkisjarð-
ir um tuttugu prósent af vatns-
réttindunum en aðrir landeigend-
ur um áttatíu prósent. Verði
úrskurður Óbyggðanefndar
endanleg niðurstaða bætast þjóð-
lendur við hlut ríkisins, svo hann
nær um sextíu prósentum.
Það er forsætisráðherra að
gera kröfur vegna þjóðlendna, en
hann telur ekki tímabært að taka
afstöðu til þess hvort, og þá hve
háar, kröfur verða gerðar.
Össur Skarphéðinsson iðnaðarráð-
herra segist þeirrar skoðunar að
taka eigi auðlindagjald af öllum
auðlindum sem eru í þjóðareign.
„Eigandinn, hver sem hann er,
hvort sem hann er einstaklingur,
félagasamtök, fyrirtæki eða þjóð,
hlýtur alltaf að eiga að fá í sinn hlut
sanngjarnan afrakstur af notkun
svona réttinda,“ segir Össur.
„Ég geri mér algerlega grein
fyrir því að það mun að öllum lík-
indum leiða til hækkunar á orku-
verði þar sem verið er að nýta ork-
una í þjóðlendum. En þá ber að hafa
það í huga að þessi gríðarlega orku-
öflun Íslendinga á undanförnum
árum hefur fyrst og fremst verið til
að fóðra stóriðju. Við lifum í heimi
þar sem orka er að verða einhver
eftirsóttasta varan, á hvaða formi
sem hún er, og sjálfsagt að menn
greiði í samræmi við verðmæti
þessara réttinda,“ segir Össur.
Hann vill skoða möguleikann á
því að heimildir iðnaðarráðherra
til að taka land eignarnámi vegna
raforkuframleiðslu verði skertar
þannig að aðeins megi beita eign-
arnámi þegar brýnir almannahags-
munir séu í húfi. Einnig megi hugsa
sér að rétturinn til eignarnáms
verði hjá Alþingi, ekki ráðherra.
Verði þetta raunin segir Össur
að líklega muni þróast einhvers
konar markaðsverð á vatnsréttind-
um. Verðið sem virkjunarfyrirtæki
þurfi að greiða eigendum réttinda,
ríkinu eða einkaaðilum, hljóti þá að
endurspeglast af því.
Með því að taka gjald af ríkis-
fyrirtækinu Landsvirkjun fyrir
nýtingu á vatnsréttindum vegna
ríkisjarða og þjóðlendna er þó
ekki verið að taka fé úr einum
vasa ríkisins og setja í annan,
segir Össur. Hærra verð fyrir
vatnsréttindin hljóti að fara út í
verðlagið á raforku, og þar með sé
það kaupandi raforkunnar sem
borgi brúsann.
Landeigendur á Kárahnjúkasvæð-
inu hafa gert kröfur vegna vatns-
réttinda á jörðum sínum, og er
matsnefnd starfandi sem á að meta
verðmæti vatnsréttindanna til fjár.
Matsnefndin þarf fyrst að taka
ákvörðun um það hvernig hún
metur verðmætið. Annars vegar
getur hún metið verðmæti þeirra
miðað við þær aðstæður sem eru
uppi í dag. Hins vegar getur
nefndin metið hvers virði réttindin
gætu orðið í framtíðinni.
Þorsteinn Siglaugsson hagfræð-
ingur segir að eðlilegt væri að
nefndin mæti verðmætið miðað við
síðari kostinn, og tæki tillit til þess
hvert verðmæti vatnsréttindana
hefði getað orðið, hefði verið farin
önnur leið en að virkja fyrir stór-
iðju á þessum tímapunkti.
Þannig sé orka sífellt að hækka í
verði og nýir möguleikar á orku-
sölu gætu orðið til á komandi árum.
Eflaust mætti selja orku hærra
verði til almennra raforkunotenda
í Evrópu um sæstreng, verði hann
að veruleika.
Þorsteinn vann mat á arðsemi
Kárahnjúkavirkjunar fyrir Nátt-
úruverndarsamtök Íslands, þar
sem hann komst að þeirri niður-
stöðu að tap verði af Kárahnjúka-
virkjun. Það kemur því ekki á óvart
að hann telji vatnsréttindin lítils
sem einskis virði, miði matsnefndin
eingöngu við stöðuna sem uppi er í
dag.
Eðlilegt að ríkið taki auðlindagjald