Fréttablaðið - 07.07.2007, Blaðsíða 60

B
ertel Haarder hefur
staðið í ströngu
á undanförnum
tveimur árum sem
menntamálaráð-
herra Danmerkur.
Hann vinnur að miklum breyt-
ingum á dönsku menntakerfi sem
miða að því að auka svigrúm skóla
til þess að nýta þekkingu kennara-
liðsins og auka gæði skólastarfs-
ins. Ekki eru allir sammála um
að Haarder sé á réttri leið. For-
ysta Kennarasambandsins í Dan-
mörku hefur mótmælt harðlega
nær öllum skrefum sem Haarder
hefur stigið í átt til breytinga. „Við
höfum snúið næstum öllu á hvolf
í ráðuneytinu eftir að línurnar
voru lagðar á fundum á vegum for-
sætisráðherra þar sem 25 manns,
þar af fimm ráðherrar, ræddu um
hvernig mætti koma breytingum
til leiðar á dönsku menntakerfi.
Niðurstaðan varð sú, eftir 24 daga
fundarhöld, að ráðast í róttæk-
ar breytingar,“ segir Haarder.
Samtals lagði ríkisstjórnin til 350
sértæk atriði, lagabreytingar,
sem gættu bætt danskt mennta-
kerfi. „Af þeim heyrðu 190 undir
mitt ráðuneyti en hin voru tengd
endurskipulagningu rannsóknar-
og vísindastarfs sem fellur undir
ýmis önnur ráðuneyti. Við vinnum
því eftir strangri áætlun um eins
konar endurgerð stoða mennta-
kerfisins. Á þeim tveimur árum
sem unnið hefur verið eftir áætl-
uninni hefur 41 eitt atriði af þess-
um 190 náðst í gegn. Við höfum
því náð tuttugu atriðum í gegn á
ári, sem er nokkuð gott.“
Stjórnmálamenn verða óvinsælir
í Danmörku ef þeir boða breyt-
ingar á því sem kalla má dönsku
samkenndina. Hún einkennist af
sterkri samábyrgð og öryggisneti
fyrir fólkið í landinu. Haarder
hefur staðið í ströngu við að
koma tillögum sínum í gegn. Þær
hreyfa við dönsku samkenndinni
og skemma stoðir menntakerfis-
ins, segja andstæðingar hans, en
samkvæmt stefnu hans miða þær
að því að auka gæði kennslu og
hæfi nemenda, með einstaklings-
miðuðum áherslum. „Grunnskóla-
kennarar hafa ekki verið sáttir við
þann mikla hraða sem einkennt
hefur okkar starf og hafa mót-
mælt öllum breytingum. Það hefur
verið erfitt að glíma við kennara-
sambandið hér eins og víðast hvar
annars staðar í heiminum. Það er
afar íhaldssamt og það er erfitt
að koma breytingum í gegn með
þeirra samþykki,“ segir Haarder.
Nær öllum breytingum á mennta-
kerfinu, sem flestar eiga að boða
meira svigrúm skólastjórnenda
til þess að nýta þekkingu og hæfi-
leika kennaraliðsins, hefur verið
mótmælt harðlega. „Það hefur
verið erfitt að standa í rökræðum
við forystu sambandsins þar sem
hún hefur verið ósammála öllum
þeim breytingum sem við höfum
boðað. Það gerir okkur erfitt fyrir
en við höfum skoðað málið vel og
ætlum að halda áfram samkvæmt
okkar áætlunum, af því að við
trúum því að breytingarnar verði
til hins betra fyrir danskt mennta-
kerfi. Hins vegar er ég alltaf tilbú-
inn til þess að ræða málin til hlít-
ar, enda hef ég þá trú að rökræður
leiði aðeins af sér góða hluti.“
Haarder var fyrst menntamála-
ráðherra fyrir 25 árum og deildi
þá eins og nú við forystu kenn-
arasambandsins. Hann var þá að
taka við menntamálaráðuneyt-
inu og boðaði miklar breytingar.
Það hreyfði við forystu kennara-
sambandsins sem mótmælti næst-
um öllum breytingum og sýndi lít-
inn samstarfsvilja, sem er eins og
spegilmynd af því sem gerst hefur
á síðustu tveimur árum. „Þegar ég
var ráðherra á níunda áratugn-
um voru sífelldar deilur við sam-
bandið. Ef þetta heldur svona
áfram, það er að sambandið standi
endalaust í deilum við ráðuneyt-
ið, þá verður það einfaldlega að
vera þannig. Við spjörum okkur
án sambandsins,“ segir Haarder
en leggur jafnframt áherslu á að
góðu sambandi ráðuneytisins við
kennarastéttina verði viðhald-
ið. „Það er nauðsynlegt að gera
greinarmun á kennurunum sjálf-
um, sem eru um 65 þúsund í Dan-
mörku, og forystu sambandsins.
Það er okkur að sjálfsögðu mikið
kappsmál að búa vel að kennur-
um og eiga við þá góð samskipti, á
faglegum forsendum.“
Haarder segir kennara vilja
ráða því næstum alfarið hvernig
málum sé háttað. Það telur hann
vera óraunhæft með öllu.
„Forysta kennarasambandsins
talar fyrir því að ríkisstjórnin eigi
að láta kennarana ráða. Það getum
við ekki. Einn vandinn sem við
viljum gefa meiri gaum en hing-
að til, er að bæta skólana og taka á
innbyggðum vandamálum í stöðn-
uðu kerfi. Sautján prósent allra
þeirra sem ljúka námi í grunn-
skólum geta ekki lesið nægilega
vel til þess að halda áfram í námi,
og vinna þannig betur úr hæfileik-
um sínum. Um það bil helmingur
innflytjenda sem lýkur námi á við
lestrarvanda að stríða. Þessi hlut-
föll eru alltof há og alls ekki við-
unandi. Markmiðið, til framtíðar
litið, er að gera 95 prósent fólks
það mögulegt að mennta sig eins
og það vill. Það næst ekki ef við
reynum ekki að endurskoða hlut-
ina og gera ráðstafanir. Það er
margt til fyrirmyndar í dönskum
skólum, og á heimsmælikvarða,
en þegar horft er á heildarmynd-
ina þá þarf að gera betur. Ég held
að sömu sögu sé hægt að segja um
fleiri norræn lönd, Ísland, Noreg,
Færeyjar og Svíþjóð. Finnar eru
hins vegar sér á báti hvað þetta
varðar. Þeir hafa náð betri árangri
en aðrar Norðurlandaþjóðir og við
þurfum að horfa meira á hvernig
þeir hafa haldið á spilunum.“
Innra starf háskóla í Danmörku
hefur tekið breytingum á undan-
förnum árum. Skólarnir hafa nú-
tímavæðst, segir Haarder, sem
gerir þeim kleift að takast á við
verkefni framtíðarinnar. „Danskir
háskólar eru á góðri leið og eru sí-
fellt að verða betri. Þeir hafa á sér
gott orð og með skipulagsbreyt-
ingum sem komist hafa til fram-
kvæmda á síðustu árum eru þeir á
góðri leið,“ segir Haarder.
Sérstaklega eru það breyting-
ar á stjórnskipan háskólanna sem
Haarder telur til hins betra. Sam-
kvæmt þeim eru það stjórnir há-
skólanna sem ráða rektor í stað
kosninga, eins og lengi hafa tíðk-
ast í Háskóla Íslands. „Rektor-
ar, víðast hvar, eru ekki leng-
ur skipaðir með kosningum held-
ur af stjórn viðkomandi háskóla
sem hefur vísindalega hagsmuni
skólans að leiðarljósi þegar hún
ræður rektor. Þetta held ég að sé
heppilegasta formið fyrir háskóla
að vinna eftir. Þetta færir þá upp
úr of mikilli formfestu og gefur
þeim meira rými til þess að þróast
til betri vegar. Þetta hefur þegar
skilað miklum árangri og það eru
ekki síst nemendurnir sem finna
fyrir honum.“
„Við stjórnun háskóla hafa menn
oft horft til einhvers sem kallað er
samstjórn [collective leadership].
Hún virkar ekki, að mínu mati,
við stjórnun háskóla. Þegar virkni
hennar er beitt þá dreifist ábyrgð
full mikið. Of margir eiga það
til að fría sig ábyrgð og þá geta
komið upp vandræði, sem bitna á
framþróun skólastarfsins. Þegar
stjórnin hefur það á sinni könnu
að ráða rektor, sem er ábyrgðar-
maður skólastarfsins fyrir hönd
stjórnarinnar, líkt og hjá mörgum
fyrirtækjum, þá verður stjórn-
unin skilvirkari. Ég held að þetta
sé það form sem henti stjórnun
skólastarfs vel og betur en sam-
stjórnin. Þegar ég var mennta-
málaráðherra fyrir mörgum árum
[1982 til 1993], þegar gömu lögin
um háskólana voru í gildi, fékk ég
stundum heimsóknir frá nemend-
um sem voru að kvarta yfir ýmsu
í skólastarfinu. Þá fannst mér erf-
itt að gera eitthvað í málunum,
meðal annars út af því stjórnun-
arkerfi sem var við lýði, því eng-
inn virtist almennilega hafa það
á hreinu hvað heyrði undir hvern
og ábyrgð á tilteknum verkefnum
var á reiki. Þetta hefur breyst til
hins betra.“
„Norræna samvinnan innan menn-
ingar- og menntamála er í góðu
horfi,“ segir Haarder. Hann telur
skiptinámið á háskólastiginu vera
einn af hornsteinum samvinnunn-
ar auk þess sem samstarf þjóða
innan Evrópusambandsins hafi
hjálpað til við þekkingarflæði milli
þjóða. „Nú eru þrjú landanna [á
Norðurlöndunum] hluti af Evrópu-
sambandinu sem gerir samvinn-
una jafnvel auðveldari. En þegar
kemur að stefnu í menntamálum
og útfærslu hennar, þá er hún mis-
jöfn eftir löndum og áherslumun-
urinn töluverður. Háskólarnir eru
allir með svipaða uppbyggingu,
eins og reyndar víðs vegar um
heiminn. Danmörk, Noregur og Ís-
land hafa svipaða hefð sem byggir
á líkum grunni, á meðan hinar nor-
rænu þjóðirnar hafa aðeins önnur
gildi í forgrunni.“
Haarder segir fræðimenn á
Norðurlöndunum gegna mikil-
vægu hlutverki við að deila þekk-
ingu sinni með öðrum. Nefnir hann
sem dæmi að innlegg forstöðu-
manns Námsmatsstofnunar á Ís-
landi hafi haft áhrif á það hvern-
ig menn ákváðu að haga málum í
Danmörku.
„Við eigum í góðu sambandi við
Íslendinga og einn af ykkar ágætu
fræðimönnum [Júlíus K. Björns-
son], hefur skrifað og flutt erindi
um menntamál sem mér finnst
afar áhugaverð. Hann hefur fjall-
að um danska menntun af fræði-
legri skarpskyggni í bland við
ágætan húmor. Atriðin sem hann
kom fram með hafa reynst mínu
ráðuneyti vel við okkar vinnu og
í raun gegnt veigamiklu hlutverki
við breytingarferli sem við höfum
innleitt.“
Júlíus K. Björnsson, forstöðu-
maður Námsmatsstofnunar, hefur
flutt erindi um árangur sam-
ræmdra prófa og í því samhengi
fjallað um hvernig Danir hafa
hagað sínum málum, en í gegnum
árin hefur lítið verið um samræmd
próf í Danmörku. Sagt hefur verið
í gamni að tvennt megi alls ekki
gera við dönsk börn; berja þau og
prófa þau. Haarder hefur komið á
samræmdum prófum sem forysta
kennarasambandsins hefur mót-
mælt af miklum þrótti. Nú er svo
komið að rafrænum samræmdum
prófum hefur verið komið á, þar
sem hæfni um 700 þúsund barna
er prófuð í tólf fögum árlega. Von-
ast er til þess að prófin hjálpi til
við eftirlit með því sem má betur
fara í dönskum skólum. Prófin eru
umdeild meðal kennara, pólitískra
andstæðinga og einnig innanflokks-
manna í Venstre. „Það er ekki hægt
að vera sammála um alla hluti en
þetta er sú leið sem við ákváðum
að fara og höfum trú á.“
„Það væri best að hafa sem flest
lönd í Evrópusambandinu,“ segir
Haarder. Hann undrast það að Ís-
lendingar og Norðmenn séu ekki
komnir í sambandið því það sé mik-
ilvægur vettangur aukinnar þekk-
ingar á hinum ýmsu sviðum, ekki
síst á sviði menntamála. „Það er
óneitanlega svolítið skrítið að Eist-
land, Lettland og Litháen séu komin
inn í Evrópusambandið á undan
ríkjum eins og Íslandi og Noregi,
sem geta náð enn betri árangri sem
þjóðir með inngöngu. Ég reikna
með því að Íslendingar, líkt og
Norðmenn, komist ekki hjá því að
skoða inngöngu í Evrópusambandið
alvarlega á næstu árum í ljósi þess
hvernig það er að þróast.“
Snýr öllu á hvolf en stefnir áfram
Bertel Haarder, menntamálaráðherra Danmerkur, hefur á tveimur árum gert umtalsverðar breytingar á dönsku menntakerfi. Þær
miða að því að gera kerfið einstaklingsmiðað og auka þannig gæðin með auknu frjálsræði. Forysta Kennarasambandsins í Danmörku
hefur mótmælt nær öllum breytingum sem Haarder hefur boðað, en á tveimur árum hefur hann keyrt í gegn yfir 40 lagabreytingar
af um 190 sem stefnt er að. Magnús Halldórsson spjallaði við Haarder á skrifstofu hans við Frederiksholm Kanal í Kaupmannahöfn.