Fréttablaðið - 18.09.2007, Blaðsíða 20

greinar@frettabladid.is
Það er rangt sem stundum er reynt að halda fram að sjávarútvegur og land-
búnaður séu fyrst og fremst höfuð-
atvinnugreinar fortíðarinnar. Þessar atvinnu-
greinar verða um ókomin ár burðarásar í
íslensku atvinnulífi, ekki síst á lands-
byggðinni. Sannarlega eru margs konar
breytingar að eiga sér stað í efnahagsumhverfi
okkar. Við þekkjum ævintýralegan vöxt
nýrra atvinnugreina sem hafa ekki síst sótt tekjur
sínar og styrk til erlendrar starfsemi sem hefur flutt
hingað mikinn auð og efnahagsleg áhrif. Það breytir
því þó ekki að enn sem fyrr verður hlutur sjávarútvegs
og landbúnaðar afgerandi í þjóðarbúinu í heild og á
landsbyggðinni alveg sérstaklega.
Á hinn bóginn er alveg ljóst mál að þessar atvinnu-
greinar standa núna frammi fyrir mjög miklum
breytingum. Einkanlega vegna þess að sú þróun sem
hefur orðið í okkar efnahagslega umhverfi kallar á
þessar breytingar. Sjávarútvegur jafnt og landbún-
aður þarf á öllu sínu að halda til að standast
samkeppni við aðrar atvinnugreinar í landinu.
Jafnframt verða þessar atvinnugreinar lykilþáttur í
byggðaþróuninni af þeirri einföldu ástæðu að sú
starfsemi sem þar fer fram, er að lang-
mestu leyti á landsbyggðinni.
Stærðarhagkvæmnin í þessum greinum
er mikil. Við sjáum þróun í landbúnaði sem
markast af þessu. Það tekur til nánast allra
búgreinanna. Ekki bara mjólkur- og sauð-
fjárframleiðslu þar sem þetta eru alþekktar
staðreyndir, heldur einnig í öðrum
búgreinum, hvort sem við tölum um
garðyrkjubúskap eða loðdýr, svo dæmi séu
tekin. Tæknin og afkastaaukningin leiðir
þetta af sér og er drifið áfram af hagræð-
ingarkröfu og eðlilegri sókn í bætt lífskjör.
Sama á við í sjávarútvegi. Þar er framleiðni-
aukningin mikil og fer vaxandi. Við getum ekki
slegið af í þeim efnum. Þessi þróun lýtur lögmálum
hagræðingar og kröfunnar sem uppi er í þjóð-
félaginu um stöðugt meiri verðmætasköpun og lægri
tilkostnað til að standa undir bættum lífskjörum sem
almenningur gerir réttmæta kröfu til. Og ef við
ætlum að eiga möguleika til þess að takast á við
samkeppnina í okkar þjóðfélagi þá verða sjávar-
útvegurinn og landbúnaðurinn að geta lagt af
mörkum sambærileg lífskjör. Ella flýr fólkið þessar
atvinnugreinar, unga fólkið hefur ekki áhuga á að
hasla sér þar völl og við verðum einfaldlega undir.
Höfundur er sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra.
Í þágu unga fólksins og byggðanna
Við tölum mikið um Darfur. En hvað vitum við? Oftast er
sagt að þarna sé á ferðinni
samfélag sem líður fyrir
innbyrðis átök. Uppreisnarmenn
herja á stjórnvöld, stjórnarher-
inn ræðst á uppreisnarmenn.
Raunveruleikinn er flóknari en
þetta og oft ekki auðvelt að
henda reiður á því hver berst við
hvern. Upp á síðkastið eru það æ
oftar ættbálkar sem eiga í höggi
við aðra ættbálka; stríðsherra
við annan stríðsherra. Átökin
hafa breiðst út yfir landamæri
og grafið undan stöðugleika
heimshlutans. Og í Darfur er
ekki síður við umhverfisvanda
að glíma því átökin brutust út, að
minnsta kosti að hluta til, vegna
útbreiðslu eyðimarka og skorts á
auðlindum, fyrst og fremst vatni.
Ég er nýkominn úr vikulangri
ferð til Darfur og nágrennis.
Heimkominn hef ég skýra mynd
af ástandinu. Það er engin ein
lausn á deilunni. Taka verður
tillit til allra orsaka ófriðarins, ef
stilla á til friðar. Allt sem ég sá
og heyrði sannfærði mig um að
slíkt er mögulegt. Og verður að
takast. Ég heimsótti El Salam-
búðirnar utan við El Fasher,
stærstu borg Darfur, sem hýsa
45 þúsund flóttamenn. Ég fann til
með þeim. Ég skynjaði vonleysi
þeirra og örvæntingu. Ég hitti
börn sem þekkja ekkert nema líf
í flóttamannabúðum. Ég hét því
að við myndum gera allt sem í
okkar valdi stæði til að koma á
friði og hjálpa þeim að snúa
aftur til heimahaganna.
Við höfum stigið fyrsta skrefið
í þá átt. Öryggisráð Sameinuðu
þjóðanna hefur gefið leyfi sitt
fyrir að sendir verði 26 þúsund
friðargæsluliðar til Darfur undir
sameiginlegri forsjá Sameinuðu
þjóðanna og Afríkusambandsins.
Í ferð minni sá ég að undirbún-
ingur að komu friðargæsluliðsins
er í fullum gangi. Engin friðar-
gæsla nær árangri ef enginn
friður er til að gæta. Við þurfum
að þrýsta af alefli á að pólitísk
lausn náist einnig.
Stjórn Ómars al-Bashirs í
Khartoum ítrekaði skilyrðislaus-
ar skuldbindingar sínar um að
styðja friðargæslusveitina og
taka þátt í friðarviðræðum. Við
náðum samkomulagi um að
viðræður hæfust í Líbýu 27.
október undir sameiginlegri
forystu Afríkusambandsins og
Sameinuðu þjóðanna. Stjórnin
staðfesti einnig fyrirheit sín um
að hætta þegar í stað vopnavið-
skiptum en það höfðu uppreisn-
armenn gert í Arusha í síðasta
mánuði. Því miður bárust hins
vegar fréttir fljótlega eftir
brottför mína um spennu, átök
og sprengjuárásir í bænum
Haskanita í norðurhluta Darfur.
Það er mikilvægt að stríðandi
fylkingar sýni stillingu og skapi
frjóan jarðveg fyrir viðræður.
Friðarsamkomulagið verður að
skjóta djúpum rótum ef það á að
vera varanlegt. Í Juba og el
Fasher heyrði ég marga leggja
áherslu á að raddir sem flestra
fengju að heyrast; jafnt ætt-
bálkahöfðingja, fulltrúa sjálf-
stæðra stjórnmálaflokka, hópa
kvenna og flóttamanna og
embættismanna á staðnum og á
landsvísu. Þörf er á samfélags-
sáttmála til að tryggja frið. Ég
hitti leiðtoga Líbýu, Muammar
Gaddafi höfuðsmann, í tjaldi
hans í Sirte. Hann bauðst
rausnarlega til þess að hýsa
friðarviðræðurnar og sannfærði
mig um að hann myndi gera sitt
besta til þess að árangur næðist.
„Það er núna eða aldrei,“ sagði
Líbíuleiðtoginn og mælti fyrir
munn þeirra margra.
Í heimsókninni voru mér
sýndar vatnsveituframkvæmdir
í Líbíu: hundruð kílómetra langar
vatnsleiðslur sem flytja milljóna
lítra ferskvatns um Sahara-
eyðimörkina. Þetta er mögnuð
sjón á þessum slóðum þar sem
vatnsskortur er landlægur.
Daginn áður hafði ég flogið yfir
Tsjad-vatn – hið mikla stöðuvatn
sem dregist hefur saman og er
nú aðeins tíundi hluti af því sem
það var. Þetta minnti á að
framtíð þessa svæðis stendur og
fellur að verulegu leyti með því
að tryggður sé aðgangur að
vatni. Í N’Djamena sagði Idriss
Deby, forseti Tsjad, mér að án
vatns yrði engin efnahagsleg
þróun. Og án efnahagsþróunar,
bætti hann við, myndu 250
þúsund flóttamenn frá Darfur í
austurhluta Tsjad ekki eiga
afturkvæmt heim. Öryggi og
þróun, sagði hann, eru kvistar á
sama meiði. Að þessu leyti, getur
alþjóða samfélagið leikið stórt
hlutverk.
Öll rök hníga að því að leita
þurfi heildstæðrar lausnar á
deilunni í Darfur. Ófremdará-
standið á sér margar orsakir. Við
þurfum að glíma við þær allar:
öryggi, stjórnmál, auðlindir, vatn,
mannúðarmál og þróun.
Það er að sönnu vandasamt að
glíma við flókin vandmál. En við
eigum engan annan kost til að ná
varanlegri lausn.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Sameinuðu þjóðanna.
Það sem ég sá í Darfur
N
ú hefur innsti koppur í búri bandarískra þjóðarhags-
muna, sjálfur seðlabankastjórinn Alan Greenspan,
gengið fram fyrir skjöldu og lýst innrás hinna stað-
föstu þjóða í Írak undir forystu Bandaríkjamanna
sem hreinni herför til að komast yfir olíuauð lands-
ins. Stríð sem hafði að yfirvarpi hugsanleg gereyðingarvopn sem
engin voru, og baráttu fyrir frelsun samfélags sem bjó við ára-
tuga harðstjórn grimmdarseggs, átti sér aðrar orsakir. Ekki ger-
eyðingarvopnin sem mest var látið með í langan tíma, ekki Sadd-
am Hussein, fornvin gamalla og nýrri nýlenduríkja, þar á meðal
Bandaríkjanna. Það var lagt í þá herför til að ná taki á auðlindum
sem verða æ dýrmætari eftir því sem meira gengur á kunnar olíu-
lindir heimsins og tryggja bandarískum auðfyrirtækjum skerf af
skattpeningum almennings í Bandaríkjunum í nafni svokallaðrar
„uppbyggingar“ eftir „sigurinn“. Fallegt er það.
Hvar eru nú hinir áhyggjufullu og ábyrgu forystumenn þeirra
afla sem hvað dyggilegast vörðu þennan gerning á sínum tíma?
Hvenær hyggjast þeir ganga fram fyrir skjöldu og gangast við
flónsku sinni og ábyrgð? Víst höfum við séð þá flóttalega til
augnanna viðurkenna að þeir voru blekktir, en er það nóg?
Hér á árum áður var talað hátt um uppgjör þeirra sem í blindni
sinni trúðu á Sovétið í austri sem reyndist byggja á skipulagðri
lygi. Fæstir þeirra höfðu andlegt þrek til að viðurkenna mistök
sín og trúgirni meðan þeir lifðu. Núna stendur upp á þá sem hvað
ákafastir voru í hrifningu sinni, nánast trúarlega bernskri, á annarri
þjóðfélagsumbyltingu austur í Kína sem var ekki síður blóðug, að
strjúka af sínum borðum. Hljótt hefur verið um þá í langan tíma
enda eru þeir orðnir fullorðnir menn og tími trúarhitans þeim
gleymdur, enda nógu langt liðið. Hverjir voru það sem heimtuðu
hæst að þessir hópar gerðu hreint fyrir sínum dyrum?
Þeir hinir sömu – kónarnir sem í fullkominni blindni eltu Blair
og Bush út í grimmdarlegt innrásarstríð – bara fyrir örfáum
misserum og hvar eru þeir nú? Er gamla margnýtta ábyrgðin núna
komin í geymslu? Passar ekki að taka svolítið til í samviskunni
– fægja sómann – eða þarf þess ekki? Er traustið á gleymsku
almennings svo sterkt?
Ekki geta menn skotið sér á bak við að vanþekkingin hafi verið
svo alger um erindi breskra og bandarískra herja á slóðum olíu-
ríkustu landa veraldar – nema þýlyndið hafi verið slíkt að fylgis-
sveinadeildinni – fyrirgefið þar voru konur líka sem börðu sér á
brjóst – hafi bara þótt það í himnalagi að ráðist væri á lönd hinna
fornu Persa og það frá þeim tekið sem var þeirra – þetta eru jú
bara arabar – undir allt öðru yfirskini. Það verður jú að tryggja
áfram lágt bensínverð í samfélögum vestrænna ríkja þó í tönkun-
um sé þykkt blóðlag í botnfylli og tættir líkamar.
Hrakfarir vestrænna innrásarherja í Írak eru ógurlegar og
afleiðingar þessa feigðarflans eiga eftir að setja svip sinn á heim-
inn um langan aldur. Að ekki sé talað um þær hörmungar sem það
hefur þegar leitt yfir samfélög þar eystra. Allt hefur þetta gerst í
sjálfskipaðri blindni og fylgispekt sem færa verður í annála.
Er nema von að fylgissveitin skammist sín og þegi á sínum
sakamannabekk. Ef harðnar á sinni má biðja um náð og
fyrirgefningu drottins hinna kristnu – ef hald er í því kvaki.
Feigðarflan í Írak