Fréttablaðið - 13.10.2007, Blaðsíða 60

með íslenskum stjórnmálum og
telur svo upp leiðtoga þessara
flokka á sjötta og sjöunda áratugn-
um, Ólaf Thors, Bjarna Benedikts-
son, Hannes Hafstein og einnig
Gylfa Þ. Gíslason sem einmitt var
menntamálaráðherra þegar kom að
afhendingu fyrstu handritanna.
Bent var einnig í góðu sambandi
við íslenska fræðimenn á bók-
mennta- og handritasviði. „Á
Íslandi voru það Sigurður Nordal
og Einar Ólafur Sveinsson og hér í
Danmörku Stefán Karlsson. Seinna
átti ég líka mikil samskipti við
Jónas Kristjánsson. Af dönskum
stjórnmálamönnum nefnir Bent
forsætisráðherrana Viggo Kamp-
mann og Jens Otto Kragh og einnig
menntamálaráðherrann Jørgen
Jørgensen. „Maður getur ekki
annað en undrast, svona eftir á, að
allir þessir menn skyldu treysta
svona vel ungum ritstjóra, eins og
ég var þá, um miðbik sjötta áratug-
arins. En þeir treystu mér, ég var
félagi beggja aðila og naut trúnað-
ar frá báðum hliðum.“ Bent gekk
þannig á milli og prófaði á samn-
ingsaðilum nýjar og nýjar útfærsl-
ur að tillögum til skipta á handrit-
unum. En hann var líka beinn
þátttakandi í viðræðum milli aðila,
þegar erfiðast gekk og á tímabili
leit jafnvel út fyrir að upp úr myndi
slitna.
Þyngsti róðurinn var án efa bar-
áttan fyrir því að Íslendingar
fengju í hendur Flateyjarbók og
Konungsbók Eddukvæða en þessi
tvö merku handrit urðu einmitt
fyrstu handritin sem afhent voru
með táknrænum hætti í Reykjavík
21. apríl 1971. „En þetta var biturt
stríð hér í Danmörku,“ segir Bent
hugsi, „biturt stríð, sem nú er að
mestu gleymt, sem betur fer.“
Lög um skiptingu handritanna
voru samþykkt 1961 og aftur 1965.
Lögin voru nokkuð loðin, ekkert
var til dæmis tekið fram um eign-
arhald á handritunum heldur ein-
ungis flutning þeirra til Íslands. Í
viðauka við lögin var þó sérstak-
lega getið um Flateyjarbók og Kon-
ungsbók Eddukvæða sem ætti að
flytja til Íslands. Því var það svo að
nefnd tveggja íslenskra og tveggja
danskra fræðimanna fjallaði um
skiptingu handritanna milli land-
anna tveggja. Þessir skiptafundir
stóðu frá 1972 fram á níunda ára-
tuginn og afhendingu handritanna
lauk 1998.
„Þetta var löng atburðarás en
hún var spennandi og ég eignaðist
marga góða íslenska vini meðan á
henni stóð. Þannig hefur Ísland svo
að segja orðið annað föðurland mitt
og ég hef tekið þátt í fleiri verkefn-
um á Íslandi.“ Meðal verkefna
Bents má nefna setu í nefnd sem
hafði það verkefni að afla fjár til
endurreisnar Skálholtsstaðar. Einn-
ig var hann formaður þeirrar sam-
norrænnu nefndar sem stóð að und-
irbúningi byggingar Norræna
hússins í Reykjavík. „Þetta var
fyrsta Norræna húsið sem reist var
en síðar hafa þau risið í Færeyjum
og á Grænlandi og raunar víðar.“
Bent var einnig ritstjóri blaðsins
Nyt fra Island og í áratugi formað-
ur félagsins Dansk Islandsk sam-
fund. Við formennsku í úthlutunar-
nefnd Sjóðsins um danskt-íslenskt
samstarf tók Bent árið 1964. Þeirri
formennsku gegnir hann enn 43
árum síðar.
„Ísland hefur þannig orðið stór
hluti af lífi mínu,“ segir Bent A.
Koch. „Ég get sýnt þér það á sér-
stakan hátt,“ segir hann, gengur
inn í aðra stofu og kemur aftur með
fjórar ljósmyndir í ramma; myndir
af fjórum forsetum Íslands, Ásgeiri
Ásgeirssyni, Kristjáni Eldjárn, Vig-
dísi Finnbogadóttur og Ólafi Ragn-
ari Grímssyni, allar með áritaðri
kveðju. „Ég kynntist þeim öllum en
Vigdís er þó alveg sérstök vinkona
mín,“ segir Bent og það er grein-
legt að Ísland og Íslendingar eiga
sérstakan stað í huga hans. „Íslend-
ingar hafa sýnt mér mikinn sóma
og vottað þakklæti sitt með marg-
víslegum hætti. Ég gerði bara það
sem mér fannst eðlilegt að gera en
Íslendingar hafa endurgoldið mér
þúsundfalt. Ég fylgist grannt með
þróun mála á Íslandi og það gleður
mig mjög hvernig Íslendingar hafa
sótt í sig kraft á mörgum sviðum.“
Íslendingar standa framarlega á
menningarsviðinu að mati Bents A.
Koch. Hann nefnir bókmenntir og
einnig myndlist, hönnun og tónlist.
Hann segist líka dást að þeim mikla
krafti og frumkvæði sem íslenskir
viðskiptamenn búi yfir en leggur
þó áherslu á að í menningunni sé að
finna rætur þjóðar. „Hvaða gagn
gerir það að vinna allan heiminn ef
maður verður að borga fyrir það
með sál sinni,“ segist Bent einmitt
hafa sagt í þakkarræðu sinni þegar
hann tók við framlagi Stoða á dög-
unum, og vitnar þar í Biblíuna.
Hann heldur svo áfram og segir:
„Og hvar finnur fólk sál sína nema
í menningu sinni?“ Bent telur því
mikilvægt að við ræktum menn-
ingu okkar og hér á norðurslóð, að
við ræktum hina norrænu menn-
ingu. „Við verðum að gæta þess að
verða ekki of alþjóðleg,“ segir
hann. „Við verðum að hlúa að rótum
okkar því ef ræturnar standa ekki
djúpt þá fjúkum við burt.“
Og þá erum við komin að Sjóðnum
fyrir danskt-íslenskt samstarf. „Ég
er ákaflega ánægður með að stjórn
fasteignafélagsins Stoða skuli hafa
sýnt þann skilning á menningu að
styðja sjóðinn okkar því þetta er jú
menningarsjóður.“
Sjóðurinn um danskt-íslenskt
samstarf varð til upp úr seinna
stríði. Stofnfé hans er partur af
óúthlutuðum stríðsskaðabótum
sem komu í hlut danska ríkisins.
Þessum afgangi bótanna var ákveð-
ið að verja til sjóða sem áttu að
styrkja menningarlega samvinnu
Dana við aðrar Norðurlandaþjóðir.
Úthlutað var til sjóðanna eftir íbúa-
fjölda þeirra landa sem hver sjóður
var tengdur við. Íslenski sjóðurinn
varð því minnstur og fékk eina
milljón króna í sinn hlut í upphafi.
„Þetta var lág upphæð og ekki tekið
tillit til þess að miklu lengra, og þar
með kostnaðarsamara, er að ferð-
ast til og frá Íslandi en hinna nor-
rænu landanna.“
Sjóðurinn var stofnaður á sjötta
áratugnum og árið 1964 tók Bent A.
Koch við formennskunni sem hann
hefur sinnt allar götur síðan.
„Seinna hefur mér tekist að auka
við höfuðstól sjóðsins, aðallega
með framlögum frá danska ríkinu
en íslenska ríkið hefur einnig lagt
til.“ Höfuðstóll sjóðsins nam því 5,5
milljónum danskra króna fyrir gjöf
Stoða þannig að sú gjöf er nærri
því 20 prósenta viðbót við stofnfé
sjóðsins. Úthlutanir sjóðsins hafa
numið um 300.000 danskra króna á
ári og Bent sér fram á að nú verði
svigrúm til að auka þær í sama
hlutfalli. „Gjöf Stoða skiptir þenn-
an litla sjóð miklu máli og við erum
afar þakklát fyrir hana.“
Meðal þeirra verkefna sem sjóður-
inn styrkir má nefna dönsku-
kennslu á Íslandi og ýmis menning-
artengd verkefni. Greinilegt er þó
að Bent þykir einna vænst um nem-
endaskiptin milli landanna tveggja
sem sjóðurinn styrkir í ríkum mæli
ár hvert. Hann telur að þessi nem-
endaskipti hafi mikið að segja,
danskt barn eða unglingur sem
komið hefur til Íslands og búið á
íslensku heimili um vikuskeið hljóti
að að sækja til baka. Að sama skapi
hefur íslenskt ungmenni styrkt
skóladönskuna sína með því að
heyra dönsku talaða inni á heimili
dag eftir dag. „Við verðum auðvit-
að að horfast í augu við að um allan
heim er enska orðin að tungumáli
unga fólksins. Ég skil þess vegna
alveg íslenska unglinga sem taka
ensku fram yfir dönsku. Þeim
finnst málsvæði dönskunnar lítið
og að erfitt sé að læra hana. Ég
verð þó að segja að gæta verður
þess að þó að einar dyr opnist þá
lokist ekki aðrar, og þar á ég við
dyrnar að Norðurlöndunum. Ef við
norrænu þjóðirnar þekkjum ekki
menningu hver annarrar getur
verið erfitt að viðhalda norrænni
samvinnu. Þess vegna er ég ánægð-
ur með að danskan skuli enn vera
kennd í íslenskum skólum. Sömu-
leiðis gleður það mig hversu marg-
ir ungir námsmenn koma hingað til
Danmerkur, bara hér í Óðinsvéum
er fjöldinn allur af íslenskum náms-
mönnum.“
Bent leggur mikla áherslu á að
störf úthlutunarnefndarinnar séu
að lang-
stærstum
hluta ólaun-
uð. Úthlut-
unarnefndin
er skipuð af
ráðherra
norrænnar
samvinnu en
ritari nefnd-
arinnar er
sá eini sem
tekur laun.
„Í formanns-
tíð minni
hefur úthlut-
unarnefndin
einungis
fundað
tvisvar á
Íslandi. Við
höfum svo
lítið fé milli
handanna
þannig að
það er ein-
faldlega of
dýrt.“
Bent A.
Koch hefur fulla trú á framtíð nor-
rænnar samvinnu og nánu sam-
bandi Íslands og Danmerkur til
framtíðar. „Áður var ég leiður yfir
því að íslensk og dönsk ungmenni
töluðu saman ensku en ég hef jafn-
að mig, að minnsta kosti að nokkru
leyti,“ segir Bent en það er greini-
legt að honum þætti mun betra að
norrænu þjóðirnar hefðu samskipti
á norrænum málum. „Þetta á auð-
vitað ekki bara við um íslensk og
dönsk ungmenni heldur samskipti
milli ungs fólks meira og minna
allra Norðurlandanna. Og við miss-
um auðvitað eitthvað við þetta en
ég held samt að það þýði ekkert að
berjast á móti þessari þróun. Ég
dáist reyndar að Íslendingum hvað
þeir rækta málið sitt,“ segir Bent
og tekur sérstaklega til nýyrða-
smíðinnar sem honum finnst mikið
til koma.
Og Bent A. Koch lætur ekki staðar
numið við formennsku í sjóðnum
fyrir dansk-íslenska samvinnu
þrátt fyrir að hafa lagt að baki 79
aldursár.
„Ég er í nefnd sem vinnur að
undirbúningi þess að reisa Norður-
Atlantshafshús hér á nýja hafnar-
svæðinu sem er í mótun hér í
Óðinsvéum,“ segir Bent og það er
greinilega mikill metnaður í þessu
verkefni. Fyrirmyndin er Norður-
landahúsið á Bryggjunni í Kaup-
mannahöfn. „Þetta á að vera gluggi
að Norður-Atlantshafi hér í Óðins-
véum.“
Bent A. Koch hefur einnig alla
tíð verið virkur í þjóðfélagsum-
ræðunni í Danmörku. Hann var
meðal fyrstu Dana sem tók mál-
stað Palestínumanna í deilu þeirra
við Ísraelsmenn.
Þetta gerði hann í grein sem
hann skrifaði undir nafni í Kriste-
ligt Dagblad sem hann ritstýrði
þá. Þetta var árið 1967, rétt eftir
sex daga stríðið. Á þeim tíma tók
ekkert danskt dagblað málstað
Palestínumanna nema málgagn
kommúnista, Land og Folk. Í end-
urminningum sínum viðurkennir
Bent að greinin hafi á þeim tíma
verið afar líkleg til að vekja sterk
viðbrögð. Hins vegar bendir hann
á að ef greinin hefði verið skrifuð
á okkar tímum hefði hún enga
athygli vakið.
Leiðarar sem Bent A. Koch
hefur skrifað í dönsk dagblöð
skipta nokkrum þúsundum og
hann skrifar enn nokkra leiðara á
viku í Fyens Stiftstidende, dag-
blaðinu sem hann ritstýrði síðast.
Að viðtalinu loknu upplýsti
blaðamaður um áhuga sinn á að
skoða dómkirkjuna í Óðinsvéum
áður en lestin færi til Kaupmanna-
hafnar. Þá hýrnaði enn yfir Bent
sem kvaðst einmitt vera ráðsmað-
ur í Kirkju heilags Knúts eins og
dómkirkjan í Óðinsvélum er nefnd.
Það varð því úr að við snöruðumst
upp í bíl Bents og ókum niður í
miðbæ Óðinsvéa. Þar var mér með
stolti sýnd þessi fallega gotneska
kirkja sem geymir meðal annars
stórmerka og afbragðsfallega
útskorna altaristöflu frá 16. öld.
Sömuleiðis er í kirkjunni að finna
jarðneskar leifar hins heilaga
Knúts sem kirkjan er kennd við.
Við kvöddumst að því loknu með
virktum fyrir utan þessa fallegu
kirkju í danskri haustsólinni. Bent
A. Koch sagðist íhuga að fara að
draga sig í hlé frá kirkjustarfinu
en einhvern veginn virðist þá lík-
legt að hann finni sér annað verk-
efni í staðinn.
Ég gerði
bara það
sem mér
fannst eðli-
legt að gera
en Íslend-
ingar hafa
endurgoldið
mér þúsund-
falt.