Fréttablaðið - 26.10.2007, Blaðsíða 24

greinar@frettabladid.is
Nú er ljóst að samningaumleit-anir Landsvirkjunar við ýmsa
landeigendur við Þjórsá vegna
fyrirhugaðra virkjana hafa siglt í
strand. Eigendur Skálmholtshrauns
hafa til að mynda alfarið hafnað
samningum og af Urriðafoss-
virkjun og Urriðafosslóni verður
ekki nema Landsvirkjun knýi fram
eignarnám á jörðinni allri. Við
blasir að jörðin verður verðlaus
komi til þess að áform Landsvirkj-
unar nái fram að ganga. Í raun
skapa fyrirhuguð virkjanalón
stórfellda hættu vegna flóða í
kjölfar jarðskjálfta, Suðurlands-
skjálfta, sem eiga sér upptök á
þessu landsvæði, svonefndum
Hreppafleka. Eru þá ónefndar
mjög verulegar breytingar á
grunnvatnsstöðu og lífríki Þjórsár.
Í ljósi framanritaðs og þeirrar
stórfelldu umhverfisspjalla sem
fyrirhugaðar virkjanir munu hafa í
för með sér vaknar óhjákvæmilega
sú spurning hvort stjórnarskráin
heimili eignarnám.
Samkvæmt 71. gr. stjórnarskrár-
innar er eignarrétturinn friðhelgur
og engan má skylda til að láta af
hendi eign sína nema almennings-
þörf krefji, lagafyrirmæli komi til
og fullt verð. Hér skiptir mestu
máli að meta hvort almenningsþörf
sé fyrir hendi. Við mat á því verður
að gæta meðalhófs og jafnræðis og
deginum ljósara að persónulegir
hagsmunir einstakra manna og
fyrirtækja eða fjárþörf ríkis og
sveitarfélaga eru ekki næg ástæða
til eignarnáms. Og vel að merkja:
Heimildir til að skerða mannrétt-
indi, þ.m.t. friðhelgi eignarréttar,
ber að túlka þröngt því mannrétt-
indaákvæði eru sett til verndar ein-
staklingum en ekki stjórnvöldum
eða einokunarfyrirtækjum.
Réttindi hverra hafði ríkið í huga
þegar Landsvirkjun fékk forkaups-
rétt að ríkisjörðinni Þjótanda en
Flóahreppi var neitað? Réttindi
hverra hafði ríkið í huga þegar til
stóð að færa Landsvirkjun hluta af
þjóðlendu við Búrfell? Aldrei kom
til tals að færa bændum þjóðlend-
urnar þótt þeir hafi manna helst
nýtt þær. Er eignarrétturinn minna
virði þegar fólk á landsbyggðinni á
í hlut en ekki alþjóðlegir auðhring-
ir og stórfyrirtæki? Er eignarrétt-
ur þeirra sem eiga lítið ómerkilegri
en þeirra sem eiga mjög mikið?
Valdhafar virðast hafa það eitt að
markmiði að breyta náttúru okkar
og umhverfi í enn meiri auðæfi
fyrir aðra en heimamenn, fyrir
aðra en almenning. Fjármagnið
skal áfram streyma til stórfyrir-
tækja og auðmanna, sem með
aðgerðaleysi stjórnvalda fá
stöðuga hjálp við að sölsa undir sig
frekari auðlindir þjóðarinnar.
Er almenningsþörf á því:
- að eyðileggja með óafturkræf-
um hætti náttúruperlur Þjórsár og
næsta nágrennis og stefna lífríki
og búsetu þar í verulega hættu?
- að sniðganga alþjóðasamninga
og íslensk lög um sjálfbæra þróun,
mengunarbætur og varúðarregl-
una?
- að láta náttúruna ekki njóta
vafans um verulega flóðahættu,
hækkun grunnvatnsstöðu og
eyðileggingu laxastofnsins í Þjórsá
og lífríkis almennt?
- að virkja í þágu útlendra
einokunarálbræðslna og selja
raforkuna á útsöluprís meðan
almenningur, bændur og innlendir
atvinnurekendur greiða margfalt
hærra raforkuverð?
- að selja raforkuna til mengandi
þungaiðnaðar og til verðmætasköp-
unar erlendis?
- að nýta alla mengunarkvóta
okkar í einsleitar og mengandi
álbræðslur og hafa eggin öll í sömu
körfu?
- að eyðileggja Hellisheiðina með
sjónmengandi raflínum?
- að sjá til þess að Ísland verði
það land sem eykur mest útblástur
gróðurhúsalofttegunda í Evrópu?
- að koma í veg fyrir að raforka
okkar verði nýtt til umhverfis-
vænnar starfsemi?
- að spilla rómuðum ferðamanna-
stöðum og verðmætum byggingar-
og landbúnaðarsvæðum?
- að koma í veg fyrir tækifæri til
nýsköpunar og frumkvöðlastarf-
semi?
Nei, það er engin almennings-
þörf fyrir því að eyðileggja
náttúruperluna Þjórsá í þágu
erlendra einokunarálbræðslna á
kostnað almennings og innlends
atvinnureksturs, sem í dag borgar
allt að tífalt hærra raforkuverð en
einokunarálbræðslurnar. Það er
umhugsunarefni að fólk sem í
sífellu þykist verja eignarrétt fólks
þegi nú þunnu hljóði þegar
landeigendur við Þjórsá þurfa að
þola linnulausan þrýsting um að
fallast á afarkosti ellegar missa
jarðir sínar. Það eitt að Landsvirkj-
un hafi fengið vatnsréttindin í
Þjórsá á silfurfati tveimur dögum
fyrir síðustu alþingiskosningar er
hneyksli, og er sá gjörningur þó
bara einn angi af dæmalausum
vinnubrögðum í ferlinu öllu.
Ég vænti þess að mannréttinda-
sinnar í öllum stjórnmálaflokkum
snúi bökum saman og leggist af
fullum þunga gegn öllum áformum
Landsvirkjunar um skerðingu á
einstaklingsfrelsi og grundvallar-
mannréttindum.
Höfundur er alþingismaður.
Eignarnám við Þjórsá?
Þögn borgarstjórnarmeirihlutans um Orkuveitumálið er um sumt skiljanleg og rökrétt. Í máli sem þessu eru fjölmörg tæknileg álitaefni. Ekkert er athugavert við að slík atriði séu skoðuð nákvæmlega áður en opinber afstaða er tekin
til þeirra í heild. Stærstu atriði þessa máls snúast hins vegar um
pólitíska afstöðu til grundvallaratriða sem breyting á meirihluta
á ekki að trufla. Þar þarf ekki rannsóknar við svo að umræða geti
farið fram og ákvarðanir legið fyrir. Tvö atriði hafa þar meira
mikilvægi en önnur.
Annað efnið lýtur að sölu á náttúruauðlind í eigu Reykvíkinga
til einkaaðila. Hún er hluti sameiningarmáls REI og Geysis. Hitt
snýst um þá kröfu fulltrúa í fyrri stjórn Orkuveitunnar að tíma-
frestir til boðunar eigendafunda taki ekki einvörðungu til þeirra
sem fara með atkvæði á fundum heldur einnig stjórnarmanna sem
hafa þar lögbundinn seturétt og málfrelsi. Sú krafa styðst bæði við
gild lýðræðisleg og lögfræðileg rök.
Fyrir stofnun nýja meirihlutans höfðu borgarfulltrúar Vinstri
græns og Framsóknarflokks lýst öndverðum sjónarmiðum um
þessi tvö lykilatriði sameiningarmálsins. Fulltrúar Samfylkingar-
innar hafa ekki lýst afstöðu. Þar af leiðir að þeir verða ekki ósam-
kvæmir sjálfum sér um niðurstöðuna hver sem hún verður. Um
Vinstri grænt og Framsóknarflokk gildir hins vegar að aðeins
annar flokkurinn getur tekið þátt í að ljúka málinu með málefna-
legum trúverðugleika.
Núverandi formaður sameinaðs borgarstjórnarflokks meiri-
hlutans hefur höfðað mál gegn Orkuveitunni til ógildingar á
ákvörðunum sem teknar voru á sameiginlegum fundi stjórnar og
eigenda Orkuveitunnar. Slíkir sameiginlegir fundir eru hvorki til
samkvæmt lögum um Orkuveituna né sameignarsamningi.
Formaðurinn höfðar ekki þetta mál vegna einkahagsmuna eða
af einskærum tómstundaáhuga á lögfræðilegum álitaefnum. For-
senda málshöfðunarinnar er pólitískt mat hans á hagsmunum
Reykvíkinga í krafti þáverandi stöðu sinnar í stjórn Orkuveitunnar.
Lögmaður formannsins flytur þessa hagsmunagæslu hans fyrir
réttinum og styður hana lagalegum rökum.
Að sama skapi mun lögmaður stjórnar Orkuveitunnar tala í
umboði hennar. Í röksemdum hans mun koma fram hvernig nýi
meirihlutinn í heild telur hagsmunum borgarbúa best borgið í máli
þessu. Því hefur verið haldið leyndu. En spurningar umboðsmanns
Alþingis um upprunalega meðferð málsins kveikja það álitaefni
hvort ekki hefði verið rétt að taka formlega og lýðræðislega
ákvörðun um í hverju sú hagsmunagæsla á að vera fólgin. Síðan
væri lögmanni falið að leiða lagarök að þeirri afstöðu fyrir dóm-
inum.
Kjarni málsins er þessi: Tali lögmaður stjórnar Orkuveitunnar á
sama veg og lögmaður formanns sameinaðs borgarstjórnarmeiri-
hluta er ljóst að Vinstri grænt hefur unnið glímuna við Framsóknar-
flokkinn. Tali stjórn Orkuveitunnar hins vegar gegn formanni
borgarstjórnarmeirihlutans fyrir dóminum hefur Vinstri grænt
lotið í gras í málinu í pólitískum skilningi.
Verði sú raunin hefur Vinstri grænt í tveimur sveitarstjórnum
á þessu ári axlað ábyrgð á sölu á lítið eitt stærri hlut af opinberum
orkulindum en Sjálfstæðisflokkurinn eftir að hann hefur verið
leystur frá ábyrgð á lyktum þessa máls. Í því falli yrðu öll orð um
auðlindasölu fremur ódýr. Þetta skýrist þegar þögnin um pólitíska
hluta málsins verður rofin í dómsal á mánudag.
Þögnin rofin
Illugi Gunnarsson hefur vakið athygli fyrir prúðmennsku og hófsaman
málflutning eftir að hann steig út úr
skugga Davíðs Oddssonar, sem hann var
til aðstoðar um árabil. Prúðmennskan var
hins vegar víðs fjarri í svargrein Illuga í
gær við leiðara Fréttablaðsins frá því
deginum þar á undan.
Það sem raskaði svo óþyrmilega ró Illuga var þó
ekki annað en tiltölulega sakleysislegur saman-
burður á orðum hans í umræðu um íslensku
orkufyrirtækin frá því í júlí annars vegar og svo
nú í október hins vegar.
Það getur vitaskuld verið erfitt að horfast í augu
við það þegar eigin orð fara illa saman og menn
verða sjaldan þakklátir þeim sem á það benda. Það
er því ekki ástæða til að erfa kaldar kveðjur Illuga.
Hitt er mun forvitnilegra að Illugi virðist vera
kominn í ágreining við stefnu eigin flokks, sem
hann samkvæmt orðanna hljóðan virtist þó vera
sammála í júlí. Þá vildi Illugi „leiða saman
kapítalistana, viðskiptamennina og orkufyrir-
tækin“ því þá gæti orðið til „pottur sem knýr
áfram útrásina“. Þetta fer fyllilega saman við
stefnu Sjálfstæðisflokksins í tengslum við
útrásarverkefni orkufyrirtækjanna sem
Árni M. Mathiesen fjármálaráðherra lýsti í
Fréttablaðinu á þennan hátt fyrir viku: „Í
landsfundarályktun frá því í apríl segir um
eignarhald og nýtingu náttúruauðlinda að
fagnað sé aðkomu einkaaðila að útrás
orkufyrirtækjanna. Tímabært sé að leysa úr
læðingi krafta einkaframtaksins svo að
íslensk sérþekking og hugvit fái notið sín til
fulls.“
Það er merkilegt en tilvitnuð orð Illuga frá
því í sumar hljóma nánast eins og verklýsingin á
bak við samruna útrásararms Orkuveitunnar og
Geysis Green Energy undir merkjum REI í haust.
Þar er einmitt orðinn til „pottur“ sem getur knúið
útrásina áfram. Nema hvað nú vill Illugi ekki að
Orkuveitan eigi í REI. Hann vill ekki lengur „leiða
saman“ kapítalistana og orkufyrirtækin í útrásar-
verkefnunum, heldur afhenda viðskiptamönnunum
verkefnin, svo þeir geti sinnt þeim „óháð hinu
opinbera“.
Í sumar talaði Illugi sem sagt mjög í takt við
landsfundarályktun Sjálfstæðisflokksins um
„aðkomu einkaaðila að útrás orkufyrirtækjanna“
en nú vill hann að útrásin sé „óháð hinu opinbera“.
Hvað breyttist?
Höfundur er ritstjóri Fréttablaðsins.
Óháður útrásarpottur Illuga