Fréttablaðið - 19.01.2008, Blaðsíða 58

B
obby Fischer, fyrr-
verandi heimsmeist-
ari í skák, lést á
Landspítalanum að
kvöldi 17. janúar, 64
ára að aldri. Dánar-
orsökin var nýrnabilun, en Fischer
hafði átt við erfið veikindi að
stríða undanfarið hálft ár. Fischer
öðlaðist heimsfrægð fyrir skák-
hæfileika sína og var af mörgum
talinn fremsti skákmaður
sögunnar.
Goðsögn í lifanda lífi
Áhrif Fischers á skákheiminn eru
óumdeild að sögn Friðriks Ólafs-
sonar, stórmeistara og fyrrver-
andi forseta Alþjóða skáksam-
bandsins FIDE, sem kynntist
Fischer vel þegar þeir öttu marg-
sinnis kappi á skákmótum.
„Fischer varð goðsögn í lifanda
lífi. Ég fylgdist vel með honum því
við vorum í miklu návígi. Gat ég
því fylgst með æsku hans, fram-
förum og styrkleika. Hann varð
nánast ótrúlegur þegar leið á feril
hans. Þess vegna held ég að ég
geti fullyrt að það standi honum
enginn framar í skáksögunni. Með
fullri virðingu fyrir öðrum tel ég
að hann sé besti skákmaður
sögunnar.“
Undir það tekur Guðfríður Lilja
Grétarsdóttir, forseti Skáksam-
bands Íslands. „Fischer var tær
snillingur skáklistarinnar og bar
höfuð og herðar yfir alla sína sam-
tíðarmenn. Hann kemur fram sem
algjört undrabarn, algjörlega á
eigin forsendum. Á þessum tíma
einokaði austurblokkin skákheim-
inn og Sovétríkin áttu í raun
heimsmeistaratitilinn í skák.
Fischer kemur síðan af eigin
rammleik og með fullkomna
ástríðu fyrir skáklistinni. En síðan
hættir hann að tefla, þegar hann
er á toppnum árið 1972, og hættir
þá að gera það sem hann elskaði út
af lífinu. Eftir það fer hann meira
og meira inn í sína skel og týnist í
eigin heimi.“
Lífið búið við tap
Persónuleg kynni Friðriks og
Fischers hófust fyrir hálfri öld,
árið 1958. „Við kynntumst þegar
við vorum báðir að tefla á svo-
nefndu millisvæðamóti sem er
liður í heimsmeistarakeppni. Ég
sé hann ennþá fyrir mér sem
fimmtán ára strák. Hann var
langur og grannur og var með afar
sérstaka takta strax þetta ungur.
Hann vissi alveg hvað hann vildi
og hvert hann stefndi.“
Friðrik og Fischer voru í senn
vinir og miklir keppinautar á 6. og
7. áratugnum. Friðrik segir eitt
atvik frá þessum tíma sér sérstak-
lega minnistætt. „Ég man að ein-
hvern tímann vorum við að borða
morgunmat saman og hann var
mikið að velta fyrir sér næsta and-
stæðingi sínum á mótinu, Júgó-
slava sem hét Bertok, að hann
væri stórhættulegur maður.
Honum var gífurlega illa við að
tapa eins og skiljanlegt er. Mér
fannst þessi hræðsla hans þó farin
að vera fullmikil og sagði við hann:
„Bobby, þó þú tapir einni skák þá
er lífið ekki búið.“ Þá horfði hann
á mig og sagði: „Þú getur kannski
leyft þér að hugsa svona, en það
get ég ekki.“ Ég áttaði mig ekki á
því fyrr en þarna hvað þetta var
djúpt í honum. Hann tapaði líka
afskaplega sjaldan og var nánast
ósigrandi á seinni hluta ferilsins.
Það var viðburður ef hann
tapaði.“
Fischer vildi ekki tefla á Íslandi
Árið 1972 varð Fischer heims-
meistari í skák þegar hann sigr-
aði Sovétmanninn Boris Spasskí í
skákeinvígi á Íslandi. Talað var
um einvígi aldarinnar og er þetta
mesti viðburður skáksögunnar
að mati Friðriks. „Við Íslending-
ar getum verið mjög stolt af því
að þetta einvígi skyldi haldið hér
og að við eigum hlutdeild í þess-
um viðburði.“ Hefði Fischer
fengið að ráða á sínum tíma hefði
einvígið þó ekki farið fram á
Íslandi, að sögn Friðriks. „Það
gekk mikið á til að fá hann hingað
til lands. Rimman stóð á milli
Íslands og Júgóslavíu um hvort
ríkið fengi að halda einvígið.
Fischer vildi tefla í Júgóslavíu og
Spasskí á Íslandi. Svo stóð til að
skipta einvíginu á milli þannig að
fyrri tólf skákirnar færu fram á
Íslandi og seinni tólf í Júgóslav-
íu. En þegar til kastanna kom
gáfust Júgóslavar upp enda var
spennan farin eftir fyrstu skák-
irnar og ljóst var í hvað stefndi.“
Friðrik segir að hart hafi verið
lagt að Fischer að tefla á Íslandi
og þáverandi utanríkisráðherra
Bandaríkjanna, Henry Kissinger,
meðal annars beitt sér í málinu.
„Þetta var orðið ansi pólitískt
enda álitið uppgjör milli tveggja
póla: Sovétríkjanna og vestur-
veldanna. Fischer var uppálagt
að bregðast ekki bandarísku
þjóðinni og hann varð þjóðhetja
þegar hann vann þetta einvígi.
Meðferðin sem hann mátti síðan
sæta af hálfu Bandaríkjanna
seinni árin er hins vegar til
skammar. En það sem gerði að
lokum útslagið með að Fischer
sættist á að tefla á Íslandi var að
breskur auðmaður lagði til fjár-
muni og sagði beinlínis: „Komdu,
sýndu að þú sért ekki hræddur.“
Ég veit ekki af hverju hann kom
en það varð úr.“
Fischer íslenskur ríkisborgari
Fischer fékk íslenskan ríkisborg-
ararétt árið 2005 þegar RJF-hóp-
urinn beitti sér fyrir því að fá
hann fluttan hingað til lands frá
Japan þar sem hann hafði verið
hnepptur í fangelsi. Ástæðan var
einvígi Fischers og Spasskís í
Júgóslavíu árið 1992, en með því
rauf Fischer viðskiptabann sem
Bandaríkin höfðu sett á Júgóslav-
íu og hlaut hann dóm fyrir. Hann
sneri aldrei til Bandaríkjanna
eftir það heldur dvaldist víða um
heim þar til hann var fangelsaður
í Japan.
Guðfríður Lilja segir Fischer
hafa verið ákaflega ánægðan
þegar hann kom til Íslands með
að sleppa úr prísundinni í Japan.
„Auðvitað var hann með hlýju í
hjarta. En svo var hann auðvitað
þannig gerður að hann lifði hann
fyrst og fremst í eigin hugar-
heimi.“
Guðfríður segir það dálítið
merkilegt að dánardag Fischer
beri upp á afmælisdag Davíðs
Oddssonar, þar sem sá síðar-
nefndi hafi einmitt verið örlaga-
valdur í lífi Fischers. „Það var í
raun og veru Davíð sem tók
ákvörðun um komu Fischers til
Íslands sem þáverandi utanríkis-
ráðherra. Þetta var frekar
umdeilt á sínum tíma. Svo var
líka einstakt að Alþingi veitti
honum samhljóða ríkisborgara-
rétt. Og ég er mjög stolt af því að
Íslendingar komu svona fram við
hann og réttu hjálparhönd þegar
hann var einn og yfirgefin. Mér
finnst við eiga að vera stolt af
því. Það er í það minnsta betra að
hann hafi verið í eigin heimi hér
heldur en í fangelsi í Japan.“
30 19. janúar 2008 LAUGARDAGUR
Stöðumyndin að ofan er úr skák Donalds Byrne og
Fischers, sem tefld var árið 1956 í New York á Rosen-
wald-mótinu, óopinberu meistaramóti Bandaríkjanna.
Fischer, sem var með svart, átti leik í stöðunni og dró
glæsilega fléttu fram úr erminni:
17...Be6!!
Með þessum leik fórnar Fischer drottningunni, en fær
í staðinn óstöðvandi sókn. Framhaldið varð:
18. Bxb6 Bxc4+ 19. Kg1 Re2+ 20. Kf1 Rxd4+ 21. Kg1
Re2+ 22. Kf1 Rc3+ 23. Kg1 axb6.
Öll spjót standa nú á hvítum. Svartur hefur rifið upp
kóngsstöðu hvíts, er liði yfir og hefur öfluga sókn.
Skákinni lauk með máti í 41. leik.
„Þessa skák tefldi Fischer aðeins þrettán ára gamall
gegn einum af sterkustu skákmeisturum Bandaríkjanna,
en hún hefur verið kölluð skák aldarinnar,“ segir Friðrik
Ólafsson stórmeistari. „Hún er gríðarlega flókin strax
frá byrjun og virðist Fischer vera kominn í ógöngur
þegar hann snýr taflinu sér í hag með glæsilegri fléttu.
Þetta sýnir hversu ótrúlega taktíska hæfileika hann hafði
strax á þeim aldri, og tefldi upp á hvassar stöður á þeim
tíma, en síðar átti svo dýpri skilningur á strategíu
skákarinnar eftir að bætast við.
Viss þrjóska stóð Fischer hins vegar fyrir þrifum framan af ferlinum, sérstaklega var hann gjarn á að
tefla sömu byrjanirnar aftur og aftur, sem gerði það mjög auðvelt að búa sig undir að mæta honum. Að
lokum breytti hann þó til og víkkaði sjóndeildarhringinn, sem endaði á því að hann kom Spasskí í opna
skjöldu hvað eftir annað í einvíginu í Reykjavík.“ - mt
Sýnishorn af snilligáfu Fischers
Fremsti skákmaður sögunnar
Hinn sérvitri skáksnillingur Bobby Fischer er látinn. Fischer er af mörgum sagður fremsti skákmaður sem uppi hefur verið og
náði hann snemma undraverðum árangri í skáklistinni. Á hátindi ferilsins dró Fischer sig í hlé en sneri úr því til að heyja örlaga-
ríkt einvígi í trássi við viðskiptabann. Sigríður Dögg Guðmundsdóttir og Magnús Teitsson kynntu sér sérstæða ævi Fischers.
Hinn gamli vinur og keppi-
nautur Fischers, Boris Spasskí,
var afar sleginn við að heyra
fregnina af andláti Fischers, að
sögn Einars S. Einarssonar, eins
forsvarsmanna RJF-hópsins
sem vann að því að fá Fischer til
Íslands. „Þeir tveir voru mjög
nánir og þegar ég greindi
Spasskí frá andlátinu sagði
hann: „My brother is dead.“
Hann vissi þó að það gæti
brugðið til beggja vona með
veikindin. Einnig sagðist hann
ætla að koma og vera við
jarðarför Bobbys ef hún yrði á
Íslandi. Engin ákvörðun hefur
þó verið tekin um hvar hún
verður að sögn Einars heldur er
það í höndum japanskrar
unnustu Fischers, Miyoko Watai,
sem er væntanleg nú um
helgina. Var hún hér síðast milli
jóla og nýárs.
Fischer hélt sig mikið út af
fyrir sig síðustu æviárin og
einangraðist meira eftir því sem
leið á. Undir það síðasta hélt
hann fyrst og fremst sambandi
við Miyoko og nágranna sinn
Garðar Sverrisson sem var einn
forsvarsmanna RJF-hópsins.
Fischer bjó á hæðinni fyrir
ofan Garðar. „Við áttum mikil og
góð samskipti við hann. Við
ferðuðumst til dæmis mikið um
landið saman. Hann var mikið
náttúrubarn og hafði yndi af
dýra- og fuglalífi. Bobby var
fjölskylduvinur sem við söknum
sárt.“
Garðar segir Fischer hafa
verið mjög annt um að halda
einkalífi sínu út af fyrir sig.
„Hann mat það mikils ef menn
virtu það við hann. Ég og mín
fjölskylda reyndum alla tíð að
gera það og þess vegna vil ég
helst ekki tjá mig um hans
einkahagi.“
Bróðir minn er látinn
FRIÐRIK
ÓLAFSSON
GUÐFRÍÐUR LILJA
GRÉTARSDÓTTIR
➜
ÆVI BOBBY FISCHER
9. mars 1943 Robert James Fischer
fæðist í Chicago í Bandaríkjunum.
Móðir hans er hjúkrunarkona af þýsk-
um gyðingaættum og faðirinn þýskur
eðlisfræðingur. Þau skilja þegar Bobby
er tveggja ára.
Maí 1949 Sex ára lærir Bobby að
tefla við eldri systur sína Joan. Sjö
ára er hann svo heltekinn af skák að
móðir hans setur auglýsingu í dagblað
þar sem hún biður börn í nágrenninu
um að tefla við hann. Átta ára er hann
farinn að keppa á skákmótum.
Júlí 1956 Þrettán ára verður Fischer
yngsti skákmaður sögunnar til að
verða Bandaríkjameistari unglinga.
Fjórtán ára verður hann Bandaríkja-
meistari í fyrsta skipti af átta. Fimmtán
ára öðlast hann stórmeistaratitil
yngstur í sögunni.
1. september 1972 Bobby Fischer
verður heimsmeistari í skák þegar
hann sigrar Sovétmanninn Boris
Spasskí í einvígi í Reykjavík með tólf
og hálfum vinningi gegn átta og hálf-
um. Þremur árum síðar afsalar hann
titlinum til Anatolí Karpov vegna deilu
við skipuleggjendur um fyrirkomulag
heimsmeistaraeinvígis.
September 1992 Fischer snýr aftur
úr einangrun til að mæta Spasskí á
ný í Júgóslavíu. Fischer sigrar en er
ákærður í Bandaríkjunum þar sem
Bandaríkin höfðu sett viðskiptabann á
Júgóslavíu.
13. júlí 2004 Fischer er handtek-
inn í Japan og hótað að hann verði
framseldur til Bandaríkjanna. Er níu
mánuði í fangelsi áður en Alþingi
samþykkir að veita honum íslenskan
ríkisborgararétt.
24. mars 2005 Fischer kemur til
Íslands.
17. janúar 2008 Robert James
Fischer deyr 64 ára gamall á Land-
spítalanum vegna nýrnabilunar.
EINVÍGIÐ ÖRLAGARÍKA Boris Spasskí og Bobby Fischer takast í hendur í upphafi einvígisins í Júgóslavíu 1992 sem Fischer háði í
trássi við viðskiptabann. NORDICPHOTOS/AFP