Fréttablaðið - 07.02.2008, Blaðsíða 28

28 7. febrúar 2008 FIMMTUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
Árin í kringum 1970 vöktu hagfræðingar og aðrir máls á
nauðsyn þess að hafa stjórn á
fiskveiðum við Ísland, þar eð
fiskstofnar þyldu ekki lengur
frjálsa sókn á miðin. Lagt var til,
að veiðum væri stjórnað með
gjaldheimtu, þannig að útgerðir
greiddu ríkinu fyrir aðgang að
fiskimiðunum. Takmarkaður
aðgangur hlaut að kalla á aðgangs-
eyri, veiðigjald. Annar viðtakandi
gjaldsins en ríkið kom ekki til
álita, þar eð fiskimiðin hlutu að
teljast vera sameign þjóðarinnar,
þótt ekkert ákvæði þess efnis væri
þá komið í lög. Þessi einfalda
markaðslausn á ofveiðivandanum
mætti strax þungum mótbyr í því
markaðsfirrta andrúmslofti, sem
þjóðin þurfti enn að búa við, þótt
viðreisnarstjórnin 1959-71 hefði
leyst eða losað suma hörðustu
hnútana, einkum með því að
leiðrétta gengisskráningu
krónunnar og afnema beina styrki
til sjávarútvegsins. Stjórnmála-
menn héldu þó áfram að skammta
lánsfé og gjaldeyri, og fiskverð
var ákveðið í reykfylltum her-
bergjum. Þvæla var allsráðandi í
umræðum um efnahagsmál, og
hagstjórnin og hagskipulagið voru
því marki brennd, kollsteypurnar
ráku hver aðra, verðbólga og
verkföll. Þess var naumast að
vænta, að skynsamleg markaðs-
lausn á ofveiðivandanum næði
fram að ganga við þessar aðstæð-
ur. Ég man eftir fundi, þar sem
prófessor í Háskóla Íslands benti
áheyrendum sínum á, hversu
fráleitt það myndi þykja að veita
veiðimönnum ókeypis aðgang að
laxveiðiám. Þá reis einn helzti
virðingarmaður útvegsins og
alþingismaður upp úr sæti sínu og
spurði með þjósti: Er prófessorinn
að líkja þorski við lax? Umræður á
Alþingi voru á svipuðu stigi.
Skipuleg mannréttindabrot
Landssamband íslenskra útvegs-
manna féllst á að draga úr sókn á
miðin gegn því, að þeir fengju þá
að hirða allan ávinninginn af hags-
bótunum. Þeir hjá LÍÚ sömdu
lagafrumvarpið, sem Alþingi
samþykkti nánast án nokkurrar
vitrænnar umræðu í desember
1983. Í lögunum, sem þá voru
samþykkt, var kveðið á um
ókeypis úthlutun aflakvóta til
skipa miðað við veiðireynslu 1980-
83, sem hvíldi sumpart á fyrri
úthlutunum. Þá lá þó fyrir
lögfræðiálit Gauks Jörundssonar
prófessors þess efnis, að laga-
heimild hefði brostið til slíkrar
úthlutunar árin næst á undan, en
það álit kom ekki fyrir sjónir
almennings fyrr en nú um daginn,
25 árum of seint. Svo virðist sem
upphafleg úthlutun aflaheimilda á
grundvelli veiðireynslu 1980-83
hafi því ekki aðeins verið ranglát,
eins og margir hafa æ síðan
haldið fram, þar eð fiskimenn og
aðrir sátu ekki allir við sama
borð, heldur einnig beinlínis
ólögleg. Lögmæti heimildar
sjávarútvegsráðuneytisins til
ókeypis kvótaúthlutunar 1983 og
eftirleiðis er einnig umdeilt.
Förum fljótt yfir sögu. Kvóta-
kerfið var fest í sessi með úthlutun
varanlegra veiðiheimilda til skipa
1990, og var þá enn miðað við
veiðireynslu 1980-83. Samkvæmt
dómi Hæstaréttar 1998 stríðir
kvótakerfið gegn jafnræðis- og
atvinnufrelsisákvæðum í stjórnar-
skránni (Valdimarsmál), en
rétturinn skipti um skoðun 2000
undir þrýstingi frá ríkisstjórninni
(Vatneyrarmál). Síðari dómurinn
og annar eins voru kærðir til
Mannréttindanefndar SÞ, en þar
sitja 18 af fremstu mannréttinda-
sérfræðingum heims. Nefndin
úrskurðaði, að fiskveiðistjórnar-
kerfið stríddi gegn alþjóðasamn-
ingi um borgaraleg og stjórnmála-
leg réttindi, sem Ísland hefur
skuldbundið sig til að virða, og þá
steytir kerfið einnig á jafnræðis-
ákvæðinu í stjórnarskránni.
Úrskurði Mannréttindanefndar-
innar verður ekki áfrýjað. Alþingi
hefur orðið uppvíst að skipulegum
mannréttindabrotum langt aftur í
tímann með fulltingi Hæstaréttar.
Villa Alþingis var að taka
sérhagsmuni útgerðarinnar fram
yfir almannahag. Kvótakerfið er
reist á innbyrðis þversögn. Það er
reist á upphaflegri úthlutun, sem
var ranglát og líklega einnig
ólögleg, og síðan var útvegsmönn-
um leyft að láta kvótana ganga
kaupum og sölum. Frjálst framsal
var æskilegt af hagkvæmnis-
ástæðum, en það krafðist réttlátr-
ar og löglegrar úthlutunar í
upphafi. Þarna liggur undirrót
lögleysunnar og mannréttinda-
brotanna, sem hafa kallað
ómældar hörmungar yfir fjölda
fólks um allt land og leyft öðrum
að maka krókinn. Vandinn liggur
með öðrum orðum ekki í tilvist
aflakvótanna, heldur í tilurð
þeirra. Kvótakerfið virðist að auki
hafa ýtt undir önnur lögbrot, bæði
brottkast og löndun fram hjá vikt,
í ríkari mæli en yfirvöld hafa
fram að þessu fengizt til að
viðurkenna.
Sama heygarðshorn
Sigurður Líndal prófessor heldur
því enn fram opinberlega, að
eignarréttarákvæði í 72. grein
stjórnarskrárinnar réttlæti
kvótakerfið. Þessi skoðun var snar
þáttur í málsvörn ríkisins fyrir
Mannréttindanefndinni, en
nefndin hafnaði henni með þeim
rökum, að gera þyrfti greinarmun
á lögmætum eignum og öðrum,
eins og Aðalheiður Ámundadóttir
laganemi í Háskólanum á Akur-
eyri lýsir vel í lærðri ritgerð, sem
mun birtast fljótlega í Lögfræð-
ingi, tímariti laganema fyrir
norðan.
Löglaust og siðlaust
Í DAG | Mannréttindabrot
ÞORVALDUR GYLFASON
B
arátta frambjóðenda um forsetaframboðsútnefningu
stóru flokkanna tveggja vestanhafs, demókrata og rep-
úblikana, mun teygjast meira á langinn en búizt var við
fyrir fáeinum vikum. Enginn afgerandi sigurvegari stóð
uppi eftir „þriðjudaginn mikla“ þegar forkosningar fóru
fram í 22 ríkjum Bandaríkjanna.
Jafnvel John McCain, sem náði að vísu góðu forskoti á keppi-
nauta sína í Repúblikanaflokknum, stendur greinilega veikt að vígi
í mörgum ríkjum sem veldur því að báðir keppinautar hans neita
enn að játa sig sigraða og halda baráttunni áfram. Hjá demókrötum
má kalla niðurstöðuna jafntefli með smávægilegu forskoti fyrir
Hillary Clinton á Barack Obama. Allt er enn opið.
Að báðir keppinautar McCains, baptistaklerkurinn Mike Huck-
abee frá Arkansas og auðkýfingurinn Mitt Romney frá Massa-
chusetts, skuli halda áfram baráttunni styrkir reyndar stöðu hans
þar sem Huckabee og Romney taka fylgi frá hvor öðrum. Það er
fylgi kristilegra íhaldsmanna sem jafnan hafa reynzt ráða miklu
um það hver velst til forsetaframboðs fyrir Repúblikanaflokkinn.
Það er nánast fordæmislaust í sögu forsetakosninga vestra að
framboðsbaráttan skuli vera svona opin eftir að forkosningar hafa
farið fram í svo mörgum ríkjum. Bandarískir kjósendur fá óvænt
meiri tíma til að velta fyrir sér kostum og göllum frambjóðenda.
Í grófum dráttum má segja að konur og aldraðir hafi hallað sér
að Hillary en svartir og yngri kjósendur að Obama. Það kemur
ekki á óvart. Þegar skoðuð eru þau gögn sem safnað hefur verið
um kosningahegðun ólíkra hópa kjósenda í forkosningunum hingað
til er reyndar ekkert klippt og skorið um það hvernig hinir ýmsu
kjósendahópar standa gagnvart frambjóðendunum – en það óvenju-
lega er jú að þar takast á annars vegar frambjóðandi sem vonast til
að verða fyrsta konan í valdamesta embætti heims, og hins vegar
frambjóðandi sem vonast til að verða fyrsti þeldökki maðurinn í
embættinu. Hillary hefur til að mynda afgerandi meira fylgi en
Obama meðal Bandaríkjamanna af rómansk-amerískum uppruna,
sem nú eru 16 prósent allra kjósenda, og fylgi hvítra karla skipta
þau með sér að jöfnu. Átta af tíu svörtum kjósendum kjósa aftur á
móti Obama.
Í þeim ríkjum þar sem forkosningar fara fram á næstunni – þar á
meðal í Louisiana, Nebraska, Washington-ríki og Washington-borg
– álíta kosningarýnar að samsetning kjósenda geri það sennilegt að
Obama geti þar saxað eitthvað á forskot Hillary. Hvort þeirra muni,
þegar upp verður staðið, tryggja sér meirihluta hinna alls rúmlega
2.000 fulltrúa sem kjósa munu forsetaframbjóðanda Demókrata-
flokksins í sumarlok kann jafnvel að ráðast í röðum þeirra full-
trúa sem ekki eru kjörnir í forkosningum – það eru hinir svonefndu
„ofurfulltrúar“, þingmenn, ríkisstjórar og háttsettir flokksmenn
– sem ráða því hvernig þeir verja atkvæði sínu á flokksþinginu.
Hvað sem líður óánægju kristilegra íhaldsmanna í Repúblikana-
flokknum með John McCain virðist nú fátt geta hindrað að hann
tryggi sér útnefningu flokksins. Og þeir repúblikanar sem vilja
gera sér raunhæfar vonir um að þeirra frambjóðandi eigi mögu-
leika í forsetakosningunum sjálfum í nóvember hljóta að sjá að
enginn annar en McCain en vænlegri til að höfða til nógu breiðs
kjósendahóps til að það verði raunin. McCain er jafnframt sá rep-
úblikani sem með trúverðugustum hætti getur firrt sig ábyrgð á
óvinsældum Bush-stjórnarinnar.
Staðan í forkosningaslagnum vestra
eftir „þriðjudaginn mikla“:
Allt opið enn
AUÐUNN ARNÓRSSON SKRIFAR
ÚTGÁFUFÉLAG: 365
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal og Þorsteinn Pálsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir FRÉTTASTJÓRAR: Arndís
Þorgeirsdóttir, Kristján Hjálmarsson, Trausti Hafliðason og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál). FULLTRÚI RITSTJÓRA:
Páll Baldvin Baldvinsson. Fréttablaðið kemur út í 103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu,
Akureyri og þéttbýlissvæðum á suðvesturhorninu. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni.
Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. issn 1670-3871
Hvað gera Guðlaugur og Jóhanna?
UMRÆÐAN
Kjaramál
Tónninn í láglaunahópum samfélagsins er að harðna. Skiljanlega og sem betur
fer. Starfsmenn á velferðarstofnunum
samfélagsins eru ýmsir við það að gefast
upp, bæði vegna óforsvaranlegs álags og
lágra launa. Ástandið er fyrir löngu orðið
ólíðandi og nú ríður á að ríkisstjórnin axli
ábyrgð. Ég er sannfærður um að ef ekki
verður samið af raunsæi við starfshópa
innan þeirra geira sem búa við ófullnægjandi kjör
þá mun velferðarkerfið springa í skipulegum og
óskipulegum launauppreisnum fyrr eða síðar.
Áframhaldandi ástand bitnar á þeim sem síst
skyldi, börnum, öldruðum, veikum og fötluðum.
Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir menntamála-
ráðherra sagði nýlega að í komandi kjarasamning-
um yrði að hækka laun kennara verulega. Orð í
tíma töluð, en nú þarf líka að láta verkin tala. Laun
grunnskólakennara ganga einfaldlega ekki upp.
Allir flokkar lýstu því yfir í síðustu Alþingis-
kosningum að eindreginn vilji væri til staðar við að
hækka ekki einungis laun grunnskólakenn-
ara heldur einnig annarra starfsmanna
almannaþjónustunnar, og þá allra helst í
umönnunargeiranum. Að þessu er meira að
segja vikið sérstaklega í stjórnarsáttmála
ríkisstjórnarinnar. Öllum hlýtur því að vera
ljóst að ekki verður lengur við svo ósann-
gjörn laun búið. Það verður einfaldlega
ógerlegt að reka velferðarstofnanir
samfélagsins án róttækra breytinga í
launaumhverfinu. Ég sakna þess að þeir
ráðherrar, sem fara með heilbrigðismál og
félagsmál, þau Guðlaugur Þór Þórðarson og
Jóhanna Sigurðardóttir, séu líkt og menntamála-
ráðherra spurð hvað þeim finnist um laun starfs-
fólks á dvalarheimilum aldraðra, sjúkrahúsum og
stofnunum fyrir fatlaða.
Það verður fylgst með því að ríkisstjórn
Þorgerðar Katrínar geri yfirlýsingar menntamála-
ráðherrans um bætt laun kennara ekki ómerkar.
Neyðarástandi í grunnþjónustu samfélagsins
verður að ljúka. Hvað ætla Guðlaugur Þór og
Jóhanna að gera?
Höfundur er formaður BSRB og alþingismaður.
ÖGMUNDUR
JÓNASSON
Við erum að flytja og því höfum við til sölu notuð
skrifstofuhúsgögn, þ.e. skrifborð, skápa,
skrifstofustóla ofl.
Einnig ísskápa, borð, stóla o.fl. í eldhúsið.
Selst ódýrt.
Upplýsingar á skrifstofutíma gefur
Hanna Dóra Haraldsdóttir í síma 530-8400
eða hdh@1912.is
www.nathan. i s
Notuð
skrifstofuhúsgögn
til sölu
Góðar hugmyndir
Árni Johnsen telur að engum sé
betur treystandi til að segja fréttir
af Alþingi en Alþingi sjálfu. Hann
hefur því viðrað þá hugmynd að
Alþingi haldi úti eigin sjónvarpsstöð
sem flytji þá betri og réttari fréttir af
störfum þingsins en fjölmiðlar gera
í dag. Á sama tíma leggur Össur
Skarphéðinsson til að forseti Íslands
færi sér tæknina í nyt og birtist
sem almynd þegar hann þarf
að halda ræður en á ekki
heimangengt. Hvort tveggja
eru þetta góðar hugmyndir,
svo góðar að rithöfund-
urinn George Orwell
sló þeim saman í eitt
í skáldsögunni 1984.
Þar greindi ríkismið-
illinn í Eyjaálfu frá
ástandi mála og hvarvetna blöstu
við almyndir af þjóðhöfðingjanum.
Össur og Árni eiga það eitt eftir að
búa til „nýmæli“ eða „newspeak“
eins og það hét í bókinni. Árni hefur
þó unnið þakklátt brautryðjendastarf
í þeim efnum, til dæmis þegar hann
umbreytti orðinu „afbrot“ í „tæknileg
mistök“.
Atvinnustefnunni
framfylgt
Samfylkingin hefur lítt
fjallað um álit Mannréttinda-
nefndar SÞ, sem komst
að þeirri niðurstöðu
að kvótakerfið bryti á
mannréttind-
um. Þó hafa
sjávarútvegs-
málin verið
Samfylkingunni hugleikin. Mannrétt-
indanefndin telur kvótakerfið meðal
annars brjóta í bága við jafnræðis-
reglu því það tryggi jafnan aðgang
að auðlindinni, sem er skilgreind
sem sameign þjóðarinnar í lögum
um stjórn fiskveiða. Álitið rímar vel
við ályktanir sem samþykktar voru
á landsfundi Samfylkingarinnar í
fyrra og finna má í atvinnustefnu
flokksins. Þar er meðal annars kveðið
á um að þjóðareign á sameigin-
legum auðlindum þjóðarinnar
verði bundin í stjórnarskrá
og að nýliðun í útgerð verði
auðvelduð. Þetta eru varla
orðin tóm. Í ljósi álits Mann-
réttindanefndarinnar hlýtur
Samfylkingin að láta til
skarar skríða.
bergsteinn@frettabladid.is